توانبخشی و فیزیوتراپی اختلالات حرکتی ناشی از بیماریهای مغز و اعصاب
فیزیوتراپی شاخه‌ای از علم پزشکی است که با بکارگیری تکنیک‌های غیرتهاجمی مختلف نظیر ورزش، ماساژ، دستکاری و سایر روش‌های درمانی بیشتر از دارو و جراحی در درمان آسیب، بیماری و سایر اختلالات موثر است. بسیاری بر این باورند که فیزیوتراپیست‌ها قادرند تنها آسیب‌های مرتبط با ورزش و یا کمر را درمان کنند اما به صراحت باید گفت که این افراد کاملا در اشتباهند. فیزیوتراپیست‌ها پزشکان مجرب و آموزش‌دیده‌ای هستند که می‌توانند به سلامت افراد مبتلا به مشکلات فیزیکی ناشی از آسیب، بیماری و پیری کمک کنند. هدف عمده فیزیوتراپی بهبود کیفیت زندگی بیماران از طریق درمان، تسکین درد و بازگرداندن عملکرد بدن و یا در موارد حاد کاهش تاثیرات ناشی از اختلالات فیزیولوژیکی است.
فیزیوتراپیست‌ها کدام بیماری‌ها را درمان می‌کنند؟
فیزیوتراپیست‌ها به عنوان پزشکان حرفه‌ای تخصص کافی در درمان انواع شرایط و بیماری‌ها را دارند. اهدف فیزیوتراپیست‌ها عبارتند از:
- پیشگیری از آسیب و معلولیت
- کنترل بیماریهای حاد و مزمن
- بهبود و حفظ عملکرد فیزیکی و مطلوب
- بازسازی آسیب و تاثیرات ناشی از بیماری و ناتوانی
- آموزش بیماران برای پیشگیری از وقوع مجدد آسیب
گاهی بیمار به توصیه پزشک خود به فیزیوتراپی ارجاع داده می‌شود و گاهی خود بیمار برای درمان مشکلات مرتبط با سلامت و دریافت کمک‌های ارزشمند، فیزیوتراپی را انتخاب می‌کند. بیماری‌ها و شرایطی که با فیزیوتراپی قابل درمان هستند عبارتند از:
- قلبی تنفسی: حمایت، پیشگیری و توانبخشی مشکلاتی قلبی و ریوی ناشی از آسیب و بیماری هدف عمده فیزیوتراپی است.
- سرطان، مراقبت‌های تسکینی و ادم لنفاوی (پافیلی): درمان، کنترل و پیشگیری خستگی مفرط، درد، خشکی مفاصل و عضله و افت شرایط سلامت
- بی‌اختیاری ادرار: کنترل و پیشگیری از بی‌اختیاری ادرار و اختلالات عملکرد کف لگن
- مشکلات بهداشت و سلامت زنان: رسیدگی به مشکلات دوران حاملگی، زایمان، مراقبت‌های بعد از زایمان، تغذیه با شیرمادر، یائسگی، شب ادراری، پرولاپس و از دست دادن کنترل مثانه و روده
- اسکلتی عضلانی: پیشگیری و درمان مشکلات اسکلتی عضلانی نظیر گردن درد و کمر درد
- عصب‌شناسی: ارتقاء دامنه حرکت و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به مشکلات حاد مغزی و طناب نخاعی ناشی از آسیب یا بیماران مبتلا به مشکلات عصبی نظیر سکته مغزی، پارکینسون و ام اس (تصلب بافت چندگانه)
- ارتوپدی: درمان و یا پیشگیری از مشکلات ارتوپدی حاد و مزمن نظیر آرتروز و قطع عضو
- درد: کنترل و پیشگیری درد و تاثیرات ناشی از آن در عملکرد بیماران
فیزیوتراپیست‌ها از چه تکنیک‌هایی استفاده می‌کنند؟
فیزیوتراپیست‌ها بسته به نوع و ماهیت آسیب از تکنیک‌های مختلف درمانی استفاده می‌کنند. شایع‌ترین روش‌های استفاده شده در فیزیوتراپی عبارتند از:
- درمان دستی: دستکاری مفاصل و بافت‌های نرم به بهبود جریان خون، تخلیه مایعات از بدن و شل کردن عضلات سفت و اسپاسم‌های عضلانی کمک می‌کند.
- تحریک الکتریکی عصب: انتقال جریانات الکتریکی کوچک به مناطق آسیب دیده موجب انسداد سیگنال‌های درد به مغز می‌شود.
- طب سوزنی: سوزن‌های نازک و مخصوص طب سوزنی با تحریک سیستم عصبی به کاهش درد، شل شدن عضلات، تقویت سیستم ایمنی بدن و تنظیم عملکردهای مختلف بدن کمک می کند.
- آموزش: با تدریس الگوهای مناسب حرکتی کمک می‌کند تا بیمار بتواند خود را درمان کند.
- آزمایش عملکرد: منظور از این مرحله، آزمایش بیمار برای ارزیابی توانایی‌های فیزیکی او می‌باشد.
- تهیه دستگاه: دستور، ساخت و کابرد تجهیزات کمکی، تطبیقی، حمایتی و محافظتی فیزیوتراپی
- اولتراسوند درمانی
مهمترین تکنیک‌های فیزیوتراپی
اولتراسوند درمانی
به‌طور کل اولتراسوند درمانی یا به عبارتی سونوگرافی درمانی روشی است که با استفاده از امواج فراصوت صورت می‌گیرد. کاربردهای مختلف اولتراسوند درمانی عبارتند از: لیتوتریپسی (سنگ شکنی)، درمان سرطان، هموستاز اولتراسونیک، هایفو، دارو رسانی از طریق پوست با کمک امواج فراصوت، تحویل هدفمند دارو با کمک امواج فراصوت و ترمبولیز با کمک امواج فراصوت.
اولتراسوند درمانی شامل: اولتراسوند متمرکز یا کانونی و غیرمتمرکز یا غیرکانونی می‌باشد. تفاوت دو روش مختلف به میزان نفوذ امواج فراصوتی به بافت‌ها بستگی دارد. در طی این روش دستگاه اپلیکاتور یا مبدل با تماس و حرکت روی پوست بیمار و انتقال امواج صوتی با فرکانس بالا (بین 800000 تا 2000000 هرتز) می‌تواند بافت‌های زیر سطح پوست بیمار را تحریک نماید.
اثرات سونوگرافی درمانی در فیزیوتراپی به 2 نوع تقسیم می‌شود: اثرات حرارتی و غیرحرارتی (مکانیکی). اثرات حرارتی با جذب امواج فراصوتی و اثرات غیرحرارتی و مکانیکی از طریق جاری سازی آکوستیکی، میکرو استریمینگ و کاویتاسیون انجام می‌شود.
مکانیسم اولتراسوند حرارتی بدین صورت است که با انتقال مداوم امواج فراصوتی به پوست، ارتعاشات میکروسکوپی در بافت های مجاور ایجاد می‌شود. افزایش ارتعاشات منجر به افزایش حرارت و اصطکاک در پوست شده و تاثیرات عمقی ایجاد می‌شود. تاثیرات گرمایی ایجاد شده با افزایش متابولیسم در سطح سلولی موجب بهبود و درمان بافت‌های نرم می‌شود. اولتراسوند درمانی غیرحرارتی و مکانیکی با نفوذ امواج صوتی به بافت‌های نرم منجر به انبساط و انقباض حباب‌های گازی کوچک در بافت‌ها و در نهایت از بین رفتن حباب‌ها می‌شود. با وجود این که اولتراسوند غیرحرارتی و مکانیکی تاثیرات گرمایی خفیفی دارد این نوع اولتراسوند نیز با کاهش درد و تورم باعث کاهش التهاب می‌شود.
مزایای اولتراسوند درمانی
با وجود این‌که معمولا تاثیرات درمانی در افراد متغیر است اما در این قسمت به معرفی سه مورد از مزایای اولتراسوند درمانی می‌پردازیم:
اولین مزیت اولتراسوند درمانی سرعت بهبود در بیمار است. این امر ناشی از افزایش جریان خون در نقاط آسیب دیده می‌باشد. دومین مورد شامل کاهش تورم و ادم و در نهایت کاهش درد در بیمار است. سومین مزیت اولتراسوند درمانی عبارتند از ماساژ آرام و نرم عضلات، رباط‌ها و تاندون‌های ناحیه آسیب دیده است. لازم به ذکر است که ماساژ بدون اعمال فشار و یا کشیدگی صورت می‌گیرد. مطالعات حاکی از آن است که اولتراسوند درمانی با افزایش فعالیت متابولیک سلول‌ها به بهبود بافت‌ها خصوصا بافت‌های نرم آسیب دیده کمک شایانی می‌کند. انتخاب نوع مناسب اولتراسوند درمانی معمولا به شرایط و بیماری فرد بستگی دارد. به عنوان مثال سندروم درد میوفاسیال و یا کشیدگی و گرفتگی شدید عضلات معمولا به اولتراسوندهای حرارتی و مواردی نظیر زخم بافت یا ادم به اولتراسوند غیرحرارتی یا مکانیکی بهتر پاسخ می‌دهند. تاثیرات عمیق اولتراسوند حرارتی نه تنها به کاهش درد کمک می کند بلکه با افزایش کشش در عضلات سفت، تاندون‌ها و رباط‌ها موجب بهبود کشش و دامنه حرکات می‌گردد. کاویتاسیون یا حفره زدایی فرایندی است که در طی آن حباب‌های گازی میکروسکوپی موجود در بافت‌ها به‌سرعت منبسط و منقبض می‌شوند. کاویتاسیون درحقیقت روشی است که درطی اولتراسوند درمانی غیرحرارتی و با وارد کردن انرژی به بدن رخ می‌دهد. کارشناسان بر این باورند که کاویتاسیون با تسریع فرایندهای سلولی به بهبود سریع بافت‌های آسیب دیده کمک می‌کند. بسیاری از بیماری‌ها اغلب به سونوگرافی درمانی خیلی خوب پاسخ می‌دهند. بیماریهای نظیر: کشیدگی و پارگی عضلات، آسیب و کشیدگی رباط‌ها، بورسیتیس، شانه یخ زده، سندروم درد میوفاسیال، سندروم تونل کارپ، درد اندام فانتوم، درد بافت اسکار، خشکی یا انقباض عضلات، چسبندگی اسکار، آرتریت روماتوئید، آرتروز، پلانتار فاسیا، تحریک فاست، سندروم ایمپینجمنت، التهاب مفاصل، متاتارسالژی و هر گونه آسیب مرتبط با بافت نرم و آسیب‌هایی که روند بهبودی کندی دارند معمولا با فیزیوتراپی قابل درمان هستند.
تحریک الکتریکی
تحریک الکتریکی نوعی از تکنیک‌های بکار رفته در فیزیوتراپی است که جهت درمان برخی از مشکلات سلامتی بکار می‌رود. آسیب و یا بیماری‌هایی که موجب درد و کاهش فعالیت در بیمار می‌شود از طریق تحریک الکتریکی اعصاب قابل درمان هستند. تحریک الکتریکی اعصاب در حقیقت بخشی از برنامه توانبخشی است. فیزیوتراپیست ممکن است در موارد مختلف از انواع مختلف تحریک الکتریکی استفاده نماید. انواع مختلف تحریکات الکتریکی مورد استفاده در فیزیوتراپی شامل:
- تنز: تحریک الکتریکی عصبی عضلانی موسوم به تنز یکی از روش‌های به کار رفته در فیزیوتراپی است که جهت کنترل دردهای مزمن و حاد به کار می‌رود. فیزیوتراپیست ممکن است جهت کاهش درد بیمار به روش تنز روی آورد. در طول این روش، الکترودهای مخصوصی روی پوست نواحی آسیب دیده بیمار قرار می‌گیرد. با تنظیم شدت جریان برق در الکترودها می‌توان مسیر سیگنال‌های درد به مغز را مسدود کرد.
- یونتوفورزیس: یونتوفورزیس یا همان یون رانی ( راندن یون‌های مواد شیمیایی به درون بافت‌های بدن از طریق جریان برق) نوعی تحریک الکتریکی است که به تاثیرپذیری دارو در فیزیوتراپی کمک می‌کند. در طول این روش، جریانات الکتریکی موجب می‌شوند داروهای مختلف از طریق پوست وارد بدن بیمار شوند. فیزیوتراپیست جهت کاهش التهاب یا اسپاسم عضلانی ممکن است از دارو استفاده نماید و یا جهت تجزیه رسوبات کلسیم در بیماری‌هایی نظیر تاندونیت کلسیفیه شانه به درمان یونتوفورزیس متوسل شوند. معمولا در روش یون رانی جهت دستیابی به اهداف مختلف از داروهای مختلف استفاده می‌شود.
- تحریک الکتریکی عصبی عضلانی: در طول این روش برای انقباض یک عضله و یا مجوعه‌ای از عضلات از جریانات الکتریکی استفاده می‌شود. با قرار دادن الکترودها بر روی نقاط مختلف پوست می‌توان فیبرهای عضلانی مناسبی را تقویت کرد. انقباض عضله از طریق تحریک الکتریکی عصبی عضلانی به بهبود نحوه انقباض عضله اسیب دیده کمک می‌کند. تغییر جریانات الکتریکی موجب تغییر در شدت انقباض (شدید یا آرام) عضله می‌شود. انقباض عضله علاوه‌بر افزایش عملکرد عضله، با بهبود جریان خون در نقاط آسیب دیده به روند درمان نیز کمک می‌کند. تحریک الکتریکی برخی مواقع جهت کاهش اسپاسم عضلانی و شل شدن عضله به کار می رود. در طی این روش، تحریک الکتریکی اعمال شده در نزدیکی ماهیچه به صورت مصنوعی جایگزین سیگنال‌های الکتریکی طبیعی می‌شود و عضله را منقبض می‌کند.
- تحریک روسی: این روش نوعی تحریک الکتریکی است که عملکرد شبیه به تحریک الکتریکی عصبی عضلانی داشته و موجب بهبود انقباض عضله می‌شود. دراین نوع تحریک الکتریکی از امواج مختلف و قابل کنترل استفاده می‌شود.
- جریان اینترفرنشیال: گاهی فیزیوتراپیست‌ها جهت کاهش درد، اسپاسم عضلانی یا بهبود جریان خون به عضلات و بافت‌ها به نوعی روش درمانی به نام جریان اینترفرنشیال روی می‌آورند. در این روش چهار الکترود به صورت ضربدر روی پوست بیمار قرار می گیرد. این امر موجب می‌شود جریانات الکتریکی بین دو الکترود با یکدیگر مداخله کنند. فیزیوتراپیست می‌تواند بدون ایجاد ناراحتی در بیمار از جریان الکتریکی قوی استفاده نماید.
چه انتظاری می‌توان از جلسات فیزیوتراپی داشت؟
از آن‌جایی که جلسات فیزیوتراپی به نوع مشکل سلامتی و نیازهای بیمار بستگی دارد بنابراین ممکن است جلسه فیزیوتراپی هر فردی متفاوت باشد. برنامه جلسات فیزیوتراپی به شرح زیر است:
- کسب اطلاعات درخصوص سوابق پزشکی بیمار
- ارزیابی و تشخیص مشکلات و نیازهای بیمار
- کمک به بیماری برای دستیابی به اهداف فیزیکی
- ایجاد یک طرح درمانی مناسب با سلامت، سبک زندگی و فعالیت‌های بیمار
- تجویز یک دوره ورزش و حرکات اصلاحی و استفاد از تجهیزات فیزیوتراپی
ورزش مناسب بیماران پارکینسون
برای بیماری پارکینسون در اکثر مواقع از روش‌های فیزیوتراپی ورزشی به صورت گروهی استفاده می‌شود که مزایای فراوانی دارد:
- به حفظ سلامت و رفع بسیاری از بیماری‌ها نظیر پارکینسون کمک می‌کند. ورزش‌های مخصوص بیماران پارکینسونی به دلیل تمرکز بر تقویت، استقامت، انعطاف‌پذیری، تعادل و عملکرد بدن نوعی روش پیشگیری ثانویه است. هدف عمده ورزش‌های مخصوص محافظت از اعصاب افزایش استقامت بدن بیماران است. در تمرینات مبتنی بر اصول یادگیری حرکتی از شیوه‌هایی نظیر تجسم ذهنی و تکلیف دوگانه استفاده می‌شود.
- مزیت انجام ورزش‌های گروهی ایجاد ارتباط اجتماعی با بیماران دیگر است. افرادی که به دلیل پیشرفت بیماری دچار انزوا شده‌اند و یا افرادی که به تازگی بیماری آنها تشخیص داده شده با شرکت در ورزش‌های گروهی می‌توانند از مزایای ورزش و فعالیت اجتماعی بهره ببرند. چنین محیط هایی این امکان را فراهم می‌کند تا بیمار بتواند در خصوص علائم بیماری و نحوه کنترل آن با بیماران دیگر صحبت کند.
تمرینات فیزیوتراپی برای بیماران سکته مغزی،فلج مغزی،ام اس و ضایعه نخاعی
ورزش‌های پا برای بیماران
بیمارانی که دچار محدودیت‌های حرکتی هستند می‌توانند حرکات ورزشی پاها را در حالت نشسته و به راحتی انجام دهند.
هر وقت که آماده چالش بودید می توانید حرکات ورزشی پاها را انجام دهید. همانطور که قبلا اشاره کردیم این تمرینات را در حالت نشسته هم می‌توان انجام داد. ورزش‌های پا بسته به سطح تحرک فعلی بیمار به صورت فشرده و سخت یا سبک و راحت انجام می‌شود.
ورزش‌های دست و شانه برای بیماران
کسانی که طی سکته مغزی توان حرکت در بخش‌های دست و بازو را از دست داده‌اند، می‌توانند با تمریناتی که در تصاویر آمده عضلات دست و بازوی خود را تقویت کنند. برای ورزش بازو می‌توانند با در دست گرفتن جسمی نسبتا سبک و راندن آن به جلو و عقب عضلات دست را تقویت کنند و تدریجا وزن جسم را افزایش دهند. در رابطه با تمرین فیزیوتراپی دست نیز می‌توان با کمک گرفتن از دست یا شخص دیگر انگشتان را به حالت باز کردن و بستن دست ورزش داد که این کار باعث افزایش توان انگشتان می‌شود.