درمان بی اختیاری ادرار در سکته مغزی و مراقبت های بهداشتی و رفتاری
بی‌اختیاری پس از سکته مغزی یکی از عوارض بسیار شایع است که بر توانایی بیمار برای کنترل مثانه و روده تاثیر می‌گذارد. اگر شما نیز یکی از افرادی هستید که تجربه سکته مغزی دارید، مهمترین نکته‌ای که باید به خاطر داشته باشید این است که بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع تقصیر شما نیست، بلکه یکی از عوارض بسیار شایع سکته مغزی است که می‌توان آن را درمان کرد.
اختلال کنترل مثانه پس از سکته مغزی یک عارضه بسیار شایع است که باعث خجالت، شرمندگی و ناامیدی بیمار می‌شود. افسردگی نیز یکی از عوارض شایع سکته مغزی است زیرا اختلال در فرایند کنترل ادرار می‌تواند فعالیت‌های اجتماعی، کاری، روابط فردی و جنسی بیمار را تحت تاثیر قرار دهد. حدود نیمی از افرادی که به خاطر سکته مغزی به بیمارستان مراجعه می‌کنند، دچار بی‌اختیاری ادرار و یک‌سوم از آنها دچار بی‌اختیاری مدفوع می‌شوند که امری کاملاً طبیعی است. این مشکل برای بسیاری از بیماران بسیار حساس و خجالت‌آور است و برخی از بیماران حس می‌کنند که دیگر شأن و منزلت خود را از دست داده‌اند. به دست آوردن مجدد کنترل مدفوع آسان‌تر از بازیابی کنترل ادرار است. کنترل مجدد ادرار می‌تواند در روحیه بیمار تأثیر زیادی داشته باشد و روند کلی بهبودی او را نیز تسریع کند. در صورت وجود چنین عوارضی، می‌توانید با شماره 02188591523 تماس حاصل کرده یا به کلینیک تخصصی توانبخشی یادمان مراجعه نمایید. همچنین می‌توانید به آیدی تلگرام YadmanRehab@ مراجعه کنید.
بی‌اختیاری به از دست دادن کنترل ادرار از مثانه، یا مدفوع و گاز از روده گفته می‌شود. بی‌اختیاری به درجات مختلف دسته بندی می‌شود و از نشت خفیف تا بی‌اختیاری کامل متغیر است. بی اختیاری ادرار در سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که سکته، قسمت‌های مختلفی از مغز را درگیر می‌کند که وظیفه کنترل مثانه و روده را برعهده دارند. خوشبختانه مشکلات مربوط به بی اختیاری پس از یک دوره زمانی کوتاه به صورت خود به خود از بین می‌روند.
انواع مداخلات و یا اقدامات درمانی
بی‌اختیاری ادراری ( UI ) یکی از مشکلات اصلی پس از سکته مغزی است که طی چند روز و چند هفته اول پس از سکته میزان شیوع آن بین 37 تا 79 درصد است. اختلال بی اختیاری ادرار بعد از سکته مغزی به سه گروه تقسیم می‌شود که عبارتند از بی‌اختیاری فوریتی ( UUI )، بی‌اختیاری عملکردی ( FUI ) و بی‌اختیاری استرسی ( SUI ). می‌توان به کمک کار درمانی و یا فیزیوتراپی به رفع این عارضه پرداخت.
- بی اختیاری فوریتی یکی از شکایات بیماران است که در پی نشت غیر ارادی ادرار که با نیاز به دفع فوری همراه است، رخ می‌دهد که می‌تواند پس از سکته مغزی یا تورم بافت مغز رخ دهد.
- بی‌اختیاری عملکردی به ناتوانی در نگه داشتن ادرار گفته می‌شود که به علت مشکلات عملکردی مانند فلج یک طرف بدن، ناتوانی حرکتی و موانع محیطی مانند در دسترس نبودن سرویس بهداشتی رخ می‌دهد.
- بی اختیاری استرسی یکی از شکایات شایع در میان بیماران است که در پی عطسه، سرفه، یا خندیدن دچار نشت ادرار می‌شوند. این عارضه معمولا قبل از سکته مغزی رخ می‌دهد اما پس از سکته مغزی، بیمار با هر بار سرفه کردن که با دیسفاژی و قطع شدن تنفس همراه است، بدتر می‌شود.
اگرچه هیچ گونه ارزیابی مخصوصی برای توابخشی بی اختیاری ادرار در سکته مغزی وجود ندارد، انجمن بین المللی مشاوره در خصوص راه حل‌های پیشنهادی برای بی‌اختیاری ادراری، دستور الملل ویژه‌ای را پیشنهاد داده است که شامل یادداشت کردن تعداد دفعاتی است که بیمار به سرویس بهداشتی می‌رود، علائم و کیفیت زندگی او، پرسش نامه‌های مخصوص بی‌اختیاری ادرار، معاینه جسمانی از قبیل معاینه کف لگن، ارزیابی وضعیت اجابت مزاج، و نیاز به وسایل کمکی است. همچنین ارزیابی‌های ویژه‌ای در خصوص موارد مرتبط با اجابت مزاج بیمار در طول روز وجود دارد.
مشکلات مربوط به کنترل مثانه و روده که پس از سکته مغزی رخ می‌دهند
پس از سکته مغزی، مشکلات متعددی در خصوص کنترل مثانه و روده رخ می‌دهد که شایع ترین آنها عبارتند از:
- تکرار ادرار، نیاز به دفع مکرر ادرار در طول روز
- بی اختیاری عملکردی به اختلال در رسیدن به موقع به سرویس بهداشتی به علت مشکلات جسمانی، در دسترس نبودن سرویس بهداشتی، پوشیدن لباس‌هایی که در آوردن آنها برای بیمار دشوار است.
- بی‌اختیاری فوریت، نیاز به دفع فوری و غیر قابل کنترل ادرار که این عارضه می‌تواند منجر به خیس شدن لباس بیمار شود.
- احتباس ادراری، بیمار نمی‌تواند به طور کامل مثانه خود را تخلیه کند یا آنکه مقدار زیادی از ادرار در مثانه او باقی می‌ماند.
- بی‌اختیاری شبانه، بیمار باید در طول شب چندین بار به سرویس بهداشتی برود.
مشکلات مربوط به کنترل عملکرد روده پس از سکته مغزی بسیار شایع است. این مواردی عبارتند از یبوست ( دشوار بودن یا دردناک بودن دفع مدفوع خشک و سفت )؛ بی‌اختیار مدفوع و اسهال برخی از مشکلات مربوط به کنترل روده می‌تواند باعث بی‌اختیاری ادراری یا بدتر شدن آن شوند. برخی از داروها نیز می‌توانند باعث اختلال در کنترل مثانه یا روده شوند.
ارزیابی کنترل مثانه
می‌توان از بروز اختلال در کنترل مثانه ( یا روده ) جلوگیری کرد، این عارضه را درمان کرد، و بهتر کنترل نمود در صورتی که این عارضه درمان نشود بدتر خواهد شد و به ایجاد مشکلات بیشتر می‌انجامد. اولین گام در حفظ کنترل مثانه، ارزیابی کنترل کامل ادرار توسط متخصص است. برخی از بیماران از بیان مشکل خود خجالت می‌کشند، اما باید بهترین روش را برای کمک به این افراد انتخاب کرد. تیم پزشکی از بیمار در خصوص کنترل مثانه و روده در گذشته سوال می‌پرسند و وجود هرگونه مشکل در خصوص نشت ادرار و سایر اختلالات را مورد بررسی قرار می‌دهند. سپس رژیم غذایی بیمار، میزان مصرف مایعات، سطح تحرک و فعالیت جسمانی، داروهایی که بیمار مصرف می‌کند و سایر عواملی که بر کنترل مثانه تاثیر می‌گذارند، را مورد ارزیابی قرار می‌دهند.
برای بررسی نحوه عملکرد مثانه، انجام برخی آزمایشات ضروری است
اسکن مثانه
یک روش فوری و ساده برای عکسبرداری از مثانه، و بررسی نحوه عملکرد مثانه برای تخلیه ادرار است.
آزمایش ادرار
بیمار باید نمونه ادرار خود را در یک ظرف کوچک جمع آوری کند تا به لحاظ وجود عفونت مورد بررسی قرار گیرد.
ثبت تعداد دفعاتی که بیمار به سرویس بهداشتی می‌رود
بیمار باید مقدار آبی که می‌نوشد، میزان دفع ادرار، و تعداد دفعاتی که نیاز به دستشویی دارد را یادداشت کند. در صورتی که مشکل روده و مثانه بیمار بهتر نشود، پزشک آزمایشات بیشتری را درخواست می‌کند یا بیمار به یک یا چند متخصص ارجاع می‌دهد.
چند نکته در خصوص بی اختیاری ادراری
در این قسمت براساس نظرات سایر بیمارانی که سابقه سکته مغزی داشته اند، به نکات سودمندی در خصوص رفع مشکلات و علائم بی اختیاری می‌پردازیم:
- بیمار می‌تواند زیر ملافه خود از پدهای ضد آب استفاده کند.
- روی مبلمان را با محافظ پلاستیکی بپوشانند.
- یک دست لباس زیر و شلوار اضافی در سرویس بهداشتی قرار دهد، به خود زمان بیشتری برای رسیدن به سرویس بهداشتی بدهد.
- از لباس زیرهایی استفاده کند که در صورت لزوم بتواند آنها را دور بیاندازد.
- یک دست لباس اضافی در ماشین خود بگذارد.
- همیشه دستمال تمیز در دسترس داشته باشد.
این نکات به بیمار کمک می‌کند که با عوارض جانبی و غیر قابل اجتناب بی‌اختیاری ادراری مقابله کند. در حال حاضر به گزینه‌های درمانی موجود برای کاهش عوارض جانبی این عارضه می‌پردازیم.
محصولات سودمند
می‌توان از برخی محصولات برای تسهیل و تسریع رسیدن به سرویس بهداشتی استفاده کرد. این محصولات شامل صندلی مخصوص توالت، قرار دادن ریل روی دیوار کنار سرویس بهداشتی، بطری قابل حمل مخصوص ادرار، و لگن می‌باشند. متخصص کار درمانی یا پرستار می‌تواند در این زمینه به بیمار کمک کند. محصولات متعددی وجود دارند که به خشک ماندن لباس بیمار کمک می‌کنند. این محصولات عبارتند از پدهای یک بار مصرف یا قابل شستشو، شلوار، لباس زیر جاذب، محافظ لباس، روتختی مخصوص و جاذب، پارچه آستر و مواردی از این قبیل بیمار می‌تواند این محصولات را از سوپرمارکت، داروخانه، یا فروشگاه‌های مخصوص خریداری نماید. گاهی اوقات بیمار باید به شرکت عرضه محصولات پزشکی را پیدا کند. همچنین می‌تواند با مرکز امداد تماس بگیرد و نزدیک‌ترین مرکز عرضه محصولات پزشکی را پیدا کند. این مراکز می‌توانند اطلاعاتی از قبیل هزینه هریک از محصولات را در اختیار بیمار قرار دهند. این طرح به افرادی که از مشکلات مربوط به کنترل روده یا مثانه رنج می‌برند، کمک می‌کند و اطلاعات لازم را در خصوص هزینه خرید هریک از این محصولات را در اختیار آنها قرار می‌دهد.
بیمار چه اقداماتی باید انجام دهد
کنترل فوری
بیمار می‌تواند برای نادیده گرفتن نیاز فوری به سرویس بهداشتی، نفس عمیق بکشد یا فعالیت‌های ذهنی پیچیده مانند شمردن اعداد به صورت بر عکس از صد تا صفر را انجام دهد.
اجتناب از مصرف الکل و کافئین
مصرف کافئین الکل باعث دفع بیشتر ادرار می‌شوند بنابراین بیمار باید از مصرف آنها اجتناب کند.
مصرف داروها
مصرف برخی داروها می‌تواند به کاهش دفع ادرار و کاهش میزان دفع مدفوع و بهبود کنترل مثانه و روده کمک کند.
تغییر در رژیم غذایی برای رفع مشکل یبوست
تغییر رژیم غذایی می‌تواند از یبوست و بدتر شدن بی‌اختیاری روده جلوگیری کند. مصرف محصولات حاوی روان کننده و اجتناب خوردن غذاهایی که فیبر کمتری دارند ( مانند پنیر ) می‌توانند به بهبود علائم بیمار کمک کنند.
کاهش وزن
چاقی و اضافه وزن می‌تواند بر عملکرد مثانه تاثیر بگذارد، بنابراین کاهش وزن به بهبود مشکل بی اختیاری کمک می‌کند.
نوشیدن مقدار زیادی آب
بیمار باید روزانه حداقل 8 تا 10 فنجان مایعات مصرف کند ( بهتر است از آب به جای آبمیوه استفاده نماید ). مصرف مایعات از التهاب مثانه جلوگیری می‌کند و باعث بهبود عملکرد روده می‌شود، عملکرد روده بر کنترل مثانه تاثیر می‌گذارد. بیمار باید در آب و هوای و هنگام ورزش کردن مایعات بیشتری مصرف کند.
خانواده بیمار باید از شرایط او مطلع باشند
باید اعضای خانواده بیمار از شرایط او مطلع باشند تا در صورت نیاز بتوانند به او کمک کنند. صحبت کردن در باره مشکلات مثانه دشوار است زیرا این عارضه یک مشکل فردی و بسیار حساس است. با این حال بیمار در خصوص مشکلاتی که دارد با خانواده خود صحبت کند تا بتواند از کمک های لازم بهره مند شود.
بیمار باید از مواردی که باعث التهاب مثانه می‌شود اجتناب کند
مصرف برخی از مایعات باعث تحریک مثانه می‌شود بنابراین بیمار به کررات به سرویس بهداشتی برود. چای، قهوه، نوشیدنی‌های حاوی شکلات، نوشابه، الکل، و نوشیدنی‌هایی که قند و کافئین بسیار زیادی دارند، باعث التهاب و تحریک مثانه می‌شوند. مصرف گوجه فرنگی، مرکبات، نوشیدنی‌های مختلف و محصولات لبنی باعث بروز مشکلات مثانه می‌شود. این مساله در افراد مختلف متفاوت است بنابراین بیمار باید سعی کند غذا و نوشیدنی‌های محرک را شناسایی کند و از مصرف آنها خودداری کند.
بیمار باید به موقع به سرویس بهداشتی برود
بیمار باید به موقع به سرویس بهداشتی برود ( به عنوان مثال هر سه یا چهار ساعت یکبار مثانه خود را تخلیه کند ). در صورتی که بیمار پس از نیاز به دفع ادرار فورا به سرویس بهداشتی برود از توانایی و ظرفیت مثانه او کاسته خواهد شد. بیمار باید از تاخیر در تخلیه مثانه یا روده خود اجتناب کند تا از بروز مشکلات بعدی جلوگیری شود.
درمان بی اختیاری ادرار
انجام دادن برخی تمرینات ورزشی می‌تواند به درمان بی‌اختیاری کمک کند. در بخش زیر به برخی از تمرینات سودمند برای درمان بی اختیاری اشاره می‌کنیم.
باز آموزی مثانه و روده
باز آموزی مثانه به تدریج به حفظ کنترل مثانه و روده به مدت طولانی کمک می‌کند. بیمار در زمان‌های مشخص به سرویس بهداشتی برود، پس سعی کند هر هفته فاصله بین تعداد دفعات تخلیه مثانه و روده را افزایش دهد.
تمرینات مخصوص کف لگن ( تمرینات کگل )
تمرینات کگل می‌توانند به تقویت عضلاتی که در کنترل مثانه نقش دارند، کمک کنند. بیمار باید برای انجام این تمرین به مدت سه ثانیه عضلات کف لگن خود را منقبض کند، پس به مدت سه ثانیه این عضلات را شل نماید. بیمار باید هر روز ده بار این تمرین را انجام دهد و هر روز یک ثانیه به این تمرین اضافه کند. این تمرینات می‌توانند فاصله بین تعداد دفعات تخلیه مثانه را افزایش دهند و عضلات مخصوص کنترل ادرار را تقویت کنند.
چه کسانی می‌توانند به بیمار کمک کنند؟
متخصصان مختلف می‌توانند به بهبود کنترل مثانه یا روده کمک کنند:
- متخصص یا تیم پزشکی می‌توانند با تغییر داروها به بهبود عملکرد مثانه یا روده کمک کنند. در برخی موارد، کاتتر موقت می‌تواند به تخلیه کامل مثانه کمک کند.
- هنگامی که بیمار در بیمارستان بستری است به او برای رفتن به سرویس بهداشتی کمک کند.
- مشاور می‌تواند وسایل و تجهیزات مخصوصی را پیشنهاد کند که به بیمار برای تخلیه بهتر مثانه کمک کند. همچنین انجام دادن برخی تمرینات ورزشی باعث بهبود عملکرد مثانه می‌شود.
- متخصص کلیه و مجاری ادرار در زمینه مشکلات مربوط به مجاری ادراری تخصص دارد.
- متخصص کار درمانی به بیمار کمک می‌کند وسایل و تجهیزات مناسب برای رفتن به سرویس بهداشتی و انتخاب لباس راحت و مناسب کمک کند.
- متخصص فیزیوتراپی به بیمار برای راه رفتن و توانایی رسیدن به سرویس بهداشتی کمک می‌کند، و تمرینات ورزشی مناسب برای تقویت عضلات کف لگن را پیشنهاد می‌دهد.
- متخصص تغذیه می‌تواند رژیم غذایی مناسبی را به بیمار پیشنهاد دهد و برای بهبود عملکرد مثانه و روده میزان مایعات دریافتی بیمار را اصلاح کند.
- متخصص گفتار درمانی به بیمار کمک می‌کند بتواند هنگام نیاز به سرویس بهداشتی با دیگران ارتباط برقرار کند و از آنها کمک بخواهد.
برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید