اگر بیمار قادر به غذا خوردن یا بلع نباشد، لوله تغذیه نازوگاستریک کار گذاشته می‌شود. لوله‌گذاری نازوگاستریک یا لوله بینی معده عملی است که در آن پزشک یا پرستار لوله پلاستیکی باریکی را از راه سوراخ بینی، وارد مری می‌کند و به معده می‌فرستد. پس از آن که لوله وارد معده شد، بیمار می‌تواند از راه آن غذا و دارو دریافت کند. البته لوله بینی معده برای خارج کردن مواد سمی از معده یا گرفتن نمونه از محتویات معده نیز به کار برده می‌شود.
انواع لوله بینی معده‌ای
متخصص نوع و قطر لوله تغذیه بینی معده‌ای را متناسب با نیازهای بیمار، از قبیل شستشو، مکش، درمان دستگاه گوارش یا کاهش فشار معده انتخاب می‌کند. از انواع لوله‌های نازوگاستریک می‌توان به لوین (Levin)، سالم سامپ (Salem sump) و Moss اشاره کرد.
- لوله Levin: این لوله از جنس پلاستیک یا لاستیک است و فقط یک حفره (لومن) دارد. بلندی لوله لوین 127 ـ 106.5 سانتی‌متر است و سوراخ‌هایی در نوک و در کنار دارد.
- لوله Salem sump: این لوله دو حفره دارد که یکی برای مکش و تخلیه و دیگری که کوچکتر است برای هواگیری است. این لوله تغذیه از پلاستیک شفاف تهیه می‌شود و مجرای مخزن (دم خوکی) آبی رنگی دارد که اجازه می‌دهد هوای جو وارد معده شود. بنابراین لوله شناور می‌شود و به مخاط دستگاه گوارش نمی‌چسبد یا به آنها آسیب نمی‌زند. مجرای بزرگتر این لوله 121.9 سانتی‌متری مانند کانال مکش عمل می‌کند. این لوله دریچه‌هایی در طول 45، 55، 65 و 75 سانتی‌متری دارد و خطی دارد که در تصاویر رادیوگرافی دیده می‌شود تا بتوان محل آن را مشخص کرد.
- لوله Moss: سر لوله Moss که معمولاً حین جراحی کار گذاشته می‌شود، در رادیوگرافی قابل مشاهده است. این لوله دارای سه حفره است، حفره اول در قلب گذاشته و باد می‌شود و مانند مجرای انبساط بالون عمل می‌کند. حفره دوم مجرای مکش مری است و حفره سوم مجرای تغذیه دوازدهه است.
لوله‌گذاری بینی معده‌ای
انتهای لوله در آب یا ژلاتین K-Y گذاشته می‌شود تا مرطوب شود. متخصص نوک لوله را وارد یک سوراخ بینی می‌کند و آن را به سمت پشت گلو هدایت می‌کند. متخصص از کودک می‌خواهد آب دهان را ببلعد تا لوله بهتر پایین برود، برای نوزادان می‌توان از مکیدن پستانک استفاده کرد. سپس متخصص لوله را به سرعت تا علامت گذاشته شده پایین می‌برد. اگر کودک شروع به سرفه کردن کند یا رنگش تغییر کند، باید لوله به سرعت بیرون آورده شود. همچنین اگر لوله گیر کند، نباید آن را با زور جلو برد. در انتها متخصص باید پشت گلو را نگاه کند تا مطمئن شود که لوله جمع نشده است، اگر لوله جمع شده بود، باید بیرون آورده و دوباره کار گذاشته شود. اگر لوله تاب خورده باشد، باید آن را در فریزر گذاشت یا لوله جدیدی تهیه کرد. موقعیت لوله باید پس از لوله‌گذاری و قبل از هر بار تغذیه بررسی شود. متخصص باید سرنگ 5 میلی لیتری را به سر لوله وصل کند و پیستون سرنگ را بکشد، اگر محتویات معده (مایع شفاف تا به رنگ زنگ آهن) در سرنگ کشیده شود، لوله تغذیه در جای درست قرار دارد. سپس متخصص محتویات معده را به جای خود برمی‌گرداند و یک تا دو میلی لیتر آب شرب را قطره قطره وارد لوله می‌کند و سرفه کردن یا تغییر رنگ کودک را بررسی می‌کند. اما اگر محتویات معده داخل سرنگ کشده نشود، باید لوله را دو اینچ جلوتر برد و دوباره امتحان کرد. اگر متخصص باز هم درباره جای لوله مطمئن نباشد، لوله را بیرون می‌آورد و دوباره وارد معده می‌کند. سپس متخصص لوله را به گونه کودک چسب می‌زند و مجراهای بینی را با ماژیک رنگی علامت می‌زند و وضعیت لوله را قبل از هر بار تغذیه بررسی می‌کند.
چه زمانی لوله‌گذاری بینی معده لازم می‌شود؟
لوله‌گذاری NG عموماً برای بیمارانی توصیه می‌شود که:
- گردن یا صورتشان آسیب دیده است.
- صورت یا گردنشان جراحی شده است.
- برای نفس کشیدن از دستگاه تنفس مصنوعی استفاده می‌کنند.
- دچار انسداد یا گرفتگی روده شده‌اند.
- در کما هستند.
لوله‌گذاری برای درمان نوزادان نارس نیز انجام می‌شود. پزشک یا پرستار از راه لوله تغذیه بینی معده به بیمار غذا و دارو می‌دهد. همچنین می‌توان برای تخلیه محتویات معده، لوله را به دستگاه مکنده وصل کرد. برای مثال از لوله تغذیه NG برای درمان مسمومیت یا اوردوز مواد استفاده می‌شود. همچنین اگر بیمار چیز خطرناکی را بلعیده باشد، می‌توان آن را با استفاده از لوله از معده خارج کرد یا درمان لازم را انجام داد. برای مثال می‌توان زغال فعال را از راه لوله وارد معده کرد تا زغال مواد مضر را جذب کند و به این ترتیب احتمال بروز واکنش‌های شدید کاهش یابد. دیگر کاربردهای لوله اینترنال بینی معده‌ای عبارت است از:
- خارج کردن نمونه‌ای از محتویات معده برای آزمایش
- خارج کردن مقداری از محتویات معده برای کاهش فشار روی انسداد یا گرفتگی روده
- تخلیه خون از معده
آمادگی برای لوله‌گذاری بینی معده‌ای
اگر لوله‌گذاری بینی معدی ضرورت یابد، این اتفاق معمولاً در بیمارستان می‌افتد. البته لوله‌گذاری گاهی در خانه انجام می‌شود. در اکثر موارد نیاز به آمادگی خاصی نیست. به محض لوله‌گذاری از بیمار خواسته می‌شود که هوا را با فشار از بینی خود خارج کند و چند جرعه آب بنوشد.
مراحل لوله‌گذاری
بیمار روی تخت دراز می‌کشد و سر را بالا روی چند بالش می‌گذارد یا این که روی صندلی می‌نشیند. همان‌طور که پزشک لوله را وارد سوراخ بینی، مری و در نهایت معده می‌کند، از بیمار می‌خواهد که سر، گردن و بدن را در زوایای مختلف خم کند. این حرکات کمک می‌کند تا بدون این که بیمار متحمل درد یا ناراحتی شدید شود، لوله در محل مناسب قرار بگیرد. همچنین پس از این که لوله به مری رسید، از بیمار خواسته می‌شود که آب دهان را قورت دهد یا چند جرعه آب بنوشد تا لوله راحت‌تر وارد معده شود. پس از آن که لوله NG در جای مناسب قرار گرفت، پزشک محل آن را چک می‌کند. برای مثال پزشک مقداری از مایع معده را می‌کشد یا هوا وارد لوله می‌کند و با گوشی به صدای معده گوش می‌دهد. برای این که لوله تغذیه ثابت بماند، پزشک آن را با چسب روی صورت می‌چسباند. اگر بیمار احساس ناراحتی کند، پزشک لوله را بیرون می‌آورد و دوباره وارد معده می‌کند.
مزایای لوله‌گذاری بینی معده‌ای
اگر بیمار نتواند غذا بخورد، لوله تغذیه کار گذاشته می‌شود تا بیمار دارو و مواد مغذی را از راه لوله دریافت کند. به علاوه از لوله NG برای درمان انسداد روده نیز استفاده می‌شود، این روش نسبت به جراحی روده تهاجم کمتری دارد. همچنین از لوله تغذیه برای جمع‌آوری نمونه از محتویات معده استفاده می‌شود تا با آزمایش این نمونه بتوان بیماری را به درستی تشخیص داد.
عوارض لوله تغذیه بینی معده
اگر بیمار هوشیار باشد، هنگامی که متخصص لوله را از راه بینی وارد معده می‌کند، دچار ناراحتی خواهد شد. اگر لوله‌گذاری به درستی انجام نشود، بافت داخل بینی، سینوس، گلو، مری یا معده آسیب می‌بیند. همچنین ممکن است متخصص لوله را به اشتباه وارد نای و ریه کند؛ در این صورت غذا یا دارو وارد ریه‌ها خواهد شد و مشکل آسپیراسیون پیش می‌آید که باعث سینه پهلو یا عفونت‌های دیگر می‌شود. عوارض احتمالی لوله تغذیه بینی – معدی به شرح زیر است:
- انقباض شکم و دل پیچه
- ورم شکم
- اسهال
- حالت تهوع
- استفراغ
- بالا آوردن غذا یا دارو
احتمال گرفتگی، پاره شدن یا جدا شدن لوله تغذیه وجود دارد که هر یک عوارض خاصی را ایجاد می‌کند. استفاده طولانی مدت از لوله تغذیه باعث زخم شدن یا عفونت بافت سینوس‌ها، گلو، مری یا معده می‌شود. بنابراین اگر لازم باشد که مدتی طولانی از لوله تغذیه استفاده کنید، پزشک لوله گاستروستومی را در شکم قرار می‌دهد تا غذا مستقیماً وارد شکم شود.
راهکارهای کاهش عوارض لوله تغذیه اینترنال
رعایت توصیه‌های زیر احتمال بروز عوارض مربوط به لوله تغذیه را کاهش می‌دهد:
- مسواک زدن منظم دندان‌ها
- مرتب تمیز کردن بینی
- محکم چسباندن لوله به صورت
- بررسی وجود نشانه‌های سوراخ شدن، گرفتگی و تاب خوردن لوله
- سر بیمار هنگام تغذیه و تا یک ساعت پس ازآن بالا گذاشته شود.
- بررسی وجود نشانه‌های تحریک، زخم و عفونت
آشنایی با اجزاء لوله تغذیه
قبل از تغذیه با لوله به وسایل زیر نیاز دارید:
- سرنگ 60 سی سی
- غذای مایعی که پزشک دستور آن را داده باشد.
- پیمانه اندازه‌گیری
- کیسه تمیز برای ریختن غذا
- پایه سرم یا قلاب دیواری که بتوان ظرف را هنگام غذا دادن به آن آویزان کرد. البته وجود این وسیله در خانه ضروری نیست
انتهای کیسه غذا را به سر لوله وصل کنید، این روش برای تغذیه پیوسته یا نوبتی مناسب است.
روش تغذیه بیمار از راه لوله
دست‌ها را قبل از دست زدن به لوله تغذیه، غذا یا دارو به خوبی بشویید.
از درست بودن محل لوله تغذیه مطمئن شوید.
- سرنگ 60 سی سی را به سر لوله تغذیه وصل کنید.
- پیستون سرنگ را عقب بکشید. اگر محل لوله درست باشد، باید شیره گوارشی (مایع زرد مایل به سبز) را داخل سرنگ ببینید. این مایع همان محتویات معده است و کشیده شدن آن در سرنگ نشان دهنده لوله‌گذاری صحیح است. اگر بیشتر از 150 سی سی از مایع معده را خارج کردید، ورود غذا را شروع نکنید. اول این مایع را به داخل معده برگردانید، چون حاوی مواد معدنی مهمی است.
- سپس آب وارد سرنگ کنید و چند ساعت صبر کنید.
- اگر این اتفاق مرتب می‌افتد، به پزشک اطلاع دهید.
اگر محتویات معده در سرنگ کشیده نشد، محل لوله را به روش زیر بررسی کنید:
- 20 سی سی هوا داخل سرنگ بکشید.
- یک دست را روی معده بگذارید و هوا را وارد لوله تغذیه کنید.
- اگر مایع معده داخل سرنگ کشیده نشد یا حباب‌های هوا را زیر دست حس نکردید، موضوع را به پزشک اطلاع دهید؛ چون احتمالاً لوله در جای درست قرار ندارد.
برای تغذیه از راه لوله، مراحل زیر را انجام دهید:
- سر کیسه غذا را به سر لوله تغذیه متصل کنید.
- گیره را به آرامی باز کنید و سرعت ورود غذا را تنظیم کنید.
- تغذیه باید 60 ـ 45 دقیقه طول بکشد. هنگام ورود غذا باید باید بنشینید یا سر را بالا بگذارید. اگر به سرفه افتادید یا نتوانستید به
- خوبی نفس بکشید، ورد غذا را قطع کنید و به سرعت با پزشک تماس بگیرید.
- پس از آن که کیسه غذا خالی شد، آن را با مقدار آبی که پزشک دستور داده است، پر کنید. به این ترتیب جریان مایع ذرات غذای چسبیده به لوله را می‌شوید.
- پس از آن که آب تمام شد، گیره را ببندید و کیسه را از لوله جدا کنید.
کیسه غذا را پس از هر بار استفاده بشویید.
- کیسه غذا را با مایع ظرفشویی و آب بشویید.
- کیسه را به خوبی آب بکشید.
- برای هر بار تغذیه از یک کیسه تمیز استفاده کنید.
دریافت دارو از راه لوله تغذیه
لوله تغذیه ناسوگاستریک برای مصرف دارو نیز مفید است. اگر داروی تجویز شده، به صورت مایع وجود دارد، آن را از داروخانه تهیه کنید. اگر دارو به صورت مایع موجود نیست، اول قرص‌ها را پودر کنید. اگر پس از نام دارو حروف SR درج شده باشد، این دارو پیوسته رهش است و نباید آن را پودر کنید. حتماً از پزشک داروساز سوال کنید که آیا می‌توانید قرص را پودر کنید یا خیر. برای مصرف دارو از طریق لوله تغذیه به روش زیر عمل کنید:
- از درست بودن محل لوله تغذیه مطمئن شوید.
- قبل از مصرف دارو، لوله تغذیه را با 30 سی سی آب شستشو دهید.
- قرص را پودر کنید. برای پودر کردن قرص می‌توانید آن را در یک کیسه پلاستیکی بگذارید و سپس وردنه یا قوطی کنسرو را روی آن بکشید تا قرص له شود. پس از آن که قرص کاملاً پودر شد، آن را در آب گرم، نه داغ حل کنید تا ذرات قرص به لوله نچسبد.
- دارو را داخل سرنگ بکشید.
- سرنگ را به سر لوله وصل کنید، سپس پیستون را فشار دهید تا دارو وارد لوله شود.
- پس از تمام شدن دارو، لوله را با 30 سی سی آب شستشو دهید.
- بعضی داروها را می‌توان با غذا مصرف کرد، بعضی داروها نیز باید ناشتا مصرف شود. درباره دستور مصرف دارو با پزشک داروساز مشورت کنید.
مراقبت از دهان و لوله
- اگر پزشک اجازه داده است، دندان‌ها را حداقل دو بار در روز مسواک بزنید.
- محل ورود لوله تغذیه به بینی را هر روز با گوش پاک‌کن و آب گرم تمیز کنید.
- اگر بینیتان زخم شده است، از روان کننده محلول در آب (مانند Surgilube یا ژل K-Y) استفاده کنید.
- چسب بینی را یک روز در میان یا به محض شل شدن عوض کنید.
- از محکم بودن چسب بینی مطمئن شوید. اگر لوله تغذیه جدا شد، در اولین فرصت با پزشک تماس بگیرید.
- برای جلوگیری از گرفتگی لوله تغذیه باید پس از هر بار تغذیه و مصرف دارو، آب وارد آن کنید.
اگر لوله مسدود شد، به شیوه زیر عمل کنید:
- سرنگ را وارد لوله تغذیه کنید و پیستون آن را عقب بکشید.
- آب گرم آشامیدنی را وارد لوله کنید.
- اگر لوله باز نشد، به سرعت با پزشک تماس بگیرید. وعده‌های غذایی و مایعات باید طبق دستور پزشک به موقع مصرف شود.
برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید