تشخیص پوکی استخوان (استئوپروز): نحوه تست تراکم استخوان
تشخیص پوکی استخوان (استئوپروز): نحوه تست تراکم استخوان
آزمایشات دقیق و بدون درد می‌توانند قبل از بروز هرگونه مشکل، اطلاعات زیادی را در مورد سلامت استخوانهایتان به شما ارائه کنند. آزمایشات تعیین دانسیته مواد معدنی استخوان (BMD) یا همان سنجشهای استخوانی که به نام (DXA) نیز شناخته می‌شوند، آزمایشاتی هستند که در آنها از تابش مقدار کمی اشعه ایکس برای سنجیدن مقدار دانسیته استخوان ستون فقرات، مفصل ران یا مچ دست استفاده میشود.
پزشک هر کدام از این آزمایشات را ممکن است برای شما تجویز کند. تمام زنان بالا 65 سال می‌بایست آزمایش تعیین دانسیته استخوان را انجام دهند. در زنانی که در آنها خطر ابتلا به پوکی استخوان بیشتر است اسکن DXA در سنین پایینتر انجام میشود. مردان بالای 70 سال یا مردانی که در سنین پایینتر خطر ابتلا در آنها وجود دارد نیز باید به آزمایش تعیین دانسیته استخوان توجه ویژه داشته باشند.
پزشکان با استفاده از نتیجه این آزمایشات روشهای درمانی مناسب را به افراد دارای پوکی استخوان پیشنهاد می‌دهند. برخی افراد ممکن است به تغییر سبک زندگی نیاز داشته باشند و سایر افراد ممکن است به مراقبتهای پزشکی نیازمند باشند.
فیزیوتراپی نشان داده که به واسطه تقویت استخوان و ماهیچه‌ها، بهبود تعادل و نحوه ایستادن و همچنین کمک به مدیرت درد، در درمان و مدیریت پوکی استخوان ماثر است.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان یعنی استخوانها دارای خلل و فرج بیش از حد شده‌اند. این بیماری نوعی بیماری پیشرونده استخوان است که در آن جرم و دانسیته استخوان کم شده منجر به سست و شکننده شدن استخوان میشود. این بیماری در تمامی گروههای سنی و در هر دو جنس مرد و زن مشاهده میشود. زنان نسبت به مردان بیشتر در خطر پوکی استخوان قرار دارند خصوصا بعد از رسیدن به یائسگی که سرعت پیشرفت پوکی استخوان بیشتر هم میشود.
استخوان بافت زنده‌ای است که بطور پیوسته در حال تخریب (تحلیل) و ساخت مجدد است. همچنان که سن ما بالا می‌رود استخوانهای بیشتری ازبین می‌روند و مجددا جایگزین می‌شوند. در بیماری پوکی استخوان دانسیته مواد معدنی استخوان بیشتر و بیشتر کاهش می‌یابد. ساختار استخوان شروع فاسد شدن می‌کند و مقدار و تنوع پروتئینهای درون آن تغییر می‌کند. این امر سبب ضعیفتر شدن استخوان و افزایش خطر شکستگی در اثر افتادنها و ضربه‌های کوچک میشود. مهره‌های ستون فقرات، مفصل ران و مچ دست بیشتر تحت تاثیر این بیماری‌اند.
علائم پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان بیماری پنهانی است و ممکن است تا پیش از بروز یک شکستگی تشخیص داده نشود. شکستگی‌هایی که در اثر پوکی استخوان بوجود می‌آیند ممکن است به تغییر در وضعیت ایستادن فرد (مانند بیشتر شدن خمیدگی کمر)، ضعف ماهیچه‌ها، کاهش قد و تغییر شکل ستون فقرات منجر شوند.
برخی افراد ممکن است وجود درد را در استخوانها و ماهیچه‌هایشان بخصوص در قسمت کمر، تجربه کنند. اگر شما به وجود هریک از این علائم و برخی عوامل خطر پوکی استخوان پی بردید، به پزشک مراجعه کنید.
علت پوکی استخوان
فهرست عوامل خطر پوکی استخوان بسیار زیاد است. در اینجا برخی از آنها را که بیشتر رواج دارند مشاهده می‌نمایید:
- سابقه خانوادگی
- مصرف داروهای کورتیک استروئید
- آرتریت روماتوئید
- پرکاری تیروئید و غدد پاراتیروئید
- مبتلایان به بیماری سلیاک و دیگر بیماریهای معده
- اختلالات تغذیه‌ای در گذشته و حال حاضر
- کم تحرکی بدن
- کمبود وزن
- گیاهخواری
- کمبود تستسترون در مردان
- یائسگی زودرس در زنان
تشخیص پوکی استخوان چه مراحلی دارد؟
تشخیص پوکی استخوان معمولا چندین مرحله دارد. پزشک خطر پوکی استخوان و همچنین شکستگی آن را بطور کامل ارزیابی می‌کند. مراحل تشخیص پوکی استخوان به شرح ذیل می‌باشند:
بررسی سوابق پزشکی
پزشک از سوابق بیمار که ممکن است به پوکی استخوان مربوط باشد سوالاتی خواهد پرسید. وجود سابقه فامیلی خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. سبک زندگی مانند رژیم غذایی، تحرکات فیزیکی، عادت به مصرف نوشیدنی و سیگار می‌توانند خطر ابتلای شما را به شدت افزایش دهد. پزشک همچنین سوابق پزشکی و داروهایی را که سابقه مصرف آنها را دارید مورد بررسی قرار خواهد داد. علائم پوکی استخوانی را که ممکن است شما با آنها برخورد کرده باشید شامل هر نوع شکستگی، سابقه کمر درد، کاهش قد به مرور زمان یا خمیدگی کمر در هنگام ایستادن، مورد سوال پزشک قرار خواهد گرفت.
انجام تست‌های فیزیکی
پزشک قد فرد را اندازه گیری کرده و با اندازه گیری‌های قبلی مقایسه می‌کند. کاهش قد می‌تواند نشانه پوکی استخوان باشد. پزشک از شما خواهد پرسید که آیا برای تغییر حالت بدنتان از حالت نشسته به حالت ایستاده بدون کمک دست مشکلی دارید یا نه. ممکن است آزمایش خون برای ارزیابی مقدار ویتامین D خون و همچنین سایر آزمایشات خونی برای بررسی متابولیک کلی استخوانهای شما انجام شود. در افراد مبتلا به پوکی استخوان فعالیتهای متابولیکی ممکن است افزایش یابند.
انجام آزمایش خون و اوره
وضعیت عملکردی ارگانهای داخلی بدن ممکن است سبب بروز پوکی استخوان شود. عملکرد بد پاراتیروئید و تیروئید از این جمله‌اند. پزشک ممکن است آزمایش خون و اوره تجویز کند تا مطمئن شود از این بابت مشکلی نیست. این آزمایشات ممکن است برای تعیین سطح کلسیم، عملکرد تیرئید و سطح تستسترون خون در مردان باشد.
انجام آزمایش دانسیته استخوان
اگر پزشک تشخیص دهد خطر بروز پوکی استخوان در شما زیاد است ممکن است برای شما آزمایش اندازه گیری تراکم استخوان را تجویز کند. یکی از روشهای رایج این آزمایش، اسکن DEXA است. این آزمایش بدون درد و سریع، از تصاویر اشعه ایکس برای اندازه گیری تراکم استخوان و خطر شکستگی آنها، استفاده می‌کند.
آزمایش تراکم میزان مواد معدنی استخوان چگونه است؟
اسکن DEXA یک روش استاندارد برای اندازه گیری تراکم استخوانها فرد و خطر بروز پوکی استخوان در او است. این روش بدون درد از اشعه ایکس برای اندازه گیری تراکم استخوان استفاده می‌کند.
یک تکنیسین رادیولوژی برای انجام اسکن DEXA از یک دستگاه جانبی یا یک دستگاه مرکزی استفاده می‌کند. استفاده از دستگاه مرکزی در بیمارستانها یا مطب پزشکان رواج دارد. فرد روی یک میز دراز می‌کشد و در این حالت اسکنر شروع به اندازه گیری تراکم استخوان مفصل ران و مهره‌های ستون فقرات می‌کند.
استفاده از دستگاه جانبی در نمایشگاه‌های سیار یا داروخانه‌ها رواج دارد. پزشکان به آن دستگاه تست سطحی می‌گویند. شما می‌توانید پا یا دست خود را درون اسکنر قرار دهید تا جرم استخوان اندازه گیری شود.
تست هر ناحیه از بدن بین 10 تا 30 دقیقه طول می‌کشد. پزشک همچنین ممکن است آزمایشی تحت عنوان LVA را تجویز کند. با توجه به اینکه کمردرد از علائم مشترک شکستگی مهره‌های ستون فقرات ناشی از پوکی استخوان و سایر مشکلات عمومی است، آزمایش LVA به پزشک در تشخیص اینکه درد کمر از پوکی استخوان یا مسائل دیگر است، کمک می‌کند. برای انجام این آزمایش از دستگاه های تست DEXA استفاده میشود تا مشخص شود فرد سابقه شکستگی مهره ستون فقرات داشته است یا نه.
نتایج تصویری آزمایش DEXA دارای دو گروه امتیاز بندی است: امتیازات گروه T و امتیازات گروه Z. در بخش T جرم استخوان یک فرد با جرم استخوان فرد دیگری از همان جنسیت مقایسه میشود. امتیازات این گروه به صورت زیر تقسیم بندی میشود:
- بزرگتر از -1 : نرمال
- بین -1 تا -2.5 : جرم استخوان کم است ( یعنی استخوان بسیار مستعد پوکی استخوان است)
- کمتر از -2.5 : مشخصا بیمار به پوکی استخوان مبتلا است.
در امتیاز بندی گروه Z تراکم مواد معدنی استخوان یک فرد با فردی با همان جنسیت، سن و با همان فرم کلی بدن مقایسه میشود. اگر امتیازات Z شما کمتر از -2 بود مسائلی غیر از بالا رفتن طبیعی سن، سبب کاهش تراکم مواد معدنی در استخوانهای شما شده است. آزمایشات دیگر نیز ممکن است لازم باشد.
این آزمایشات تشخیصی به این معنی نیستند که شما حتما به پوکی یا شکستگی استخوان مبتلا خواهید شد. در عوض به پزشک در ارزیابی میزان خطر ابتلا کمک خواهند کرد. این آزمایشات به دکتر نشان می‌دهند که آیا به درمان و بررسی بیشتر نیاز است یا نه.
آزمایشات تشخیص پوکی استخوان چقدر مضر هستند؟
در آزمایش اسکن DEXA دردی وجود ندارد. اما مقدار کمی تابش رادیواکتیو در آن استفاده میشود. مقدار تشعشع در این آزمایش یک دهم مقدار آن در تصویر برداری اشعه ایکس بصورت سنتی است.
به زنان با توجه به اینکه در آنها احتمال بارداری زیاد است ممکن است توصیه شود این آزمایش را انجام ندهند. اگر نشانه‌هایی از خطر بالای ابتلا به پوکی استخوان در زن بارداری مشاهده شود، ممکن است او بخواهد نظر موافق یا مخالف پزشک خود را در خصوص انجام آزمایش DEXA جویا شود.
چگونه می‌توان برای آزمایش تشخیص پوکی استخوان آماده شد؟
شما می‌بایست از مصرف مواد غذایی خاصی یا بطور کلی مواد غذایی قبل از آزمایش DEXA بپرهیزید. البته ممکن است پزشک توصیه کند یک روز قبل از انجام این آزمایش مکملها غذایی کلسیم‌دار مصرف کنید.
با توجه به احتمال بارداری زنان می‌بایست قبل از آزمایش به آنها در خصوص وجود اشعه ایکس اطلاع رسانی کرد. پزشک ممکن است این آزمایش را تا بعد از تولد نوزاد به تاخیر بیاندازد یا روشهایی که در آنها بیمار کمتر در معرض تابش قرار می‌گیرد را پیشنهاد دهد.
درمان پوکی استخوان چگونه است؟
درمان پوکی استخوان از طریق مصرف دارو امکان پذیر است. تجویز Bisphosphonates در نسخه‌هایی که برای پوکی استخوان تجویز میشود، رایج و مورد تایید است. بسته به دلیل بروز پوکی استخوان مناسب‌ترین داروهای برای شما تجویز خواهد شد.
مصرف روزانه دوز مشخصی از کلسیم به همراه ویتامین D نیز در پیشگیری و درمان پوکی استخوان مهم است. تمرینات ورزشی نیز نقش مهمی در کمک به رشد استخوانها دارد.
فیزیوتراپی چه نقشی در درمان پوکی استخوان دارد؟
فیزیوتراپ ها نقش بسیار مهمی در پیشگیری و درمان پوکی استخوان دارند. آنها این کار را بواسطه تمرینات تجویز شده، طرحهای درمانی، آموزش و مشاوره انجام می‌دهند. افرادی که در معرض استئوپنیا (کمبود تراکم استخوان و پیشنیاز ابتلا به پوکی استخوان) و خود پوکی استخوان مبتلا هستند ممکن است نگران آسیب رساندن به خودشان باشند.
افرادی که مبتلا به پوکی استخوان هستند و بخصوص آنهایی که از شکستگی‌های ناشی از تمرینات ورزشی رنج می‌برند، نگران آسیب دیدگی هستند. در این شرایط فیزیوتراپها می‌توانند به این افراد قوت قلب دهند، به آنها کمک کنند تا به اهدافشان برسند و به آنها آموزش دهند که تمرینات ورزشی مناسب انجام دهند.
بخش زیادی از بیماران به واسطه پوکی استخوان به فیزیوتراپ مراجعه نمی‌کنند بلکه بخاطر کمر درد یا شکستگی در اثر عوامل بیرونی مراجعه می‌کنند. در این صورت وقتی از شما در خصوص سوابق پزشکی‌تان سوال میشود این مهم است که اگر سابقه تشخیص کمبود تراکم استخوان یا پوکی استخوان دارید، به فیزیوتراپیست توضیح دهید و به این ترتیب درمان متناسب با این سابقه در نظر گرفته شود. پزشکان با بیماران کار می‌کنند تا به آنها کمک کنند که بیشتر به خودشان دلگرم شده و به واسطه تمرینات وزرشی که سبب بهبود وضعیت استخوانها و استحکام ماهیچه‌ها می‌شوند، زندگی راحتتر داشته باشند.
مگنت درمانی
مگنت تراپی نیز یکی از روش های مدرن و تایید شده ای است که در جلسات فیزیوتراپی برای درمان بیماران مبتلا به پوکی استخوان از آن استفاده میشود. از آنجا که شکستگی استخوان یکی از عوارض رایج پوکی استخوان است مگنت تراپی در این حیطه مزایای بسیاری برای بیماران دارد. مگنت توانایی بدن برای بازسازی استخوان شکسته را افزایش می دهد و همچنین رشد سلول های اطراف استخوان را بهبود می بخشد.
چگونه از بروز پوکی استخوان جلوگیری کنیم؟
90 درصد رشد استخوانها تا سن 17 سالگی روی می‌دهد، و از آن به بعد تا نیمه 30 سالگی استحکامشان به طول می‌انجامد. همچنان که سن بالا می‌رود بطور طبیعی ما بخشی کمی از استخوانهایمان را در هر سال از دست می‌دهیم. رژیم غذایی مناسب، تمرینات ورزشی و سبک زندگی سالم به محکم باقیماند استخوانهایمان کمک می‌کند و از پوکی استخوان جلوگیری می‌نماید.
به حداکثر رساندن رشد استخوانها در دوران کودکی و نوجوانی با استفاده از فعالیتهای مختلف بسیار اهمیت دارد. در سنین بزرگسالی می‌توان با ورزشهای مناسب مقدار کمی به رشد استخوانها کمک کرد. استفاده از کلسیم و ویتامین D در رژیم غذایی‌مان در ادامه رشد استخوان و کاهش از بین رفتن آنها بسیار مهم است.
