درمان اختلال بلع غذا و مایعات (بیماری دیسفاژی) بدون جراحی

درمان اختلال بلع غذا و مایعات (بیماری دیسفاژی) بدون جراحی چیست؟

---

اختلال در بلع یا دیسفاژی (dysphagia) معمولاً نشانه‌ی وجود مشکلی در گلو یا مری است، مری لوله‌ای عضلانی است که غذا و مایعات را از عقب دهان به معده منتقل می‌کند. هرچند هر فردی ممکن است به دیسفاژی مبتلا شود، اما این اختلال بالاترین درصد شیوع را در میان سالمندان ، نوزادان نارس  و بیماران دچار مشکلات مغزی و سیستم عصبی دارد.

مراحل اختلال بلع

---

اختلال در بلع میتواند در مراحل مختلف فرایند بلع رخ دهد، مراحل بلع به شرح زیر است:
• مرحله دهانی: مکیدن، جویدن و منتقل کردن غذا یا مایعات به داخل گلو
• مرحله حلقی: رفلاکس بلع در این مرحله شروع میشود، غذا با فشار به سمت گلو پایین داده میشود و مجرای هوا بسته میشود تا غذا یا مایعات وارد مجاری هوا نشود و از آسپیراسیون یا خفگی جلوگیری شود.
• مرحله مری: بالا و پایین مری (لوله متصل کننده گلو به معده) شل میشود و غذا در امتداد مری با فشار به سمت معده فرستاده میشود.

دلیل دیسفاژی

---

مشکلات متعددی وجود دارند که عملکرد گلو یا مری را مختل می‌کنند. بعضی از این مشکلات جزئی و بعضی جدی‌تر هستند. اگر یک یا دو بار اشکالی در بلع پیش بیاید، احتمالاً عارضه‌ای وجود ندارد. اما اگر بلع همواره با اشکال همراه باشد، بیمار احتمالاً به مشکل جدی‌تری مبتلا است که نیاز به درمان دارد.

عضلات گلو و مری در حالت عادی منقبض می‌شوند تا غذا و مایعات بدون مشکل از دهان به معده بروند. اما انتقال غذا و مایعات به داخل معده گاهی اوقات با مشکل روبرو می‌شود. بروز این مشکل دو علت کلی دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

اختلال در عملکرد عصبها و عضلاتی که به حرکت غذا در گلو و مری کمک می‌کنند 

عاملهای زیر میتوانند باعث بروز این اختلال شوند:
• سکته مغزی یا ضایعه ی مغزی یا نخاعی
• مشکلات مربوط به سیستم عصبی مانند آشالازی، سندرم بعد از فلج اطفال (پست پولیو)، ام اس، دیستروفی عضلانی یا بیماری پارکینسون
• مشکلی در سیستم ایمنی، مانند پلیمیوزیت یا درماتومیوزیت که موجب ورم و ضعف شده باشد.
• اسپاسم مری: عضلات مری ناگهان منقبض میشود، این انقباض گاهی چنان شدید است که اجازه نمیدهد غذا به معده برسد.
• اسکلرودرمی: بافتهای مری در اثر ابتلا به این عارضه سخت و باریک میشوند. اسکلرودرمی عضلات پایین مری را ضعیف میکند، در نتیجه غذا و اسید معده رو به بالا به سمت گلو و دهان برمیگردد.

انسداد گلو یا مری

از علل انسداد گلو یا مری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
• بیماری رفلاکس معده به مری (GERD)
• ازوفاژیت
• شبکه مری یا وب مری
• دیورتیکول
• تومور مری
• گیر کردن غذا یا شیء در گلو یا مری. افراد مسنی که دندان مصنوعی دارند، نمیتوانند غذا را به خوبی قبل از بلع بجوند. کودکان خردسال نیز گاهی اشیاء کوچکی را میبلعند که در مری گیر میکند.
• توده های بیرون مری: توده هایی مانند گره های لنفاوی، تومورها یا خارهای استخوانی مهره های ستون فقرات به مری فشار میآورند.

هرچند دیسفاژی می‌تواند علل مختلفی داشته باشد، اما پزشکان گاهی اوقات نمی‌توانند هیچ دلیلی برای دیسفاژی پیدا کنند. اختلال در بلع در برخی بیماران صرفاً پی‌آمد بالا رفتن سن است. تمام عضلات، از جمله عضلات مری به موازات بالا رفتن سن ضعیف‌تر می‌شوند.

نشانه‌ها

---

دیسفاژی می‌تواند رفت و برگشتی، خفیف یا شدید باشد یا به مرور زمان بدتر شود. دیسفاژی با نشانه‌های زیر همراه است:

• قورت دادن غذا یا مایعات در اولین تلاش برای بیمار دشوار است.
• عق زدن، خفگی یا سرفه در زمان بلع
• بالا آمدن غذا یا مایعات در گلو، دهان یا بینی بعد از بلع
• احساس گیر کردن غذا یا مایعات در بخشی از گلو یا سینه
• احساس درد هنگام بلع
• احساس درد یا فشار در سینه یا سوزش سر دل
• کاهش وزن به دلیل نخوردن غذا یا مایعات کافی

عوارض

---

دیسفاژی خطر ذات‌الریه آسپیراسیون، سوءتغذیه، کاهش آب بدن، افسردگی و مرگ زودرس را افزایش می‌دهد.

دیسفاژی روند بهبود را مختل می‌کند، دوران بستری را طولانی‌تر می‌کند، نیاز به بستری مجدد را پیش می‌آورد، تراکئوتومی، جایگذاری لوله تغذیه، حمایت تنفسی و استفاده از تجهیزات و مکمل‌های غذایی مرتبط را افزایش می‌دهد و در یک کلام سلامتی را به خطر می‌اندازد.

تشخیص دیسفاژی

---

اگر مشکل بلع داشته باشید، پزشک سوالاتی را درباره‌ی علائم و وضعیت سلامتی‌تان در گذشته می‌پرسد. لازم است سابقه‌ی مشکل بلع و مدت زمان تحمل آن، محل گیر کردن غذا یا مایعات، داشتن سوزش سردل و مدت زمان تحمل این عارضه را به پزشک اطلاع دهید. همچنین پزشک معاینه‌ی بالینی انجام می‌دهد. پزشک سر و گردن را در زمان معاینه بررسی می‌کند یا از شما می‌خواهد که جرعه‌ی کوچکی آب بنوشید.

راه‌های درمان اختلال بلع

---

در این بخش به معرفی روشهای درمان دیسفاژی می‌پردازیم.

تغییر رژیم غذایی

پزشک توصیه می‌کند که مایعات یا غذاهای خاصی میل کنید تا بلع برایتان راحت‌تر شود. اصلاح برنامه‌ی غذایی و تغییر قوام مایعات کنترل بلع را بهتر می‌کند و ایمنی غذا خوردن را افزایش می‌دهد. برای مثال شاید لازم باشد که غلظت مایعات را تغییر بدهید و یا غذاها را به صورت پوره، خرد شده و نرم میل کنید.

درمان دارویی

چنانچه GERD، سوزش سردل یا ازوفاژیت دلیل دیسفاژی باشد، مصرف داروهای تجویزی از ورود اسید معده به مری جلوگیری می‌کند. عفونت مری غالباً با مصرف آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود.

تحریک الکتریکی: درمان با دستگاه (VitalStim)

دستگاه VitalStim روشی بدون درد و غیرتهاجمی برای درمان دیسفاژی است که از طریق تحریک الکتریکی بیرونی جلوی گردن انجام می‌شود. مطالعات بالینی متعدد کارآمدی درمان با VitalStim را ثابت می‌کند. درمان با دستگاه VitalStim تنها تکنولوژی مورد تایید FDA برای بازیابی عملکرد بلع در بیماران مبتلا به دیسفاژی دهانی ـ حلقی است. در این روش از جریان‌های الکتریکی کوچک برای تحریک عضلات مسئول بلع استفاده می‌شود. هم‌زمان متخصصین مجربی مانند گفتاردرمانگر و پزشک توانبخشی به بیمار کمک می‌کند تا عضلاتش را از طریق انجام تمرینهای توانبخشی دوباره آموزش دهد.

دستگاه VitalStim به عنوان یک مدالیته‌ی درمانی مکمل طراحی می‌شود، یعنی این که پزشک یا گفتاردرمانگر ضمن استفاده از دستگاه، بر روی موقعیت‌ها، مانورها و تمرین‌های بازآموزی سازو کار بلع کار می‌کند. ترکیب VitalStim با درمان سنتی از مزایای زیر برخوردار است:

• درمان بیماران به روشی ایمنتر و موثرتر
• تسریع دوران بهبود و امکان سریعتر کنار گذاشتن پرهیز غذایی
• دستیابی به نتایج درازمدت و پایدار

کلینیک توانبخشی یادمان مجهز به دستگاه vitalstim برای درمان بیماران مبتلا به اختلال بلع می باشد.

دیلاتاسیون

جراح دستگاهی را وارد مری می‌کند و بخشهای تنگ شده‌ی مری را با دقت متسع می‌کند. ممکن است لازم باشد که درمان بیش از یک بار تکرار شود.

جراحی

چنانچه چیزی مانند تومور یا دیورتیکول مری را مسدود کرده باشد، عامل انسداد باید با انجام دادن جراحی خارج شود. همچنین جراحی گاهی برای درمان یکی از مشکلات نادر سیستم عصبی به نام آشالازی انجام می‌شود که عضله‌ی تحتانی مری را درگیر می‌کند.

تمرین دادن عضلات بلع

اگر مشکلی در مغز، اعصاب یا عضلات وجود داشته باشد، لازم است تمرین‌هایی را برای آموزش عضلات انجام دهید تا بلع در اثر بهبود هماهنگی و عملکرد عضلات بهتر شود. همچنین باید یاد بگیرید که بدن را در چه موقعیتی قرار دهید یا چطور غذا را در دهان بگذارید تا بلع بهتر شود. درمان مستقیم شامل انجام تمرینهایی برای افزایش دامنه‌ی حرکتی، هماهنگی و تقویت عضلات فک، لبها، گونه، زبان، نرم‌کام و تارهای صوتی به منظور بهبود عملکرد بلع می‌شود.

درمانهایی که برای بهبود بلع طراحی می‌شود، متمرکز بر تقویت عضلات و افزایش هماهنگی عصبها و عضلات درگیر در بلع است. تمرین دادن عضلات بلع بهترین روش برای بهبود توانایی بلع به شمار می‌آید.

علاوه بر تمرینهایی که با متخصص بلع و گفتاردرمانی انجام می‌دهید، می‌توانید عملکرد بلع را با انجام تمرینهای بلع در خانه بهبود دهید.

در ادامه تعدادی از موثرترین تمرینهای بلع را که توسط متخصصین توانبخشی دیسفاژی طراحی شده است، توضیح می‌دهیم.

تمرین شیکر

این تمرین ساده توانایی بلع را به واسطه‌ی تقویت کردن عضلات بهبود می‌دهد.

برای انجام این تمرین به پشت، صاف روی زمین دراز بکشید و سرتان را بالا بیاورید، انگار که می‌خواهید نگاهتان را روی پنجه پا ثابت نگه دارید. حین انجام تمرین مراقب باشید که شانه‌ها را از روی زمین بلند نکنید.

در بهترین حالت باید این تمرین را روزی سه تا شش بار، به مدت حداقل شش هفته انجام دهید. اگر می‌توانید تمرین را به درستی انجام دهید، مدت زمان بالا نگه داشتن سر و تعداد دفعات تکرار تمرین را افزایش دهید.

مانور بالا بردن استخوان لامی

این تمرین به تقویت و کنترل عضلات کمک می‌کند.

چند تکه کاغذ کوچک، با قطر تقریبی 2.5 سانتی‌متر را روی پتو یا حوله بگذارید. سپس یک نی را داخل دهان بگذارید و تکه‌های کاغذ را از طریق مکیدن نی، روی نوک نی نگه دارید. همان‌طور که کاغذ را با مکیدن نی نگه داشته‌اید، آن را تا بالای فنجان یا ظرف مشابهی بیاورید، سپس مکش را رها کنید تا کاغذ درون ظرف بیفتد.

در هر بار تمرین باید 5 ـ 10 تکه کاغذ را وارد ظرف کنید.

مانور مندلسون

این تمرین ساده برای بهبود رفلکس بلع بسیار موثر است و از طریق قورت دادن آب دهان انجام می‌شود. وقتی آب دهان در حالت عادی، هنگام بلع وارد ناحیه‌ی پشت دهان می‌شود، سیب آدم (ناحیه‌ی سختی در وسط و جلوی گردن) بالا و پایین می‌رود.

برای انجام تمرین مندلسون لازم است که سیب آدم را هر بار حدود 2 تا 5 ثانیه بالا نگه دارید. برای این که بهتر متوجه روش انجام این تمرین بشود، می‌توانید سیب آدم را در ابتدا با انگشتان بالا نگه دارید.

این تمرین را هر روز چند بار تکرار کنید تا بتوانید عضلات بلع را بدون کمک دست کنترل کنید.

بلع پرتلاش

تمرین بلع پرتلاش یا بلع پرفشار با هدف بهبود تماس و هماهنگی بین عضلات مختلف در زمان عمل بلع انجام می‌شود.

این تمرین در اصل همان بلع است، اما هنگام انجام دادن آن باید سعی کنید که عضلات بلع را تاجایی که می‌توانید، منقبض کنید. لازم نیست غذایی را هنگام انجام تمرین ببلعید، بلع خالی کفایت می‌کند.

این تمرین را سه مرتبه در روز، هر مرتبه 5 ـ 10 بار انجام دهید تا عضلات تقویت شود.

بلع فوق چاکنایی

این تمرین را ابتدا بدون غذا انجام دهید. وقتی در تمرین مهارت پیدا کردید، می‌توانید آن را با وجود غذا در دهان هم انجام دهید.

بلع فوق‌چاکنایی از سه مرحله ساده تشکیل می‌شود:

• ابتدا یک نفس عمیق بکشید.
• همانطور که بلع را انجام میدهید، نفستان را نگه دارید.
• سرفه کنید تا باقیمانده‎ی آب دهان یا غذایی که ممکن است از تارهای صوتی گذشته باشد، بیرون بیاید.

مانور بلع فوق‌العاده فوق چاکنایی

این تمرین دقیقاً مانند مانور فوق‌چاکنایی است که فقط یک حرکت به آن اضافه شده است. بعد از آن که نفس عمیق کشیدید، فشاری را  محکم رو به پایین وارد کنید. فشار تولید شده به بلع کمک می‌کند و قدرت عضلات بلع را افزایش می‌دهد

روش های تشخیص دیسفاژی (اختلال بلع): معاینه، اسکن و آندوسکوپی

برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید

۰۲۱۸۸۰۷۳۱۳۶