گفتار درمانی تلفظ صداهای (س) و (ز) در کودکان و بزرگسالان نوک زبانی

متخصص گفتار درمانی بر اساس مشکل تکلم بیمار یک برنامه درمانی شخصی را متناسب با نیاز او طراحی می‌‌کند. او با استفاده از وسایل رسمی و غیر رسمی ‌ارزیابی دقیقی را از نحوه حرف زدن کودک شما انجام می‌دهد. این امر شامل آموزش دادن نحوه تلفظ حرف س به کمک متمرکز کردن جریان هوا و اصلاح محل قرار دادن زبان است. پزشک به شما و فرزندتان تمرینات مخصوصی را برای صحبت کردن یاد می‌دهد که باید به انجام آنها بپردازید و از روش جدید استفاده نمایید. پزشک در طول مسیر درمان به شما کمک می‌کند تا بتوانید هر آنچه که در کلینیک یاد گرفته‌اید را در منزل یا سایر محیط‌های مورد نظر پیاده کنید. معمولاً برای تولید صدای س و ز جریان هوا از طریق نوک زبان متمرکز خواهد شد و زبان پشت قسمت فوقانی یا تحتانی دندان‌ها قرار خواهد گرفت. هنگامی‌که یک فرد به صورت نوک زبانی صحبت می‌کند زبان و پشت دندان‌هایش قرار نمی‌گیرد بلکه بین آنها قرار خواهد گرفت. این امر باعث ایجاد مشکل هنگام حرف زدن می‌شود. متخصصین گفتار درمانی از این حالت تحت عنوان س بین دندانی یاد می‌کنند. در صورتی که جریان هوا به جای آنکه از قسمت مرکز خارج شود از طرفین هدایت گردد به این حالت س دوطرفه گفته می‌شود. متخصص گفتار درمانی می‌تواند پس از معاینه نوع مشکل گفتاری کودک شما را مشخص کند.

 انواع نوک زبانی

---

متخصصان مشکل نوک زبانی را به چهار گروه تقسیم می‌کنند:

• نوک زبانی دندانی: در این حالت شما متوجه می‌شوید که فرد زبانش را به سمت جلو فشار می‌دهد و به جای گفتن کلمه زنبور، کلمه ثنبور را به کار می‌برد. این اختلال شایع‌ترین نوع از مشکل نوک زبانی است.
• نوک زبانی دو طرفه: در این حالت جریان هوا از اطراف زبان خارج می‌شود و حروف س و ز درست تلفظ نمی‌شوند. افرادی که دچار این اختلال هستند معمولاً به نحوی به تولید این اصوات می‌پردازند که گویی مقدار بسیار زیادی بزاق در دهان آنها وجود دارد.
• نوک زبانی کامی‌: در این حالت بیمار هنگام تلفظ حرف س و ز و گاهی اوقات ر زبان خود را به سقف دهانش می‌چسباند.
• نوک زبانی دندانی: معمولاً این مشکل نوک زبانی با نوک زبانی دندانی اشتباه گرفته می‌شود. در نوک زبانی دندانی به جای اینکه بیمار زبانش را بین دندان‌های جلو قرار دهد آن را به دندان‌های خود فشار می‌دهد و در این حالت آنچه که به گوش شما می‌‌رسد شبیه صدایی است که در هنگام تلفظ کلمات در مشکل نوک زبانی جلوی ایجاد می‌شود اما هنگامی‌که با بیمار صحبت می‌کنید تا بتوانید محل دقیق زبان را تشخیص دهید متوجه می‌شوید چه زبان در جای اصلی خود قرار نمی‌گیرد.

 برون زبانی یا نوک زبانی؟ آیا موضوع مهمی است؟

---

نوک زبانی حرف زدن یک فرد به این معنا نیست که نوک زبانی حرف زدن اولین اختلالی است که باید مورد بررسی قرار بگیرد. برون زبانی که تحت عنوان بلع معکوس نیز شناخته می‌شود به اختلال و عدم تعادل عضلات صورت و دهان و قسمتی که زبان به صورت اغراق آمیز به سمت جلو هدایت می‌‌شود و بین دندان‌ها قرار می‌گیرد گفته می‌شود. این فرآیند می‌تواند هنگام صحبت کردن یا بلعیدن مواد غذایی و یا هنگامی‌که زبان در حال استراحت است رخ دهد. این اختلال می‌تواند در آینده باعث بروز مشکلات زیادی شود بنابراین تعیین اینکه آیا بیمار دچار مشکل نوک زبانی است یا خیر اهمیت بسیار زیادی دارد. هنگامی‌که قصد داریم تفاوت بین نوک زبانی و برون زبانی را مشخص کنیم باید به چند نکته توجه کنیم:

• پیش آمدگی زبان بین یا کنار دندان‌های بالا یا پایین هنگام تلفظ حروف س، ز، ت، د، ن، ل، ش
• حالت زبان و دهان در حالت استراحت که بخشی از زبان کنار دندان قرار می‌گیرد.
• زخم شدن لب، ترک خوردن آن و پوسته پوسته شدن آن به علت مکیدن مکرر
• تنفس از طریق دهان حتی در صورت عدم وجود مواد حساسیت‌زا

 اگر متوجه شدید که بیمار شما چند مورد از اختلالات فوق را دارد باید به دنبال مشکل برون زبانی باشید. در این حالت روش‌های درمانی کمتر بر تلفظ حروف تأکید می‌کنند و معمولاً تأکید بیشتر آنها بر الگوهای زبان در حالت استراحت است. بنابراین تصور نکنید که درمان کردن مشکل نوک زبانی به معنای حل کردن همه مشکلات است. اکثر کودکانی که دچار این مشکل هستند اختلال برون زبانی آنها تا سن ۶ سالگی بدتر می‌شود اما در صورتی که بیمار شما بزرگتر از ۶ سال است باید هرچه زودتر فرایند درمان را آغاز کنید.

 چگونه می‌توان مشکل نوک زبانی را درمان کرد؟

---

هر یک از انواع مشکل نوک زبانی باید بر اساس مشکل مکان قرارگیری زبان درمان شود اما معمولا روش هایی که برای درمان این اختلال در بزرگسالان استفاده می‌شود شبیه همان روشی است که برای کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. برنامه درمانی شما باید از مسیر زیر پیروی کند:

• ارزیابی: بیمار خود را ارزیابی کنید تا متوجه شوید که آیا مشکل او در ابتدای کلمات، بخش میانی و یا انتهای آن ایجاد می‌شود. به دنبال شواهد مربوط به چهار نوع مشکل نوک زبانی و برون زبانی باشید. شما می‌توانید از بیمار بخواهید که کلمات خاصی را تلفظ کند تا وضعیت او را ارزیابی نمایید.
• آگاهی: گاهی اوقات بیمار به خوبی از مشکل خود اطلاع ندارد بنابراین شما باید با استفاده از تکنیک‌های الگو پردازی به او کمک کنید و سعی نمایید برخی از کلمات را به صورت نوک زبانی و در حالت عادی تلفظ کنید و از او بخواهید تلفظ درست و نادرست را شناسایی کند. شما می‌توانید از حرف زدن افراد مختلف فیلم بگیرید و از او بخواهید به آنها گوش دهد و تلفظ درست و نادرست را شناسایی نماید.
• محل قرار گیری زبان: در این مرحله به کمک کنید بتواند محل مناسب زبان خود را برای تلفظ صحیح حروف پیدا کند. در صورتی که بیمار بتواند به درستی کلماتی که در تلفظ آنها مشکل دارد را بیان کند اکنون به این کلمات بپردازید و به او کمک کنید با محل قرار گیری زبان خود آشنا شود. هنگامی‌که توانستید در این مرحله به کمک کنید اکنون نحوه تلفظ صحیح کلمات را به او یاد دهید.
• کلمات و عبارات: پس از آشنایی با محل صحیح قرارگیری زبان و تکرار کلمات اکنون وقت آن رسیده است که به سراغ عبارات بروید و با او به تکرار عبارات خاص بپردازید.
• مکالمه: پس از آنکه به رفع مشکل بیمار در خصوص تلفظ کلماتی که در آن مشکل دارد پرداختید اکنون باید به او کمک کنید بتواند از کلمات و صداها در مکالمه استفاده کند.

 نوک زبانی حرف زدن در تلفظ حروف س و ز چگونه درمان می‌شود؟

 این درمان شامل مراحل مختلفی است که در بخش زیر به آنها اشاره می‌‌کنیم:

 مرحله اول: ارزیابی

 اولین کاری که باید در درمان نوک زبانی دندانی انجام دهید ارزیابی وضعیت نوک زبانی است. برای انجام این کار نیازی به آزمون استاندارد و تخصصی ندارید فقط از بیمار بخواهید چند کلمه را تلفظ کند سپس بر این اساس نوک زبانی صحبت کردن او را ارزیابی نمایید. بهتر از حروف س و ز را در همه موقعیت‌ها ارزیابی کنید این امر بدین معنا است که به بررسی این حروف در قسمت ابتدا، میانی و انتهای کلمات در مجموعه حروف صامت و در ابتدا و انتهای کلمه بپردازید. در این حالت کودک به سادگی در موقعیت‌های مختلف به تلفظ صداها می‌پردازد. اگر کودک توانایی خواندن دارد از او بخواهید که برخی از کلمات را بخواند. در صورتی که کودک هنوز به سن مدرسه نرسیده است می‌توانید چند تصویر را به او نشان دهید و از او بخواهید نام آنها را تلفظ کند. کلمات بسیار زیادی وجود دارد که در قسمت ابتدا، میانی و انتها دارای حروف س و ز هستند مانند سارا، تقسیم، درس، متوسط، فارسی، سامان، سس، ساده، زنبور، زنبیل، زبان، از، آزاد، آموزش، مرکز، پازل، زهرا، نازنین. از بیمار خود بخواهید که به تلفظ آنها بپردازد سپس کلماتی که به صورت صحیح یا نادرست تلفظ می‌کند را یادداشت نمایید.

 مرحله دوم: پیدا کردن محل قرار گیری زبان

 اکنون وقت آن رسیده است که حاصل کار خود را بررسی کنید و به این نتیجه برسید که آیا کودک توانست است حروف س و ز را به درستی و در کلمات بالا تلفظ کند یا خیر. اگر کودک توانسته است به تلفظ صحیح این حروف بپردازد به کار خود ادامه دهید و از او بخواهید که یک کلمه را تلفظ کند و به شما بگوید که برای تلفظ حروف س زبانش را در کدام قسمت از دهان قرار می‌‌دهد. با او در خصوص این مسئله صحبت کنید و از او بپرسید که آیا نوک زبانش به سمت بالا قرار می‌گیرد یا پایین.

 مرحله سوم: تلفظ کلمه

 پس از آنکه کودک توانست حرف س یا ز را به صورت مجزا یا در کلمه تلفظ کند اکنون با او در خصوص تلفظ کلمات کار کنید. اگر در مرحله ارزیابی کودک توانست حرف س یا ز را در چند کلمه تکرار کند از کلمات مشابه آنها استفاده نمایید. به عنوان مثال اگر کودک توانست کلمه گاز را تلفظ کند از کلمات مشابه مانند راز، ناز و مواردی از این قبیل استفاده کنید. سپس به آرامی از کلماتی استفاده کنید که شباهت کمتری به یکدیگر دارند. به عنوان مثال می‌‌توانید از کلماتی که آخرین حرف آنها س است استفاده کنید مانند اتوبوس. به کودک کمک کنید تا بتواند به تدریج به طور صحیح به تلفظ همه کلمات بپردازد.

 مرحله چهارم: تمرین کردن محل صداها در جملات

هنگامی‌که کودک توانست یک صدا را در یک کلمه تلفظ کند سعی کنید نحوه بیان آن کلمه را در جمله با او تکرار کنید. می‌توانید از او بخواهید به تکرار جملات ساده‌ای که شما به او یاد می‌دهید بپردازد یا آنکه جملاتی را تکرار کند که دوست دارد، فقط از تلفظ صحیح آنها اطمینان حاصل کنید.

 مرحله پنجم: بازگشت به عقب و تکرار مجدد

 اکنون که کودک با محل قرار دادن زبان خود هنگام تلفظ حروف آشنا شده است باید به عقب برگردید و یک هدف جدید را انتخاب کنید تا کودک به تکرار یک کلمه واحد بپردازد. در این مرحله نیز باید ارزیابی کوچکی را از نحوه تلفظ حروف س و ز در برخی از کلمات انجام دهید تا از تلفظ صحیح آنها اطمینان حاصل کنید. در این مرحله از ارزیابی از کلمات استفاده کنید که به هم شباهت دارند یا آنکه از کلمات استفاده کنید که به کلمات قبلی شباهت داشته باشند.

 مرحله ششم: تلفظ صدا در مکالمه

 هنگامی‌که کودک توانست به تلفظ صداها در جملات بپردازد باید بر روی تلفظ آنها در مکالمه کار کنید تا کودک بتواند به تدریج نحوه تلفظ آنها را یاد بگیرد.

 باید از چه سنی به درمان مشکل نوک زبانی پرداخت؟

---

 

گاهی اوقات با والدین مواجه می‌‌شویم که از نوک زبانی حرف زدن کودک سه ساله خود نگران هستند و می‌خواهند بدانند که آیا شروع کردن فرآیند درمان در این سن زود است یا مناسب. در حقیقت پاسخ این سوال به عوامل متعددی بستگی دارد. در ابتدا باید نوع مشکل را که زبان یک کودک را بررسی کنید و از والدین او بخواهید کمی منتظر باشند تا شما ارزیابی اولیه خود را انجام دهید. به طور کلی استانداردهای زیر در شروع درمان اهمیت بسیار زیادی دارند.

• نوک زبانی دندانی: سن ۷ تا ۸ سالگی
• نوک زبانی دوطرفه: سن ۴ سال و نیم
• نوک زبانی کامی‌: سن ۳ تا ۴ سالگی
• نوک زبانی بین دندانی: سن ۴ سال و نیم

 اختلال نوک زبانی کامی و دندانی جز اختلالات تکاملی نیستند به همین دلیل باید به والدین تأکید کرد که نباید فقط منتظر بمانند و نگاه کنند بلکه باید در منزل با کودک خود تمرین کنند. نوک زبانی دو طرفه اختلالی است که اصلاح آن دشوار است و هرچه فرایند درمان زودتر شروع شود شانس موفقیت بیشتر خواهد بود.

 چه موقع باید به درمان مشکل نوک زبانی پرداخت؟

---

گاهی اوقات می‌توان قبل از سن پیشنهاد شده به درمان این اختلال پرداخت. در بخش زیر به نکاتی اشاره می‌‌کنیم که می‌‌توانند نیاز به مداخله زودتر را تعیین کنند.

• آیا کودک به لحاظ شنوایی ارزیابی شده است؟
• آیا این اختلال بر موضوع هوش او تاثیر گذاشته است؟
• آیا کودک فقط برای تلفظ یک حرف مانند س مشکل دارد؟ یا اینکه این اختلال شامل چندین حرف است؟
• آیا کودک نامرتب غذا می‌خورد؟
• آیا کودک هنگام غذا خوردن از لب‌های خود استفاده می‌کند؟
• آیا کودک هنگام غذا خوردن به صورت نامناسب از زبان خود استفاده می‌کند؟
• آیا کودک از طریق دهان نفس می‌کشد و همیشه دهان او باز است؟
• آیا کودک می‌‌تواند به کمک زبان، غذایی که روی لبه بالایی او باقی مانده است را تمی‌ز کند؟
• آیا کودک می‌‌تواند دندان‌هایش را به هم نزدیک کند و حدود ۵ ثانیه آنها را روی هم قرار دهد و زبانش را به سمت داخل بکشد؟
• آیا کودک دچار مشکل عود کننده مجرای تنفسی فوقانی است؟

 برخی از این مشکلات نشان دهنده اختلال حجم عضلات دهان و فک پایین هستند و باید هر چه زودتر درمان شوند زیرا برطرف کردن این مشکلات باعث رفع مشکل نوک زبانی خواهد شد. مشکلات مزمن تنفسی و تنفس از طریق دهان می‌توانند نشانه مشکلاتی باشند که باعث اختلالات کلامی ‌شده‌اند بنابراین در صورتی که کودک به مشکل تنفسی مبتلا است باید قبل از شروع گفتار درمانی تحت ارزیابی و معاینات بیشتر قرار بگیرد.

“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است.”