افراد مسنی که دچار دیسفاژی هستند به لحاظ بلع مشکل دارند و معمولاً هنگام بلعیدن مواد خوراکی درد زیادی را تجربه می‌کنند. برخی از افراد به طور کامل قادر به بلعیدن مواد غذایی نیستند یا به لحاظ بلعیدن ایمن مواد غذایی، مایعات، و بزاق مشکل دارند. در این حالت خوردن مواد غذایی به یک مسئله چالش برانگیز تبدیل میشود. معمولاً دیسفاژی باعث بروز مشکل در دریافت کالری، مایعات، و مواد غذایی مورد نیاز میشود و میتواند به ایجاد مشکلات جدی و حاد ختم گردد. خطر ابتلا به دیسفاژی با بالا رفتن سن و مبتلا شدن به بیماری و اختلالات مرتبط با سن افزایش می‌یابد. به طور کلی ۷ تا ۱۰ درصد از افراد مسن بالای ۵۰ سال و حدود ۱۴ درصد از افرادی که بالای ۶۰ سال سن دارند دچار مشکل دیسفاژی یا سایر انواع اختلالات بلع هستند.
اختلال در بلع سالمندان دلایل متفاوتی دارد و بر اثر عوامل گوناگون ممکن است بوجود می‌آید. از شایع‌ترین این دلایل می‌توان به اختلالات بلع پس از سکته مغزی اشاره کرد و یا اختلال در بلعیدن که در اثر عواملی مثل آلزایمر یا پارکینسون بوجود می‌آید. روش‌های متفاوتی برای تشخیص اختلال بلع در سالمندان وجود دارد که برحسب شرایط سالمند باید موثرترین شیوه برای تشخیص و درمان به کار گرفته شود. کلینیک تخصصی توانبخشی یادمان دارای مجهزترین امکانات جهت ارزیابی و درمان اختلال بلع می‌باشد. در این کلینیک با استفاده از دستگاه فلوروسکوپ، بیمار مورد ارزیابی قرار گرفته و بوسیله دستگاه Vitalstim تا زمان بهبودی کامل، تحت درمان قرار می گیرد، کلینیک توانبخشی یادمان، تنها کلینیک مجهز به دستگاه های فوق در ایران می‌باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت می‌توانید با شماره
تماس حاصل فرمایید.
فرآیند بلع چگونه رخ می‌دهد؟
بلعیدن مواد غذایی یک فرآیند پیچیده است. تعداد بسیار زیادی عضله و عصب در ورود غذا به دهان و آماده کردن آن و هدایت آن از دهان به معده نقش دارند، این فرآیند در سه مرحله رخ می‌دهد. در مرحله اول که مرحله دهانی نام دارد زبان به جمع‌آوری غذا یا مایعات می‌‌پردازد و آن را برای بلعیدن آماده میکند. زبان و فک غذا را در دهان می‌چرخانند تا امکان جویده شدن آن فراهم شود. جویدن مواد خوراکی و ترکیب شدن آن با بزاق دهان باعث میشود غذا به قطعات کوچک تبدیل شده و برای بلعیدن آماده گردد. بزاق دهان به منظور نرم و مرطوب کردن و تسهیل فرآیند بلع با مواد غذایی ترکیب میشود. به طور کلی تنها چیز جامدی که بدون جویدن قورت می‌دهیم قرص یا کپسول است. سایر مواد خوراکی حتماً قبل از بلعیده شدن جویده میشوند و به قطعات کوچک تقسیم می‌گردند. مرحله دوم زمانی آغاز میشود که زبان غذا یا مایعات را به قسمت پشت دهان هدایت میکند. این فرآیند باعث تحریک شدن واکنش بلع و حرکت غذا از گلو میشود. در این مرحله حنجره به طور کامل بسته خواهد شد و فرایند تنفسی قطع می‌گردد تا از ورود مواد غذایی یا مایعات به درون ریه و مجرای تنفسی پیشگیری شود. مرحله سوم با ورود مواد غذایی یا مایعات به درون مری آغاز میشود. مری لوله‌ای است که غذا و مایعات را به سمت معده هدایت میکند. این مرحله معمولاً بر اساس بافت یا انسجام مواد غذایی حدود ۳ ثانیه طول میکشد اما این روند در برخی موارد مانند بلعیدن قرص یا کپسول کمی طولانی خواهد شد.
دیسفاژی چگونه رخ می‌دهد؟
دیسفاژی زمانی رخ می‌دهد که در کنترل عصبی یا ساختارهایی که در فرایند بلع مواد غذایی نقش دارند مشکلی پیش بیاید. ضعیف شدن عضلات زبان یا گونه میتواند باعث بروز مشکل در حرکت غذا در دهان و جویدن آن شود. سکته مغزی یا سایر اختلالات سیستم عصبی می‌توانند زمینه بروز مشکلات بلع را به وجود بیاورند بنابراین مواد غذایی و مایعات نمیتوانند به راحتی از گلو عبور کنند. یکی دیگر از عواملی که در بروز دیسفاژی نقش دارد ضعیف شدن عضلات گلو در پی مسائلی مانند جراحی سرطان است که نمی‌تواند به راحتی مواد غذایی را به سمت معده هدایت کند. اختلالات مری می‌توانند در بروز دیسفاژی نقش داشته باشند.
چه عواملی باعث بروز دیسفاژی میشوند؟
عوامل متعددی در بروز این عارضه نقش دارند، دیسفاژی بیشتر در افراد مسن رخ می‌دهد. اختلالاتی که باعث ضعیف شدن و آسیب دیدگی عضلات و اعصابی که در فرآیند بلع نقش دارند، میشود منجر به دیسفاژی خواهد شد. به عنوان مثال افرادی که دچار اختلالات سیستم عصبی هستند مانند آلزایمر یا بیماری پارکینسون معمولاً دچار مشکل بلع میشوند. به علاوه، سکته مغزی یا آسیب دیدگی سر میتواند باعث ضعیف شدن یا بروز مشکل در هماهنگی عضلات مخصوص بلع یا محدود شدن حس دهان و گلو شود. تومورهای مغزی، گردن، یا مری، نیز در بروز اختلالات بلع نقش دارند. گاهی اوقات درمان این تومورهای سرطانی میتواند باعث بروز دیسفاژی شود. آسیب دیدگی سر، گردن، و قفسه سینه نیز در بروز این عارضه نقش دارند. عفونت یا التهاب میتواند باعث تنگ و بسته شدن مری شود. در نهایت، افراد مبتلا به دمانس، آلزایمر، یا مشکلات شناختی به لحاظ جویدن و بلعیدن مواد غذایی به مشکل برخواهند خورد. احتمال بروز مشکلات بلع پس از سکته مغزی وجود دارد. سکته مغزی میتواند بر نحوه حرکت غذا در دهان و جویدن و بلعیدن آن تأثیر بگذارد و مواد غذایی و مایعات به جای ورود به معده وارد ریه و مجرای تنفسی شوند.
اختلال بلع در سالمندان باعث بروز چه مشکلاتی میشود؟
اختلال بلع در سالمندان میتواند یک مشکل کاملا جدی باشد. سالمندانی که نمیتوانند به صورت ایمن مواد غذایی را ببلعند قادر به دریافت مواد مغذی به اندازه کافی نخواهند بود در نتیجه بیمار میشوند و نمیتوانند وزن ایده آل داشته باشند. گاهی اوقات قطعات بزرگ مواد غذایی که بلعیدن آنها دشوار است وارد گلو میشوند و مسیر هوا را مسدود می‌نمایند. به علاوه، هنگامی‌که مواد غذایی یا مایعات وارد مجاری تنفسی فرد مبتلا به دیسفاژی میشود، سرفه کردن یا تمیز کردن گلو نمی‌تواند به خارج شدن غذا کمک نماید. در این حالت مایعات و مواد غذایی در مجرای تنفسی باقی می‌‌مانند و وارد ریه میشوند چه امکان رشد باکتری‌های خطرناک را فراهم می‌نمایند در نتیجه باعث بروز عفونت ریه میشوند، به این عارضه پنومونی تنفسی گفته میشود. تشکیل حفره در قسمت خارجی مری به علت ضعیف شدن دیواره مری در زمره سایر اختلالات بلع قرار دارد. این حفره ایجاد شده غیر طبیعی برخی از مواد غذایی بلعیده شده را به دام می‌اندازد. افراد میانسالی که به این عارضه مبتلا هستند در حالت خوابیده می‌توانند این ذرات را به سمت گلوی خود هدایت نمایند. گاهی اوقات مری آنقدر تنگ میشود که باعث چسبندگی مواد غذایی خواهد شد. مواد غذایی چسبیده به مری از ورود مایعات و سایر مواد خوراکی به معده جلوگیری می‌کنند.
علائم دیسفاژی شامل چه مواردی است؟
معمولاً اختلال بلع در سالمندان با علائم متعددی همراه است که در ادامه به برخی از علائم قابل مشاهده و بارز اشاره میکنیم:
- سرفه کردن هنگام خوردن مایعات یا مواد غذایی
- ناتوانی در نفس کشیدن هنگام بلعیدن مواد غذایی، مایعات، یا داروها
- شنیدن صدای خرخر گلو به ویژه پس از خوردن مواد غذایی یا مایعات
- بلع دشوار مواد غذایی یا مایعات
- جمع شدن مواد غذایی در یک طرف از دهان
پزشک باید در هنگام ارزیابی مشکلات مربوط به بلع دقت بسیار زیادی نماید. در بخش زیر به سوالاتی اشاره میکنیم که پزشک میتواند با پرسیدن آنها از بیمار سرنخ خوبی را در خصوص مشکلات بلع به دست بیاورد. این سوالات عبارتند از:
- آیا پس از خوردن مواد غذایی یا مایعات دچار سرفه یا احساس خفگی می‌شوید؟
- آیا گاهی اوقات احساس می‌کنید که غذا مسیر اشتباهی را طی میکند؟
- آیا معمولا احساس می‌کنید که غذا در گلوی شما گیر کرده است؟
- معمولاً غذاخوردن شما چقدر طول میکشد؟
- آیا غذاخوردن برای شما دشوار شده است و نسبت به گذشته لذت کمتری از غذا خوردن می‌برید؟
- آیا اخیراً بدون تلاش برای کاهش وزن لاغر شده‌اید؟
اختلال در بلع چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشکان و متخصصین گفتار درمانی که به بررسی و درمان اختلالات بلع می‌‌پردازند از تست‌های مختلفی استفاده می‌کنند که به آنها اجازه می‌دهد همه مراحل فرایند بلع را بررسی نمایند. برخی از این تستها عبارتند از:
- ارزیابی آندوسکوپیک منعطف بلع با استفاده از ارزیابی حسی (FEESST): روشی است که طی آن پزشک از یک آندوسکوپ برای مشاهده دهان و گلو در هنگام بررسی و ارزیابی واکنش مکانیسم بلع به محرک‌های جریان هوا، مواد غذایی، یا مایعات استفاده میکند.
- بررسی ویدئو فلوئوروسکوپی (VFSS): روشی است که پزشک از بیمار میخواهد پس از خوردن محلول باریوم معدنی، مواد خوراکی و مایعات مختلفی را بخورد تا بتواند به کمک تصاویر ویدیویی حاصل از اشعه ایکس دستگاه نقاط مختلف دستگاه گوارش بیمار که در فرایند بلع نقش دارند را بررسی نماید. متخصص گفتار درمانی از این روش برای بررسی و کشف تغییراتی که باعث سهولت بلع میشوند استفاده میکند. این تغییرات میتواند شامل بافت غذا، اندازه مواد غذایی، وضعیت سر و گردن، اقدامات رفتاری مانند بالا کشیدن چانه، روشی که بیمار باید چانه خود را جمع کند تا هنگام بلع از ورود مواد غذایی به درون نای پیشگیری شود، باشد. در صورتی که بیمار نتواند علیرغم روش‌های توانبخشی بلع راحتی داشته باشد، میتواند از مداخلات دارویی یا عمل جراحی برای بهبود وضعیت خود بهره بگیرد. در برخی از اختلالات پیشرونده مانند بیماری اسکلروز جانبی آّمیوتروفیک (ALS یا بیماری لو گهریک) ممکن است بیمار به نصب لوله غذا در معده نیاز داشته باشد.
- مانومتری مری: روشی است که برای شناسایی اختلالات بلع مورد استفاده قرار می‌گیرد و در هنگام بلعیدن مواد خوراکی، قدرت و هماهنگی عضلات مری را اندازه گیری میکند. پزشک برای انجام تست مانومتری مری یک لوله کوچک را از طریق بینی وارد قسمت پشت گلو، زیر مری، و داخل معده مینماید.
- ارزیابی تغذیه: بیمار به لحاظ کمبود مواد مغذی مورد بررسی قرار می‌گیرد. بررسی وضعیت تغذیه بیمار توسط متخصص تغذیه یا متخصص گفتار درمانی انجام میشود.
بهترین روش‌های درمان اختلال بلع در سالمندان چیست؟
در ادامه به تعدادی از روش‌های موثر و ثابت شده در درمان دیسفاژی سالمندان می‌پردازیم.
داروها
در صورتی که دیسفاژی در بین رفلاکس معده مری ایجاد شده باشد پزشک میتواند با تجویز دارو به درمان این عارضه بپردازد.
گشاد کردن مری
در صورتیکه دیسفاژی به علت اختلالات حرکتی ایجاد شده باشد ( عضله مری منقبض شده و باعث بروز مشکلات بلع شده باشد) می‌توان با گشاد کردن مسیری که تنگ شده است، وارد کردن استنت پلاستیکی یا فلزی و تزریق بوتاکس به درون قسمت پایین مری به گشاد کردن و رفع مشکل بلع پرداخت.
انجام دادن تمرینات مخصوص بلع
در صورتیکه دیسفاژی در پی اختلالات سیستم عصبی مانند بیماری پارکینسون یا بیماری آلزایمر ایجاد شده باشد، انجام دادن برخی از تمرینات و روش‌های مخصوصی که توسط پزشک تجویز میشوند میتواند به بهبود مشکل بیمار کمک نماید. پزشک متخصص گفتار درمانی به بیمار برای کنترل مشکل بلع کمک میکند.
دستگاه vitalism
دستگاه vitalism یک روش درمانی ایمن و کارآمد برای افرادی است که دچار مشکل بلع یا دیسفاژی هستند. سیستم vitalism درمانی یک روش غیر تهاجمی است که با تحریک الکتریکی عصبی عضلانی (NMES) به بهبود بلع کمک میکند. تحریک الکتریکی باعث تقویت عضلات و فعال شدن آنها در برنامه توانبخشی بلع میشود. سیستم vitalism درمانی به عنوان مکمل تمرینات ورزشی مخصوص بلع به کار می‌رود و پزشک ضمن استفاده از این دستگاه از بیمار میخواهد به انجام تمرینات ورزشی نیز بپردازد. در ادامه به برخی از مزایای vitalism درمانی اشاره میکنیم.
- یک روش ایمن و موثر برای بیماران است.
- به تسریع دوران بهبود و کنار گذاشتن رژیم غذایی محدود کمک میکند.
- بهبود حال بیمار و حصول نتایج بلند مدت کمک مینماید.
- به افرادی که سایر روش‌های درمان دیسفاژی مشکل آنها را برطرف نکرده است کمک میکند.
- به افراد کمک میکند نیازی به لوله تغذیه معده نداشته باشند.
“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است”
برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید