یکی از بزرگترین ترس‌ها و نگرانی‌های افرادی که دچار اضطراب و حملات عصبی می‌شوند، این است که علائم آن به نظر کوچکترین ارتباطی با اضطراب ندارد. بنابراین فرد نگران می‌شود که مبادا مبتلا به بیماری‌های مختلفی شده باشد که هنوز پزشک آنها را تشخیص نداده و سال‌ها است که مشکلش را به اشتباه اضطراب تشخیص داده است. در نتیجه فرد درباره سلامتی خود نگران‌تر از پیش می‌شود و این اضطراب نیز بار مضاعفی می‌شود که احتمال بروز حملات عصبی را افزایش می‌دهد. اختلال بلع یا دیسفاژی یکی از مشکلات شایع ناشی از اضطراب و حمله عصبی است. اما در بسیاری از موارد اختلال بلع نشانه‌ای از یک بیماری جسمی خطرناک مانند سرطان مری نیست، بلکه ناشی از خود اضطراب است.
اضطراب و هوشیاری بدن
اختلال بلع یکی از علائم نگران کننده اضطراب است که اکثر بیماران متوجه ارتباط آن با اضطراب نمی‌شوند. اما چرا اضطراب باعث بروز مشکلات بلع می‌شود؟ اختلال‌های بلع دلایل مختلفی دارد که همگی آنها از یکی از مشکلات شایع ناشی از اضطراب، یعنی حساسیت شدید به بدن نشأت می‌گیرد. اکثر عملکردهای بدن خودکار است. ما بدون فکر کردن نفس می‌کشیم، دستمان بدون فکر کردن به وضعیت تک تک انگشتان مشت می‌شود و اشیاء مختلف را می‌گیرد و عمل بلع را نیز به طور خودکار و بدون حرکت دادن ارادی عضلات گلو انجام می‌دهیم. اما زمانی که اضطراب بر وجودمان مستولی می‌شود، به ویژه هنگام حملات عصبی، ذهن بیش از حد بر این فرایندهای خودکار متمرکز می‌شود و آنها را به سطح هوشیاری انتقال می‌دهد. فرد مضطرب همچنان توانایی بلع را دارد، اما بلع به دلیل تمرکز بالای ذهن و حساسیت بیش از اندازه دیگر یک واکنش طبیعی نیست.
محرک‌های تنش‌زای اصلی اضطراب
- فشار جسمی: انجام جراحی، ابتلا به بیماری‌های مزمن، بارداری و وضع حمل، کمتر از 5 ساعت خوابیدن در شب، سوء تغذیه و چاقی استرس بالایی را به بدن تحمیل می‌کند.
- فشار عاطفی: جرو بحث‌های شدید، مرگ یکی از عزیزان، طلاق، مشکلات مالی یا نزدیک بودن یک امتحان سخت استرس روحی و عاطفی بالایی را به دنبال دارد.
- استرس ذهنی: سوء استفاده جنسی، بیماری‌های مزمن، اختلال‌های ذهنی و افسردگی
نقش هورمون‌های استرس‌زا در اختلال بلع ناشی از اضطراب
همان طور که قبلاً اشاره شد، استرس عارضه‌های گوناگونی را ایجاد می‌کند که غالباً باعث سردرگمی و نگرانی شدید بیمار می‌شود که مشکل واقعی او کدام است. اکثر بیماران نمی‌توانند متوجه ارتباط بین استرس و عوارض ناشی از آن بشوند، اما واقعیت این است که استرس عملکرد و واکنش‌های بدن را مختل می‌کند و سلامت بدن را به خطر می‌اندازد. در شرایط مضطرب کننده و هنگام پنیک اتک بعضی هورمون‌های استرس‌زا تولید می‌شود. این هورمون‌ها اسفنکترها و عضلات دستگاه گوارش را شل می‌کند، در نتیجه فرایند هضم و گوارش غذا آهسته می‌شود. کند شدن فرایند گوارش یکی از علل اصلی دیسفاژی ناشی از اضطراب است. کورتیزول یا هورمون استرس نخستین هورمونی است که در شرایط اضطراب‌آور توسط غدد فوق کلیوی تولید می‌شود. هورمون کورتیزول بلع را هنگام تحمل اضطراب دشوار می‌کند. به علاوه مطالعات انجام شده نشان داده است که اضطراب یا استرس‌های مکرر احتمال زخم شدن معده و روده و افسردگی را افزایش می‌دهد. کورتیزول به هطور همزمان و گزینشی سنتز اپی‌نفرین را نیز القاء و تحریک می‌کند. اپی نفرین و نوراپی نفرین (فوق کلیوی و غیرفوق کلیوی) یا هورمون‌های جنگ و گریز نیز در شرایط تنش‌آور ترشح می‌شود. گرما، افت قند خون (هیپوگلیسمی) و شوک‌های مختلف نیز باعث ترشح هورمون رشد، گاهی ده یا بیست برابر حد مجاز می‌شود. تمام این هورمون‌ها در بروز اختلال بلع و اضطراب نقش دارند.
اختلال‌های بلع ناشی از اضطراب
انسداد مکانیکی مجرای مری
اکثر اختلال‌های بلع پی‌آمد بیماری عصبی عضلانی یا انسداد مکانیکی مجرای مری است. البته در مطالعات مختلفی ارتباط بین استرس عاطفی و دیسفاژی مشخص شده است. در پژوهش انجام شده در زمینه عوارض اجتماعی دیسفاژی مشخص شد که 41 % از بیماران دچار اختلالات بلع، هنگام صرف غذا دچار اضطراب و حمله عصبی شده‌اند، از این بین 36 % به دلیل ترس از بروز اختلال بلع از صرف غذا با دیگران خودداری می‌کنند. همچنین مشخص شد که بیماران دچار اضطراب به صورت دوره‌ای و هر ازگاه با مشکلات بلع روبرو می‌شوند، حال آن که افسردگی با دیسفاژی پیشرونده همراه است.
دیسفاژی روانی/ عملکردی
زمانی تشخیص دیسفاژی روانی/ عملکردی داده می‌شود که پس از معاینه و آزمایش‌های دقیق هیچ علت فیزیولوژیک یا ساختاری برای بروز علائم یافت نشود. این نوع اختلال بلع عارضه‌ای نادر، بدون بیماری اندام‌های بدن یا علت ساختاری است که هنوز اطلاعات کافی درباره آن وجود ندارد. پزشک تا زمانی که ابتلا به گونه‌های دیگر دیسفاژی را رد نکرده باشد، تشخیص دیسفاژی روانی نمی‌دهد. بیمار در موارد نادر توده‌ای را در گلو (عارضه گلوبوس هیستریکوس) حس می‌کند یا متوجه آهسته شدن حرکت غذای بلعیده شده می‌شود، اما هیچ نوع ناهنجاری در آزمایش‌های تشخیصی و معاینات بالینی دیده نمی‌شود. استرس نیز می‌تواند علت دیسفاژی عملکردی یا روانی باشد. در این حالت اختلال بلع با علائم دیگری مانند غش کردن، حالت تهوع و خستگی نیز همراه است. خودداری از بلعیدن بعضی غذاها، مایعات یا قرص‌ها باعث سوء تغذیه و کاهش وزن می‌شود.
احساس وجود توده در گلو یا گلوبوس هیستریکوس
گلوبوس هیستریکوس، احساس وجود توده در گلو یا گرفتگی گلو باعث می‌شود که احساس خفگی به بیمار دست بدهد. برخی بیماران حتی از احساس درد در گلو و قفسه سینه رنج می‌برند. چنانچه این حس‌ها از ابتلا به بیماری نشأت نگرفته باشد، عارضه منشأ روانی دارد و اضطراب و یا افسردگی علت آن است. پزشکان غالباً زمانی تشخیص گلوبوس هیستریکوس میدهند که هیچ مشکل مکانیکی عمل بلع را مختل نکرده باشد.
فاگوفوبی
فاگوفوبی یا ترس از بلع در افراد دچار اضطراب شدید مشاهده می‌شود. سابقه جراحی لوزه و تحمل عوارض دردناک پس از جراحی یا ابتلا یکی از اعضا خانواده به سرطان سر و گردن از عامل‌های خطر فاگوفوبی محسوب می‌شود. افرادی که علی‌رغم برخورداری از سلامت عمومی مناسب به شدت نگران بیمار شدن هستند یا اصطلاحاً از خودبیمارانگاری یا هیپوکندریاک رنج می‌برند و افرادی که درباره همه چیز نگران هستند و وسواس دارند، مستعد ابتلا به فاگوفوبی هستند. برخی بیماران توده‌ای را هنگام بلع غذا در گلو حس می‌کنند، عده‌ای می‌ترسند که مبادا هنگام خوردن یا نوشیدن دچار خفگی یا مرگ شوند. عامل احساس ترس هرچه که باشد، بیمار به دلیل بروز اختلالات بلع مضطرب می‌شود.
مثال‌هایی از حساسیت شدید به حرکات بدن
اختلال بلع یکی از عوارض شایع پنیک اتک یا حمله عصبی است. دیگر عوارض حمله عصبی عبارت است از:
- بیمار حس می‌کند که پاهایش به درستی حرکت نمی‌کند و نمی‌تواند به خوبی راه برود.
- بیمار حس می‌کند که زبانش بزرگ شده و به خوبی در دهانش جا نمی‌گیرد.
- انگشتان بیمار گزگز می‌کند و نمی‌تواند اشیاء را به خوبی در دست بگیرد.
بلع یکی از عوارض توجه بیش از اندازه به حرکات بدن است. حس‌ها و حرکات بیمار جنبه خودکار و اتوماتیک خود را از دست می‌دهد. هرچند مورد خفگی به ندرت پیش می‌آید، اما بعید است که بیمار خفه شود، اما بدن چنان حجم بالایی از اضطراب را تحمل می‌کند که آنچه قبلاً واکنشی خودکار بوده است، دیگر کمتر جنبه اتوماتیک دارد. در چنین شرایطی ممکن است اختلالات بلع بروز یابد.
گاهی اوقات مشکلی وجود ندارد
فرد مضطرب حس می‌کند که مشکلی وجود دارد، مرز بین عدم توانایی بلع و نبلعیدن، هنگام تحمل اضطراب بسیار باریک می‌شود و بیمار دچار ترسی مرگبار می‌شود. به علاوه فراموش نکنید که بدن حین حملات عصبی بسیار متشنج می‌شود و این حالت واکنش‌های مختلف بدن، مانند بلع را مختل می‌کند.
روش‌های کاهش اضطراب ناشی از اختلال بلع
اگر متوجه شدید که بلع برایتان دشوار شده است، قبل از هر کار دیگری به آرامی نفس بکشید. به خود آرامش بدهید که آن چیزی که خورده و قورت داده‌اید، باعث خفگی‌تان نمی‌شود. با فرض بر این که غذا را بلعیده‌اید، اما غذا در مجاری گوارشی حرکت نمی‌کند، نفس کشیدن آهسته ذهن را آرام می‌کند و بدن متوجه می‌شود که خطر خفگی وجود ندارد و می‌تواند آنچه بلعیده شده، را به آرامی پایین ببرد. سپس ببینید که آیا می‌توانید یک جرعه آب را قورت دهید یا خیر. بلع آب معمولاً آسان‌تر از مایعات دیگر و غذاهای جامد است. اگر آب به راحتی پایین برود، می‌توانید به خودتان این قوت قلب را بدهید که واکنش بلع مختل نشده است و مشکل صرفاً حساسیت بیش از اندازه شما نسبت به واکنش‌های بدن است. اگر بتوانید حواس‌تان را پرت کنید، نیز احساس بهتری خواهید داشت. هنگام تحمل اضطراب شدید باید فکر کردن روی عامل تنش‌زا را متوقف کنید و حواس‌تان را معطوف چیز دیگری بکنید. به این ترتیب لزوماً نمی‌توانید حمله عصبی را متوقف کنید، اما پرت کردن حواس به آرام کردن حمله و فکر نکردن به واکنش بلع کمک می‌کند. راهکارهای زیر را نیز امتحان کنید:
- خود را در تکنولوژی غرق کنید: معمولاً تکنولوژی بهترین راهکار برای غلبه بر اضطراب نیست. اما اگر به شدت مضطرب شدید، تلویزیون روشن کنید و به موسیقی گوش بدهید تا حواس‌تان پرت شود و بتوانید به موضوع دیگری فکر کنید. انتظار می‌رود که به این ترتیب حمله عصبی آرام‌تر شود.
- با یک نفر تماس بگیرید: تماس تلفنی یکی از بهترین کارها برای پرت کردن حواس است. چون هم با یکی از عزیزان‌تان صحبت می‌کنید، هم وسیله‌ای را کنار گوش نگه داشته‌اید و سعی می‌کنید یک مکالمه معنادار را ادامه دهید، این کارها کمک می‌کند تا کمتر به اضطراب خود فکر کنید.
- آهسته‌تر نفس بکشید: تنفس نقش مهمی در حملات عصبی دارد. بیماران هنگام بروز حملات عصبی به گونه‌ای نفس می‌کشند که اکسیژن بسیار زیادی دریافت می‌کنند، بیمار غالباً به تندی و به گونه‌ای نامناسب نفس می‌کشد. نفس کشیدن آهسته بهترین روش تنفس هنگام بروز پنیک اتک است، بیمار باید نفس را مدت بیشتری نگه دارد تا میزان CO2 در بدن به حد نرمال برگردد و از مواجهه با علائم تنفس بسیار سریع (هیپرونتیلاسیون) جلوگیری شود.
این راهکارها شدت حمله عصبی را کمتر می‌کند، در اثر ضعیف‌تر شدن حمله عصبی احتمال بروز اختلالات بلع نیز کاهش می‌یابد.
کاهش اضطراب بلندمدت
اختلال بلع یکی از علائم اضطراب است، بنابراین نمی‌توان این مشکل را بدون بهره‌گیری از مداخله‌های مناسب برطرف کرد. بیمار باید راهی را برای متوقف کردن حمله عصبی و کنترل علائم اضطراب پیدا کند تا بلع نیز برایش راحت‌تر شود. به عبارت دیگر بیمار باید اضطراب خود را به گونه‌ای کنترل کند که دیگر دچار حمله عصبی نشود. نخستین اقدام مراجعه به پزشک است. هرچند اختلال بلع عموماً از اضطراب نشأت می‌گیرد، بااین حال بهتر است بیمار مطمئن شود که مشکل رفلاکس اسید یا ابتلا به دیگر اختلال‌های مولد دشواری‌های بلع وجود ندارد. این اختلال‌ها باید به طور جداگانه درمان شود، اطمینان از وجود یا عدم وجود این اختلال‌ها نقش مهمی در کنترل اضطراب دارد. پس از آن باید برنامه موثری برای کاهش اضطراب تهیه شود. این برنامه بر پایه علائم بروز یافته تهیه می‌شود تا اضطراب کلی بیمار کمتر شود.
برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید