بسیاری از بیماران در مراحل پیشرفته آلزایمر و دیگر انواع دمانس (فراموشی) با مشکل آزاردهنده بی‌اختیاری (از دست دادن کنترل مثانه یا روده) روبرو می‌شوند. بی‌اختیاری علل گوناگون و همچنین راه‌های درمان متعدد دارد. نکته مهم طرز برخورد اطرافیان است که باید به گونه‌ای با بیمار رفتار کنند که دچار شرمندگی نشود.
بی‌اختیاری چیست؟
بی‌اختیاری حالتی است که ادرار یا مدفوع یا هر دو ناخواسته دفع می‌شود. بیمار دچار مشکل بی‌اختیاری ادرار ناگهان حس می‌کند که باید فوراً ادرار کند، به علاوه تعداد دفعاتی که بیمار نیاز به ادرار کردن پیدا می‌کند (تکرر ادرار)، نیز بیشتر می‌شود. بی‌اختیاری مدفوع به اندازه بی اختیاری ادرار شایع نیست و مدفوع ناخواسته هنگام خروج باد دفع می‌شود، به علاوه گاهی اوقات بیمار حتی متوجه خروج مدفوع نمی‌شود.
علل بی‌اختیاری
بی‌اختیاری علل گوناگونی دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ناتوانی در درک نیاز برای رفتن به دستشویی
- فراموش کردن محل دستشویی
- مصرف دارو
- استرس
- ابتلا به بعضی بیماری‌ها
- یبوست
- پوشیدن لباس‌هایی که درآوردن آنها سخت است.
چنانچه بیمار مبتلا به آلزایمر یا دیگر انواع دمانس به تازگی دچار مشکل بی اختیاری ادرار یا مدفوع شده باشد، نخستین و مهم‌ترین اقدام، تشخیص دادن علت احتمالی بی‌اختیاری است. اگر بی‌اختیاری به تازگی شروع شده باشد، باید به پزشک مراجعه کرد تا ایشان علل احتمالی بروز مشکل، مانند عفونت مجاری ادراری، ضعیف بودن عضلات لگن یا مصرف دارو، را بررسی کنند. برای تشخیص علت اصلی بی‌اختیاری باید به عارضه‌های فعلی، عوارض جانبی داروها و موانعی توجه کرد که باعث بروز این مشکل شده یا به نوعی در ابتلا به آن نقش داشته است.
بیماری‌های مولد بی‌اختیاری
- عفونت مجاری ادراری، یبوست یا مشکل پروستات
- دیابت، سکته مغزی یا اختلال عضلانی مانند بیماری پارکینسون
- ناتوانی‌های جسمی که اجازه نمی‌دهد بیمار به موقع به سرویس بهداشتی برسد.
مدرها و داروهای عامل بی‌اختیاری
- قرص خواب‌آور و داروهای کاهش دهنده اضطراب عضلات مثانه را شل می‌کند.
- نوشیدنی‌هایی مانند کولا، قهوه و چای که مانند مدر عمل می‌کنند، حجم ادرار را افزایش می‌دهند.
نوع پوشاک و موانع محیطی موثر در بروز بی‌اختیاری
- فراموش کردن محل دستشویی
- وجود موانع در راه دستشویی مانند مبلمان یا وسایل نامرتب منزل
- پوشیدن لباسی که درآوردن آن سخت است.
ارتباط دمانس و بی‌اختیاری
دلایل گوناگونی برای بروز بی‌اختیاری وجود دارد که بعضی از آنها مربوط به سن و بعضی خاص بیماری دمانس و فراموشی است. در ادامه این عامل‌ها را توضیح می‌دهیم.
مربوط به سن
- عفونت مجاری ادراری
- مشکلات غده پروستات، شایع در میان مردان مسن
- یبوست، شاید به نظر برسد که یبوست احتمال بی‌اختیاری مدفوع را کاهش می‌دهد، اما در واقع مایعات مدفوع دور مدفوع سفت شده و گیر افتاده جمع می‌شود.
- سابقه ابتلا به عارضه‌های روده مانند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)
- عوارض جانبی داروها
مربوط به فراموشی
- آسیب دیدن گذرگاه‌های عصبی مغز که کنترل مثانه و روده را به عهده دارند.
- مشکل در برقراری ارتباط و اطلاع دادن نیاز به دستشویی
- فراموش کردن نیاز به دستشویی رفتن و دیر به خاطر آوردن این ضرورت
- مشکلات حرکتی که باعث می‌شود بیمار نتواند خود را به موقع به سرویس برساند یا نتواند دکمه یا زیپ لباس خود را به موقع باز کند.
- به خاطر نیاوردن محل دستشویی
چه زمانی بیمار مبتلا به فراموشی دچار بی‌اختیاری می‌شود؟
اکثر بیماران صرفاً زمانی دچار بی اختیاری ادرار در آلزایمر می‌شوند که دمانس پیشرفت قابل توجهی کرده باشد، البته در هر زمانی، بسته به دیگر بیماری‌ها و عارضه‌های موجود، احتمال بروز بی‌اختیاری وجود دارد.
عوارض روحی بی اختیاری ادرار در آلزایمر
برای بیمار دچار فراموشی
آلزایمر و بی اختیاری ادرار مشکلی ناراحت کننده و آزاردهنده برای بیمار است که موجب شرمساری، کلافگی و حتی عصبانیت او از خود می‌شود. درهر حال بی‌اختیاری به معنای از دست دادن کنترل است، همگی ما از سن پایین یاد می‌گیریم که چه زمانی باید خود را به سرویس بهداشتی برسانیم، وقتی که این کار بسیار ساده از کنترلمان خارج می‌شود، طبیعی است که این احساسات ناخوشایند به ما هجوم بیاورد. بیمار نهایت سعی خود را می‌کند تا مشکل خود را پنهان کند و لباس‌های مرطوب و کثیف را در عقب کشو پنهان کند تا چشم کسی به آن نیافتد.
برای پرستار بیمار
وقتی پرستار بیمار آلزایمر و بی اختیاری ادرار، نخستین بار با ملحفه یا لباس خیس و کثیف مواجه می‌شود، شوکه می‌شود. حال اگر بیمار از عزیزان باشد، نگرانی و ناراحتی نیز روحیه وی را تخریب می‌کند و چون چنین موردی بی‌سابقه بوده است، از قرار گرفتن در این موقعیت احساس شرمساری می‌کند. پرستار گاهی اوقات عصبانی می‌شود، به ویژه اگر چند بار از بیمار پرسیده باشد که آیا نیاز به دستشویی رفتن دارد یا خیر.
نکته مهمی که تمام پرستاران و مراقبین بیماران سالمند دچار فراموشی باید به خاطر بسپارند، این است که بیمار مقصر این وضعیت نیست و بی‌اختیاری در اکثر موارد صرفاً یکی از عوارض دمانس است. بنابراین باید شکیبایی پیشه کرد، چرا که عصبانیت یا ناراحت شدن فقط شرایط را وخیم‌تر می‌کند. بنابراین اطرافیان بیمار باید سعی کنند که با اتخاذ یک نگرش کاربردی و واقعیت‌محور، بر خجالت و اشمئزاز خود غلبه کنند. شکی نیست که این وضعیت نه برای بیمار و نه برای پرستار و نزدیکان وی خوشایند نیست، اما در هر حال اتفاقی است که افتاده و باید آن را مدیریت کرد.
برخورد با بیمار
پشتیبان بیمار باشید
- به بیمار قوت قلب بدهید تا کمتر احساس خجالت کند و به گونه‌ای عمل کنید که وقار و احترام بیمار حفظ شود. برای مثال به جای آن که به درشتی بگویید: خودت را خیس کردی!، به آرامی بگویید: این اتفاق ممکن است برای هر کسی پیش بیاید.
- منطقی با قضیه برخورد کنید، اخم نکنید، چشم‌غره نروید و کاری نکنید که بیمار ناتوان احساس گناه کند.
- حتی‌المکان به حریم خصوصی بیمار احترام بگذارید.
- مصرف مایعات بیمار را کاهش ندهید، چون این کار باعث کم شدن آب بدن بیمار می‌شود و به عوارضی همچون عفونت مجاری ادرار، تشدید بی‌اختیاری و آشفتگی دامن می‌زند. البته بهتر است قبل از خواب، مایعات کمتری به بیمار بدهید.
ارتباط برقرار کردن با بیمار
- بیمار را تشویق کنید که هر زمان نیاز به دستشویی رفتن داشت، به شما بگوید.
- به علائم غیرکلامی، مانند بی‌قراری، تولید صداها یا شکلک‌های عجیب، حرکت غیرعادی یا سریع راه رفتن، سکوت ناگهانی یا پنهان شدن در گوشه اتاق توجه کنید. این علائم می‌تواند بیانگر نیاز به دستشویی رفتن باشد.
- برای اشاره کردن به توالت از کلمات بچگانه استفاده نکنید و با لحن عادی در این باره صحبت کنید.
- عبارت‌ها یا واژگان محرک بیمار را برای دستشویی رفتن یاد بگیرید. برخی بیماران از عباراتی استفاده می‌کنند که هیچ ارتباطی به دستشویی ندارد؛ برای مثال می‌گویند: نمی‌توانم کلید لامپ را پیدا کنم، اما همین عبارت بی‌ربط در زبان خاص بیمار به این معنا است که می‌خواهم به دستشویی بروم. چالش‌های برقراری ارتباط غالباً در مراحل پایانی آلزایمر تشدید می‌شود.
- راهکار موثری که به برخی بیماران کمک می‌کند، این است که به بیمار یادآوری کنید که طبق یک برنامه مشخص، برای مثال هر دو ساعت یک بار، به دستشویی برود.
پیدا کردن توالت و استفاده از آن را برای بیمار راحت کنید
- مسیر رفتن به دستشویی را خلوت کنید و اثاثیه سد راه را بردارید.
- در دستشویی را باز بگذارید تا توالت دیده شود.
- محل دستشویی را مشخص کنید. برای مثال کفپوش‌های رنگی روی کف سرویس بیاندازید، کاوری رنگی را برای درپوش توالت انتخاب کنید یا علامتی را روی در دستشویی نصب کنید.
- فضای توالت را برای بیمار ایمن و استفاده از آن را آسان کنید. صندلی توالت را بالا ببرید، میله دو طرف آن نصب کنید و برای روشن شدن سرویس بهداشتی از لامپ شب‌تاب استفاده کنید.
- لگن کوچکی را در دسترس بگذارید تا اگر بیمار شب دچار مشکل شد، از آن استفاده کنید.
- گلدان، سطل آشغال یا هر وسیله دیگری را که ممکن است بیمار آن را با توالت اشتباه بگیرد، بردارید.
- کفپوش‌ها و فرش‌های لغزنده‌ای را که ممکن است باعث زمین خوردن بیمار شود، جمع کنید.
برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید