دیسفاژی یا اختلال بلع حالتی است که بیمار نتواند غذا را به خوبی ببلعد. اختلال بلع گاهی پی‌آمد رفلاکس گاستروازوفاژیال (برگشت غذا از معده به مری یا GERD) است. اختلال بلع برخی بیماران هر چند وقت یک بار بروز می‌یابد، حال آن که در بعضی موارد حالت منظم‌تر و مداوم‌تری دارد. تناوب بروز اختلال بلع به شدت رفلاکس و درمان انجام شده بستگی دارد.
رفلاکس اسید
علامت معمول رفلکس اسید، که بازگشت غذا از معده به مری و سوزش سر دل نیز گفته می‌شود، حس کردن طعم ناخوشایند غذای بالا آورده در عقب دهان است. برخی بیماران طعم ترش یا اسیدی را نیز دهان حس می‌کنند. احساس سوزش در قفسه سینه نیز معمولاً همراه با رفلاکس اسید است، به همین دلیل این علامت سوزش سر دل یا سوزش سر معده گفته می‌شود. اگر رفلاکس اسید تشدید شود، تبدیل به بیماری می‌شود و بیمار با علائمی مانند استفراغ، حالت تهوع و اختلال بلع مواجه می‌شود.
رفلاکس و اختلال بلع
برگشت اسید معده به مری در درازمدت باعث تحریک گلو می‌شود و در موارد شدید به اختلال بلع (دیسفاژی) می‌انجامد. بافت همبند داخل مری ایجاد می‌شود و قطر مری را کاهش می‌دهد، در نتیجه عارضه تنگی مری بروز می‌یابد. اختلال بلع گاهی پی‌آمد مستقیم آسیب دیدن مری است. مخاط مری تغییر می‌کند و شبیه به بافت پوششی داخلی روده می‌شود. این عارضه بیماری مری بارت نامیده می‌شود.
علائم اختلال بلع
علائم اختلال بلع در تمام بیماران یکسان نیست. برخی بیماران نمی‌توانند غذاهای جامد را به خوبی ببلعند، اما مشکلی برای نوشیدن مایعات ندارند. حال آن که وضعیت برای بعضی بیماران برعکس است، یعنی بیمار مایعات را نمی‌تواند ببلعد، اما غذاهای جامد را بدون مشکل می‌خورد. بقیه بیماران برای بلع هر ماده‌ای، حتی آب دهان خود رنج می‌برند. علائم دیگر اختلالات بلع عبارت است از:
- درد و ورم
- گلو درد
- حالت خفگی
- سرفه کردن
- بالا آوردن غذا یا اسید معده
- احساس گیر کردن غذا پشت استخوان سینه
- احساس سوزش پشت استخوان سینه (نشانه معمول سوزش سر دل)
- گرفتگی صدا
خوردن غذاهایی که محرک‌های شایع رفلاکس اسید است، باعث بروز علائم می‌شود. این محرک‌ها عبارتند از:
- فراورده‌های تهیه شده از گوجه فرنگی
- آب میوه و مرکبات
- غذاهای چرب یا سرخ شده
- الکل
- نوشیدنی‌های کافئین‌دار
- شکلات
- نعناع
درمان رفلاکس
درمان‌های موجود برای اختلال بلع ناشی از رفلاکس معده به سه دسته دارویی، تنظیم سبک زندگی و جراحی تقسیم می شوند:
درمان دارویی
درمان دارویی اختلال بلع و رفلاکس معده نخستین درمان است. مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) داروهایی هستند که اسیدهای معده را کم می‌کنند و علائم برگشت غذا از معده به مری را کاهش می‌دهند. این دسته از داروها خوردگی مری توسط اسید برگشتی از معده را ترمیم می‌کنند. پرمصرف‌ترین داروهای مهار کننده پمپ پروتون عبارتند از:
- اس امپرازول
- لانزوپرازول
- امپرازول (پریلوسک)
- پانتوپرازول
- رابپرازول
مهار کننده‌های پمپ پروتون معمولاً یک بار در روز مصرف می‌شوند. داروی دیگری که برای درمان رفلاکس تجویز می‌شود، مسدود کننده H2 است که علائم را کاهش می‌دهد. البته این داروها آسیب وارده به مری را به طور کامل ترمیم نمی‌کنند.
تغییر سبک زندگی
با ایجاد چند تغییر ساده می‌توانید مشکلات مربوط به اختلال بلع و رفلاکس معده را برطرف کنید. یک گام مهم حذف کردن مشروبات الکلی و فراورده‌های حاوی نیکوتین از رژیم غذایی است. استعمال دخانیات و الکل مری آسیب دیده را تحریک می‌کند و احتمال سوزش سر دل را افزایش می‌دهد. اگر ترک کردن مشروب یا سیگار برایتان دشوار است، از پزشک معالج خود بخواهید که شما را به یک گروه حمایتی معرفی کنند. حتماً نباید سه وعده غذای پرحجم میل کنید، حجم وعده‌های غذایی را کاهش، اما تعداد آنها را افزایش دهید. در صورت ابتلا به دیسفاژی متوسط تا شدید باید غذاهای نرم یا مایع میل کنید. خوردن غذاهای چسبناک، مانند کره بادام زمینی یا مربا، ممنوع است. حتماً لقمه‌های کوچک در دهان بگذارید تا بلع آن راحت‌تر شود. نیازهای تغذیه‌ای خود را با پزشک معالجتان در میان بگذارید. مشکلات بلع توانایی بیمار را برای ثابت نگه داشتن وزن یا دریافت ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم برای حفظ سلامتی بدن مختل می‌کند.
جراحی
جراحی برای درمان بیماران دچار رفلکس شدیدی ضروری است که به درمان دارویی و تغییر سبک زندگی واکنش نشان نداده است. بعضی از عمل‌های جراحی که برای درمان رفلاکس معده، مری بارت و تنگی مری انجام می‌شود، حمله‌های دیسفاژی را کاهش می‌دهد یا از بین می‌برد. عمل‌های جراحی زیر برای درمان اختلالات بلع ناشی از رفلکس معده انجام می‌شود:
- فوندوپلیکاسیون: در این عمل بخش فوقانی معده دور اسفنکتر تحتانی مری (LES) حلقه می‌زند تا مانند یک سیستم پشتیبان عمل کند. در نتیجه LES، عضله‌ای در پایه مری، قوی‌تر می‌شود و احتمال این که باز شود، کمتر می‌شود. بنابراین دیگر اسید به گلو برنمی‌گردد.
- عمل‌های آندوسکوپی: این عمل‌ها عضله LES را تقویت می‌کند و از رفلاکس اسید جلوگیری می‌کند. سیستم Stretta با ایجاد کردن مجموعه‌هایی از زخم‌های سوختگی کوچک، بافت همبندی را در عضله LES ایجاد می‌کند. در عمل‌های NDO Plicator و EndoCinch نیز عضله LES با بخیه زدن تقویت می‌شود.
- اتساع مری: گشاد کردن مری یک روش جراحی متداول برای درمان اختلالات بلع است. در این عمل بالون بسیار کوچکی به آندوسکوپ متصل می‌شود و مری با استفاده از آن کشیده می‌شود تا مشکل تنگی آن برطرف شود.
- برداشتن بخشی از مری: در این عمل بخش‌هایی از مری که به شدت آسیب دیده است یا ناحیه‌های سرطانی ایجاد شده به دلیل ابتلا به مری بارت برداشته می‌شود. سپس جراح بخش باقیمانده مری را به معده وصل می‌کند.
بهبود پس از درمان
اختلال بلع مشکلی نگران کننده و ترسناک به نظر می‌رسد، اما این عارضه همواره مزمن نیست. اگر هنگام بلع مشکل دارید یا از دیگر علائم برگشت غذا از معده به مری رنج می‌برید، حتماً در این باره با پزشک معالج خود مشورت کنید. اختلال بلع ناشی از رفلکس معده با مصرف داروهای کاهش دهنده اسید معده درمان می‌شود.
غذاهای مضر برای رفلاکس و گرفتگی صدا
سبزیجات و میوه‌های اسیدی
برخلاف آنچه بسیاری از مردم فکر می‌کنند، غذاهای اسیدی، با pH 6.9 یا کمتر، باعث رفلاکس اسید نمی‌شوند. pH شیره معده دو است، یعنی خاصیت اسیدی آن بسیار قوی‌تر از اکثر خوراکی‌های ترش و اسیدی است. اگر مشکل رفلاکس داشته باشید، پزشک توصیه می‌کند که غذاهای ترش میل نکنید، چون مری برخلاف معده دارای مخاطی نیست که از آن در برابر حمله اسید محافظت کند. اسیدهای موجود در خوراکی‌های با pH پایین باعث سوزش مری می‌شود.
غذاهای چرب
غذاهای چرب فرایند گوارش را کند می‌کند و تخلیه غذا از معده را به تاخیر می‌اندازد. در نتیجه فشار داخل معده و روی بخش تحتانی مری افزایش می‌یابد و احتمال رفلکس اسید بیشتر می‌شود. غذاهای چرب مانند گوشت قرمز، سرخ شده و فراوری شده، بستنی، پنیر و شیر پرچرب و غذاهای سرخ شده، مانند دونان، چیپس سیب زمینی و سیب زمینی سرخ شده به شدت برای بیماران دچار رفلکس مضرند. گوشت پرچرب و لبنیات پرچرب کلسترول خون را بالا می‌برد و احتمال بروز ناراحتی‌های قلبی و التهاب را افزایش می‌دهد.
غذاهای تند و پرادویه
غذاهای تند و پرادویه، به ویژه سالسا، خمیر میسو، فلفل، کاری، فلافل تند، غذاهای مکزیکی و نعناع علت یا تشدید کننده رفلاکس اسید و گرفتگی صدا هستند. اگر متوجه ضرر ادویه شدید، غذاهای با چاشنی کمتر و ملایم‌تر انتخاب کنید.
قهوه، کافئین و الکل
الکل و کافئین، شامل قهوه با یا بدون کافئین، باعث بروز علائم رفلاکس معده می‌شود. به جز قهوه، نوشیدنی‌های انرژی‌زا، چای سیاه، شکلات و بستنی با طعم قهوه نیز از منابع کافئین به شمار می‌آیند.
درمان اختلال بلع ناشی از رفلاکس معده
بسیاری از این اختلال‌ها با دارو درمان می‌شود. بعضی از داروهایی که برای درمان اختلال بلع و رفلکس معده تجویز می‌شوند، عبارتند از:
- داروهایی که تولید اسید معده را آهسته می‌کند.
- داروهایی که عضلات را شل می‌کند.
- ضداسیدها
طرح درمان با توجه به علت خاص اختلال بلع توصیه می‌شود. رفلاکس معده به مری غالباً با تغییر دادن عادت‌های غذایی و سبک زندگی درمان می‌شود. برای مثال رعایت توصیه‌های زیر به درمان رفلکس کمک می‌کند:
- از خوردن غذاهای پرادویه پرهیز کنید و وعده‌های کم‌حجم‌تر، اما بیشتری میل کنید.
- الکل و کافئین را حذف کنید.
- استرس و وزن خود را کاهش دهید.
- از سه ساعت قبل از خواب دیگر چیزی نخورید.
- سر را هنگام خوابیدن بالا بگذارید.
اگر با رعایت توصیه‌های فوق بهبود نیافتید، مصرف داروهای ضداسید یا داروهای دیگر به تسکین علائم کمک خواهد کرد. بسیاری از اختلال‌های بلع به روش درمان مستقیم و خاص دیسفاژی برطرف می‌شود. گفتاردرمانگر تمرین‌های خاصی را برای هماهنگ کردن عضلات مسئول بلع یا تحریک مجدد عصب‌های محرک رفلکس به بیمار آموزش می‌دهد. همچنین راه‌های ساده‌ای برای روش غذا خوردن و گذاشتن غذا در دهان یا موقعیت بدن و سر هنگام بلع به بیمار آموزش داده می‌شود تا بیمار راحت‌تر غذا بخورد. برخی بیماران دچار اختلالات بلع نمی‌توانند خودشان به راحتی غذا بخورند. متخصص کاردرمانی تکنیک‌های موثری را برای غذا دادن به بیمار به خانواده بیمار و خود وی یاد می‌دهد. این تکنیک‌ها به مستقل شدن بیمار کمک می‌کند. متخصص تغذیه نیز مقدار غذا یا مایعات لازم برای بیمار و مکمل‌های ضروری را توصیه می‌کند. جراحی برای درمان مشکلات خاص انجام می‌شود. اگر مشکل تنگ شدن مری وجود داشته باشد، مری باید گشاد و قطر آن افزایش داده شود. در صورت خشک بودن و گرفتگی شدید عضله نیز باید اتساع عضله انجام شود یا حتی عضله طی یک عمل جراحی برداشته شود، این عمل به جراحی میوتومی موسوم است و توسط جراح متخصص گوش و حلق و بینی انجام می‌شود. علل بسیاری باعث بروز اختلالات بلع می‌شود. اگر دچار اختلال مداوم بلع هستید، حتماً به جراح متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه کنید. پس از تعیین علت اختلال بلع، فرایند درمان به یکی از روش‌های زیر شروع می‌شود:
- درمان دارویی
- درمان مستقیم اختلالات بلع
- جراحی
برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید