بلع قابلیتی است که از ابتدا در همه افراد وجود دارد مگر آن که در آن اختلالی ایجاد گردد. هنگامی که شما یا فردی از خانواده سکته مغزی را تجربه می‌کنید، بلع ممکن است از یک عمل بی دردسر به منبع اصلی مشکلات تغییر پیدا کند که می‌تواند سلامت و کیفیت زندگی را به خطر بیندازد. اما نگران نباشید بهبود بلع امکان پذیر است. هر نقطه‌ای از روند توانبخشی که باشید و هر هدفی که در نهایت دارید، اطلاعات زیر برای پاسخ به برخی سؤالات معمول در مورد دیسفاژی و اختلال بلع پس از سکته مغزی می‌توانند کمک کننده باشند.
آیا هر سکته مغزی منجر به دیسفاژی می‌گردد؟
هر سکته مغزی منجر به دیسفاژی یا اختلال بلع نمی‌شود. تخمین زده می‌شود که بین 25 تا 81 درصد از افراد در مراحل اولیه پس از سکته مغزی دچار مشکل در بلعیدن می‌شوند. در بیشتر موارد اختلال بلع در سکته مغزی در عرض چند روز یا چند هفته حل می‌شود. با این حال، بین 8 تا 20 درصد از بیماران مبتلا به سکته مغزی با مشکلات بیشتری در طولانی مدت روبرو هستند.
چگونه سکته مغزی باعث اختلال در بلع می‌شود؟
استرس پس از سکته مغزی می‌تواند از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت باشد و علائم آن به نوع سکته مغزی، شدت و محلی که در مغز رخ داده است بستگی دارد. به عنوان مثال، فردی که سکته مغزی دارد، احتمال بروز دیسفاژی در او بیشتر از کسی است که سکته مغزی ایسکمیک دارد. در ادامه برخی از عوامل مختلفی که می‌توانند بلع را پس از بروز سکته تحت تأثیر قرار دهد ذکر شده‌اند:
- احساس: تغییر در نوع احساس در مزه مواد غذایی یا احساس در دهان. بی حسی در زبان یا گونه‌های شما ممکن است احساس دانستن این که آیا غذا در دهان خود دارید یا خیر را مشکل سازد.
- تغییرات مداوم: تغییر در نحوه تنظیم اندازه دهان یا سرعت خوردن غذا ممکن است ایجاد گردد. ممکن است به نظر برسد که شما در حال قورت دادن و یا خوردن یا نوشیدن به سرعت هستید.
- ریختن غذا: سختی در بسته شدن لب‌ها ممکن است خوردن غذا و نوشیدن را برای فرد دشوار سازد و منجر به ریختن یا بیرون آمدن مواد شود. همچنین ایجاد فشار لازم برای بلعیدن را دشوار خواهد ساخت.
- حرکت غذا در اطراف دهان: ضعف زبان ممکن است حرکت دادن غذا را در اطراف دهان، جویدن و خرد کردن و حرکت دادن غذا به پشت دهان برای بلعیدن را مشکل سازد.
- گیر کردن غذا: گیر کردن غذا ممکن است به علت ضعف یا سفتی عضلات مری (گلو)، عدم هماهنگی در حرکت بالا به پایین این عضلات یا کاهش قدرت باز شدن عضله اسفنکتر مری به معده باشد. در این حالت احساس می‌کنید که غذا در گلوی شما گیر کرده است.
- آسپیراسیون: نوشیدنی و بزاق ممکن است به سمت ریه‌ها برگردند. این حالت به عنوان آسپیراسیون شناخته شده است و ممکن است موجب تحریک سرفه شود. هنگامی که آسپیراسیون موجب سرفه نمی‌شود، آن را به عنوان آسپیراسیون آرام می‌شناسند.
هر یک از این علائم ممکن است در محدوده‌ای از خفیف تا عمیق وجود داشته باشند.
پس از یک سکته مغزی، دیسفاژی چگونه کنترل می‌شود؟
در مراحل اولیه پس از سکته مغزی، تمرکز درمان بر روی ایجاد بلع ایمن و تغذیه سالم است. جلوگیری از آسپیراسیون که علت اصلی پنومونی است، تبدیل به یک هدف کلیدی در بهبود سکته مغزی شده است. از لحاظ ارزیابی، ابزار ارزیابی مختلفی برای معاینه عملکرد بلع در فرد بیمار وجود دارد. هنگامی که یک نیاز به معاینه کامل بلع (مرحله پیش دهانی، مرحله دهانی، مرحله انتقال، مرحله حنجره، مرحله مری) وجود دارد، ممکن است ویدئو فلوئورسکوپی توصیه شود. در ویدئو فلوئورسکوپی (VFSS)، اشعه ایکس برای ردیابی جریان مواد غذایی حاوی باریوم و مایعات از دهان به معده استفاده می‌شود. نتیجه یک نمایش زنده، دو بعدی، قابل اندازه گیری و پویا از ساختار بلع و حرکت مواد غذایی و مایعات است. این روش ارزیابی عموماً به عنوان استاندارد طلایی در تشخیص دیسفاژی شناخته می‌شود، زیرا اطلاعات را در مورد کلیه مراحل بلع جمع آوری می‌کند و می‌تواند برای ارزیابی کیفی اثرات مختلف استراتژی بلع مورد استفاده قرار گیرد.
ویدئو آندوسکوپی یکی دیگر از ابزارهایی است که می‌تواند در طول ارزیابی اختلال بلع در سکته مغزی استفاده شود. این روش از یک لارنگوسکوپ نازک و انعطاف پذیر استفاده می‌کند که از طریق حفره بینی وارد بدن می‌شود و در بالای یوولا قرار می‌گیرد تا گلو را در قبل و در طی و بعد از بلع تصویربرداری کند. مانند ویدئو فلوئورسکوپی، ویدئو آندوسکوپی تصاویر واقعی و دو بعدی بلع را فراهم می‌کند. این امر به ویژه برای ارزیابی مکانیزم‌های محافظت مجاری هوایی و آموزش استراتژی‌های جبرانی (جایگزین) در هنگام بلعیدن مفید است و به دلیل قابل حمل بودن می‌تواند در کنار سایر آزمون‌ها قرار گیرد.
مانومتری حنجره نیز یک وسیله ارزیابی با ارزش اما کم استفاده است. در طول مانومتری، یک کاتتر خاص حاوی مبدل‌های فشار معمولاً از طریق حفره بینی وارد حنجره و قسمت‌های بالایی مری می‌شود. در طی بلع، اطلاعات در مورد زمان بندی، قدرت و هماهنگی انقباضات حنجره و مری با استفاده از مبدل‌ها جمع آوری می‌شود و به صورت موج روی صفحه کامپیوتر نمایش داده می‌شوند.
متخصص بیماریهای گفتاری زبانی بلع شما را ارزیابی می‌کند و همراه با تیم پزشکی توصیه‌هایی در مورد ایمن‌ترین بافت غذا یا مایع و مسیر مصرف را ارائه می‌دهد. در برخی موارد ممکن است در طول دوران بهبودی به شما یک لوله تغذیه (مانند لوله نازو گاستریک، NGT) یا غذایی که بافت آن اصلاح شده است و نوشیدنی‌ها به صورت یک استراتژی کوتاه مدت داده شود. این اقدامات موقت اغلب در صورت بهبودی کامل با خوراک جایگزین می‌شود.
در اوایل بهبودی، پزشک شما اهداف توانبخشی برای درمان و رفع مشکل بلع در سکته مغزی را شناسایی خواهد کرد. ممکن است تمرینات مختلفی برای بهبود بخش‌های خاصی از بلع و استراتژی‌های جبران کننده (مثلاً موقعیت، تکنیک‌های بلع) برای استفاده در طی روند بهبود، داده شود.
آیا اختلال در بلع بهبود می‌یابد؟
برای بسیاری از افراد، بهبود دیسفاژی از طریق مهندسی دو طرفه از طریق بلع امکان پذیر است، به طوری که اگر یک قسمت از مغز آسیب دیده باشد، سیگنال‌ها هنوز هم می‌توانند از عضلات بلع سمتی که آسیب ندیده است، عبور کنند. تقریباً تمام اعصاب مغز به صورت دو طرفه عمل می‌کنند، به استثنای اعصاب کنترل کننده حرکت زبان (عصب مغزی 12) و عضلات صورت (عصب مغزی 7)، که سیگنال‌ها را تنها از یک طرف مغز دریافت می‌کنند. حدود 8 تا 20 درصد افراد ممکن است دچار اختلال در بلع شوند. با این حال، مهم است بدانید که اختلال بلع پس از سکته مغزی اغلب بهبود می‌یابد. با گذشت زمان، انگیزه و درمان فشرده، اکثر بیماران می‌توانند بلع خود را بهبود ببخشند.
توانبخشی بلع چگونه است؟
اغلب گفته می‌شود بهترین درمان برای بلع، بلعیدن است. شما باید انتظار داشته باشید که با تمرین کردن غذا یا مایعات مختلف را در حالت ایمن و کنترل شده‌ای در جلسات توانبخشی خود آزمایش کنید. علاوه بر این، ممکن است روش‌های مختلف بلع در طول جلسات توانبخشی به شما آموزش داده شود. روش‌های توانبخشی بلع معمول تاکید بر تمرینات نیروی عضلانی، هم در هنگام بلعیدن (بلعیدن با تلاش) و غیر بلعیدن (به عنوان مثال بالا بردن سر) دارند. بسیاری از تمرینات مختلف بلع وجود دارند که شواهدی از کارآمد بودن آن‌ها در دست است. با این حال، هر رژیم ورزشی که انجام می‌دهید، باید عضلات خاص و فرآیندهای بیومکانیک خاصی را هدف قرار دهد، در صورت دقت نکردن در انجام این تمرینات، ممکن است به شما آسیب برسد. آموزش بیوفیدبک همچنین ممکن است در برنامه توانبخشی وجود داشته باشد. آموزش بیوفیدبک شامل طیف گسترده‌ای از دستگاه‌ها و فن آوری است و به منظور ایجاد یک فیدبک در خصوص طرز حرکت بدن و اجازه دادن به تغییر حرکت بیمار طراحی شده است. تمرین بیوفیدبک در بیماران مبتلا به اختلال بلع در سکته مغزی با نتایج موفقیت آمیز گزارش شده است. با توجه به شدت، تحقیقات بسیار کمی در خصوص دوز و شدت تزریق مطلوب انجام شده است. بسیاری از داده‌های اولیه نشان می‌دهند که درمان شدید می‌تواند اثرات مثبتی بر بهبودی بلع داشته باشد و اطلاعات در زمینه‌های دیگر توانبخشی فیزیکی نشان می‌دهند که درمان بیشتر بهتر است. اگر با انجام توانبخشی پیشرفتی در دیسفاژی خود مشاهده نکردید، با پزشک خود در مورد امکان افزایش شدت درمان صحبت کنید. محققان در حال یادگیری نکات جدید در زمینه توانبخشی دیسفاژی هستند و هنوز موارد زیادی برای تحقیق وجود دارند. تحقیقات کنونی بر مفهوم تمرین مهارت بلع علاوه بر سایر تقویت کننده معمول متمرکز هستند. دیگر پیشرفت‌های مناسب نیز در حال انجام می‌باشند که در حال بررسی راه‌هایی برای افزایش پاسخ مغز به توانبخشی هستند.
چه می‌توانم بکنم؟
به رعایت بهداشت دهان و دندان خود توجه داشته باشید. افرادی که مبتلا اختلال بلع در سکته مغزی هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پنومونی قرار می‌گیرند، اما این امر می‌تواند با از بین بردن باکتری‌ها از حفره دهان جلوگیری شود. اگر از توانبخشی روند بلع خود راضی نیستید، جستجو را ادامه دهید، متخصصان و محققانی هستند که کارهای شگفت انگیز و نوآورانه‌ای را در زمینه توانبخشی دیسفاژی انجام می‌دهند و می‌توانند به شما در این زمینه کمک کنند.
برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید