انواع فلج مغزی (سی پی) هیپوتونی و هایپرتونی بر اساس توان حرکتی بیمار
فلج مغزی (CP) اختلالی عصبی است که از ناهنجاری یا آسیب‌دیدگی غیرپیشرونده مغزی نشأت می‌گیرد. این آسیب‌دیدگی در زمانی که مغز کودک هنوز در حال رشد است، رخ می‌دهد. فلج مغزی در اصل حرکت بدن و هماهنگی عضلات را مختل می‌کند. هرچند فلج مغزی محدوده معینی را درگیر می‌کند، اما ابتلا به فلج مغزی به معنای محدود شدن بیمار نیست.
فلج مغزی چیست؟
فلج مغزی پی‌آمد ناهنجاری یا آسیب دیدگی مغز است. این عارضه عموماً مادرزادی است، هرچند برخی بیماران بعدها به آن دچار می‌شوند. در گذشته تصور می‌شد که علت فلج مغزی عوارض و مشکلاتی است که حین زایمان بروز می‌یابد. اگرچه مشکلات زایمان می‌تواند علت سی پی باشد، اما امروزه مشخص شده است که عوارض زایمان فقط علت درصد پایینی (حدود ده درصد) از موارد فلج مغزی است. پژوهش‌های جدید نشان داده است که اکثر موارد CP از رشد غیرعادی مغز یا آسیب دیدن مغز قبل از تولد یا حین زایمان و وضع حمل نشأت می‌گیرد. تصادف، اشتباهات پزشکی، سوء مصرف مواد، سهل انگاری، عفونت و آسیب‌دیدگی از جمله عامل‌های خطر فلج مغزی به شمار می‌آید.
طبقه‌بندی فلج مغزی
متخصصین فلج مغزی را به انواع گوناگون تقسیم‌بندی کرده‌اند تا بهتر بتوانند تاثیر آسیب مغزی بر توانایی حرکتی بیمار را توضیح دهند. هر نوع از سی پی با توجه به دو عامل، نوع مشکلات حرکتی و بخش‌های درگیر بدن، طبقه‌بندی می‌شود. فلج مغزی دارای چهار نوع اصلی اسپاستیک، آتتوئید، آتاکسیک و مختلط است. نوع مشکلات حرکتی بیمار دچار CP به این موضوع بستگی دارد که آسیب‌دیدگی مغز تا چه اندازه بر تونوس عضلانی اثر گذاشته است. تونوس عضلانی را می‌توان قدرت و قوه کشش عضلات تعریف کرد.
برای توصیف تاثیر فلج مغزی بر تون عضلانی از دو اصطلاح هیپرتونی و هیپوتونی استفاده می‌شود. این اصطلاحات به توصیف بهتر سی پی کمک می‌کند.
- هیپوتونی: تونوس پایین عضلانی باعث شل و ضعیف شدن عضلات می‌شود.
- هیپرتونی: تونوس بالای عضلانی باعث انقباض و سفتی عضلات می‌شود.
انواع فلج مغزی
فلج مغزی اسپاستیک
فلج مغزی اسپاستیک شایع‌ترین نوع CP است که بالغ بر 80 ـ 70 درصد موارد را شامل می‌شود. بیماران دچار سی پی اسپاستیک غالباً حرکات اغراق‌آمیز یا نامنظم (هیپرتونی) دارند. این نوع فلج مغزی پی‌آمد آسیب دیدن کورتکس حرکتی مغز است که حرکات ارادی را کنترل می‌کند. همچنین آسیب دیدن راه‌های هرمی که سیگنال‌ها را به عضلات می‌رسانند، نیز می‌تواند علت سی پی اسپاستیک باشد. به همین دلیل این نوع CP، هرمی نیز گفته می‌شود. کورتکس حرکتی در هر دو سمت مغز وجود دارد و راه‌های هرمی دو سمت کورتکس حرکتی را به هم متصل می‌کند. آسیب دیدن سمت راست کورتکس حرکتی باعث بروز مشکلات حرکتی در سمت چپ بدن و بالعکس می‌شود. علائم و نشانه‌های رایج فلج مغزی اسپاستیک عبارت است از:
- واکنش‌های ضعیف
- گرفتگی و سفتی یک سمت بدن
- انقباض، گرفتگی و خشکی دائمی عضلات یا مفاصل
- راه رفتن غیرعادی
فلج مغزی آتتوئید
حدود در درصد از موارد فلج مغزی در کودکان از نوع اتتوئید یا سی پی غیراسپاستیک تشخیص داده می‌شود. این نوع فلج مغزی ترکیبی از هیپرتونی و هیپوتونی است که باعث می‌شود، تونوس عضلانی در نوسان باشد. ویژگی اصلی CP آتتوئید حرکات غیرارادی صورت، بالاتنه و دست و پا است. این نوع فلج مغزی در اثر آسیب دیدن گانگلیا و یا مخچه بروز می‌یابد. بازال گانگلیا مسئولیت تنظیم عملکرد حرکتی ارادی و حرکات چشم را به عهده دارد، حال آن که مخچه تعادل و هماهنگی بدن را کنترل می‌کند. سی پی آتتوئید، خارج هرمی نیز گفته می‌شود، چون راه‌های خارج هرمی مغز هستند که واکنش‌های غیرارادی و حرکتی را تنظیم می‌کنند که مخچه و گانگلیون بازال پیام انجام آن را صادر می‌کنند. علائم شایع فلج مغزی آتتوئید عبارت است از:
- سفتی یا خشک شدن بدن
- افتادن دست و پا
- وضعیت اندامی نامناسب
- مشکلات تغذیه‌ای
فلج مغزی آتاکسیک
فلج مغزی آتاکسیک از مشکلات مربوط به تعادل و هماهنگی ناشی می‌شود. سی پی آتاکسیک درصد پایینی از موارد فلج مغزی را به خود اختصاص می‌دهد. بیماران مبتلا به CP آتاکسیک معمولاً در زمینه حرکات ارادی پیرامونی مشکل دارند. فلج مغزی آتاکسیک از این نظر با انواع دیگر سی پی تفاوت دارد که علت آن آسیب دیدن مخچه، یعنی عضو کنترل کننده تعادل و هماهنگی است. بیماران دچار سی پی آتاکسیک از رعشه و کاهش تونوس عضلانی رنج می‌برند. علائم شایع CP آتاکسی عبارت است از:
- مشکلات گفتاری
- مشکل در ادراک عمق
- لرزش و رعشه
- از هم باز شدن پاها هنگام راه رفتن
فلج مغزی مختلط
آسیب دیدن مغز در حال رشد به یک ناحیه محدود نمی‌شود. در این شرایط کودک دچار نوعی فلج مغزی با مشخصات آسیب‌دیدگی چندگانه مغز است. چنانچه علائم بیش از یک نوع سی پی در کودک مشاهده شود، فلج مغزی از نوع مختلط است. ده درصد از موارد فلج مغزی از نوع مختلط است. شایع‌ترین نوع فلج مغزی مختلط ترکیبی از سی پی آتتوئید و اسپاستیک است. اگر والدین و پرستاران کودک به وجود همزمان چند نوع سی پی مشکوک شوند، باید به متخصص فلج مغزی مراجعه کنند.
محل مشکلات حرکتی
توصیف کردن فلج مغزی براساس محل وجود مشکل حرکتی ساده‌تر از طبقه‌بندی برحسب آسیب مغزی است. البته محل بروز مشکلات حرکتی به محل آسیب مغزی بستگی دارد. آسیب دیدن سمت راست کورتکس حرکتی باعث بروز اختلال در عملکردهای حرکتی سمت چپ بدن می‌شود، به این ترتیب محل آسیب‌دیدگی موقعیت مشکل حرکتی را تعیین می‌کند. با این حال مهارت‌های حرکتی عادی در ناحیه‌های مختلفی تحت تاثیر آسیب مغزی قرار می‌گیرد.
مونوپلژی
فقط یکی از اندام‌ها، معمولاً یک بازو یا پا فلج می‌شود. این نوع مشکل حرکتی بسیار نادر است.
دی‌پلژی
حرکت دو عضو بدن، معمولاً پاها به مشکل برمی‌خورد. بیماران مبتلا به دی‌پلژی غالباً مشکلات حرکتی خفیفی نیز در بالاتنه دارند. دی‌پلژی عموماً نتیجه زایمان زودرس است.
همی‌پلژی
یک سمت از بدن فلج می‌شود. حرکت بازو معمولاً بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرد و آرنج یا مچ حرکت خمشی سختی دارد. برخی بیماران دچار همی‌پلژی نمی‌توانند از دست آسیب دیده استفاده کنند. خونریزی مغزی قبل از تولد باعث همی‌پلژی می‌شود.
تری‌پلژی
سه عضو بدن فلج می‌شود.
کوادری‌پلژی
حرکت هر چهار دست و پا دشوار می‌شود، البته پاها بیشتر از بازوها درگیر می‌شود. همچنین کنترل بیمار روی عضلات صورت کاهش می‌یابد.
همی‌پلژی دوگانه
مانند مورد کوادری‌پلژی، تمام چهار دست و پا درگیر می‌شود، البته بازوها بیشتر از پاها آسیب می‌بیند.
برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید