توانبخشی Rehabilitation
توانبخشی چیست؟
توانبخشی مجموعه‌ای است از درمان‌های ضروری در زمانی که فرد دچار محدودیت‌هایی در فعالیت‌های روزمره خود می‌شود یا در آستانه این محدودیت‌ها قرار گرفته است.
این کاستی‌ها از کهولت سن یا وضعیت خاص سلامت مثل بیماری‌های مزمن، اختلالات، صدمات یا تروما ناشی می‌شود.مشکلاتی از جمله:
- مشکلات فکری
- بینایی
- شنوایی
- برقراری ارتباط
- حرکت کردن
- داشتن روابط احساسی و یا نگه داشتن شغل
مثال‌هایی از این محدودیت‌ها هستند.
توانبخشی در کنار ارتقاء، پیشگیری، درمان و تسکین، یکی از مولفه‌های اساسی مراقبت سلامتی همگانی است.
در سرتاسر جهان نیاززیادی به توان بخشی مشاهده می‌شود.
علاوه بر این باید تغییر الگو‌های وابسته به جمعیت و سلامت نیز را در نظر گرفت؛ الگو‌هایی که باعث افزایش شیوع بیماری‌های غیر‌مسری و سالخوردگی جمعیت می‌شود.
پیش‌بینی شده که تا سال 2050، تعداد افراد بالای 60 سال دو برابر خواهد شد. همچنین در طول دهه گذشته، شیوع بیماری‌های غیر‌مسری با 18 درصد رشد روبرو بوده است.
15% از “سال‌های سپری شده با ناتوانی” (YLD) ناشی از اختلالات مربوط به سطوح شدید ناتوانی است.
توانبخشی نوعی درمان بنیادی سلامتی برای افرادی است که تحت چنین شرایطی زندگی می‌کنند.
در حال حاضر نیاز آتی به توانبخشی هنوز تا حدود زیادی بر‌طرف نشده است.
برای مثال در بسیاری از کشورهای با درآمد پایین یا متوسط، فقدان نیروی متخصص آموزش‌دیده برای تامین خدمات توانبخشی احساس می‌شود.
در چنین کشور‌هایی به ازای هر 1 میلیون جمعیت، کمتر از 10 متخصص حرفه‌ای وجود دارد.
چرا توانبخشی؟
همان طور که از اسمش پیدا است، توان بخشی به افراد در هر سنی این توانایی را می‌دهد که فعالیت‌های زندگی روزمره خود را حفظ کنند یا دوباره به دست بیاورند، نقش هدف‌دار خود در زندگی را ایفا کنند و سلامت خود را به بالاترین حد ممکن برسانند.
توانبخشی یک استراتژی سلامت شدیدا فرد محور است که می‌تواند از طریق برنامه‌های توان بخشی تخصصی (برای افرادی با مشکلات پیچیده) یا به صورت ترکیب با دیگر برنامه‌ها و خدمات سلامت مانند مراقبت‌های سلامت اولیه، سلامت روانی و برنامه‌های بینایی و شنوایی حاصل شود.
بعضی از نمونه‌های توانبخشی
- تمریناتی جهت به دست آوردن دوباره توانایی بلع (اختلال بلع) یا بازآموزی اندام فوقانی برای بازیابی هماهنگی، چالاکی و حرکت عضو تحت تاثیر قرار گرفته در اثر سکته مغزی.
- مداخلاتی که ایمنی و استقلال فرد در خانه را بهبود می‌بخشند و خطر افتادن افراد سالخورده را کاهش می‌دهند؛ مانند تمرین بالانس یا اصلاح محیط منزل.
- درمان‌های اولیه جهت کنترل عواقب رشدی کودکانی که دچار فلج مغزی هستند مانند تنظیم کمربند ارتوپدی، یا تدارک تمرینات یکپارچگی حسی (sensory integration) و خود‌مراقبتی که به ترتیب می‌توانند باعث بهبود مشارکت در آموزش، بازی و فعالیت‌های مربوط به خانواده و جامعه شوند.
- درمان‌هایی که عواقب وابسته به عمل جراحی را پس از شکستگی سر استخوان ران بهبود می‌بخشند؛ برای مثال تجویز تمرینات ورزشی، تهیه عصا و چوب دستی و آموزش حرکات مربوط به ران که باید در طول دوره ریکاوری از آن‌ها دوری کرد.
- رفتار‌درمانی شناختی و درمان‌های مبتنی بر تمرینات ورزشی برای فرد مبتلا به افسردگی.
- مداخلاتی که فعالیت‌های روزمره و دسترسی‌های اجتماعی را برای افراد دچار کم‌بینایی تقویت می‌کند؛ مانند ارائه استراتژی‌هایی برای چگونگی مراقبت از خود و آموزش استفاده از عصای سفید.
طیف وسیعی از متخصصان سلامت هستند که درمان‌های توانبخشی را ارائه می‌دهند؛ هم چون فیزیوتراپیست ها، متخصصین کاردرمانی، متخصصین آسیب شناسی گفتار و زبان، متخصصین ارتوز و پروتز و متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی.
مزایای توانبخشی
— توانبخشی می‌تواند اثرات شدید طیف وسیعی از معضلات سلامتی هم‌چون بیماری‌ها (حاد یا مزمن)، اختلالات، صدمات یا تروما را کاهش دهد.
این روش درمانی ترکیبی از مراقبت‌های سلامتی است که دیگر مداخلات (مانند دارویی یا جراحی) را تکمیل و کمک می‌کند بهترین نتیجه ممکن حاصل شود.
توانبخشی می‌تواند به پیشگیری از عوارض ناشی از بسیاری معضلات سلامتی مانند آسیب طناب نخاعی، سکته مغزی یا شکستگی کمک کند.
— توانبخشی همچنین می‌تواند کمک کند اثرات از‌کار‌افتادگی ناشی از بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی-عروقی، سرطان و دیابت به حداقل برسد یا با سرعت کمتری پیش برود.
چنین کمک‌هایی به وسیله تجهیز افراد به تکنیک‌های خود مراقبتی، وسایل کمکی مورد نیاز، کنترل درد و موارد دیگر صورت می‌گیرد.
— توانبخشی نوعی سرمایه‌گذاری است و خرج – منفعت‌هایی هم برای فرد و هم برای جامعه دارد؛ می‌تواند کمک کند از بستری شدن‌های پر هزینه در بیمارستان دوری کنیم، مدت زمان بستری در بیمارستان را کاهش می‌دهد، و از بازپذیرش در بیمارستان جلوگیری می‌کند.
— توانبخشی این توانایی را به افراد می‌دهد که در آموزش و استخدام همراه با درآمد شرکت کنند، بتوانند در خانه مستقل باشند و نیاز به حمایت‌های مالی و مراقبتی آن‌ها به حداقل برسد.
— توان بخشی بخش مهمی از مراقبت سلامتی همگانی است و همچنین استراتژی کلیدی جهت دستیابی به سومین هدف توسعه پایدار است:
“تضمین یک زندگی همراه با سلامت و ترویج رفاه برای همه افراد درتمامی سنین”
بیشتر بخوانید : دوران طلایی درمان سکته مغزی برای توانبخشی و کنترل عوارض سکته
باور‌های نادرست درباره توانبخشی
ریهب یک سرویس مختص به معلولیت برای افرادی با اختلالات طولانی‌مدت نیست. خدمتی مختص به افراد دچار آسیب‌های فیزیک هم نیست.
فراتر از این‌ها، توانبخشی قسمت اصلی مراقبت سلامت موثر برای هر فردی است. که با معضلات سلامتی، بیماری‌های حاد یا مزمن، اختلالات یا آسیب‌هایی دست و پنجه نرم می‌کند که عملکرد او را محدود می‌کند. بر همین اساس باید برای هر کسی که به آن نیاز دارد، دسترس پذیر باشد.
توانبخشی تنها در شرایط توانبخشی تخصصی ارائه نمی‌شود. بلکه می‌تواند در برنامه‌های سلامت گسترده تری به صورت ترکیبی هم به شکلی موثر مورد استفاده قرار گیرد.
توان بخشی یک خدمت سلامت اعیانی یا اختیاری برای افرادی که از عهده اش بر‌می‌آیند نیست.
یک استراتژی حمایتی در صورت شکست دخالت‌های درمانی یا پیشگیرانه هم نیست.
برای تحقق بخشیدن به تمام مزایای اجتماعی، اقتصادی و سلامتی توانبخشی، درمان‌های مقرون به صرفه و به موقع آن باید برای همگان در دسترس باشد.
در بسیاری از پرونده‌ها این مساله به معنای شروع توانبخشی در فاز اولیه تشخیص وضعیت سلامت و ادامه ارائه آن در کنار دیگر مداخلات درمانی است.
نیاز برآورده نشده جهانی به توان بخشی
الگو‌های وابسته به جمعیت و سلامت در حال حاضر تقاضای جدیدی را در سیستم سلامت می‌طلبند. به همین دلیل نیاز به توانبخشی به سرعت در حال گسترش است.
پیش‌بینی شده که تا سال 2050، تعداد افراد بالای 60 سال دو برابر خواهد شد. در‌نتیجه افزایش سالخوردگی جمعیت را خواهیم داشت.
به علاوه بیشتر مردم با بیماری‌های غیر مسری و عواقب آسیبی در حال زندگی هستند.
در 10 سال گذشته شیوع بیماری‌های غیر‌مسری به تنهایی 18% افزایش داشته است.
چنین وضعیت سلامتی معمولا اثر شدیدی بر عملکرد‌های فردی می‌گذارد و با درجات مضاعفی از ناتوانی همراه است.
یک پیشینه پژوهشی در سال 2018 نشان داد که نیاز‌های برآورده نشده قابل توجهی به توانبخشی در تمام مناطق دنیا وجود دارد. در بعضی کشور‌ها بیش از 50 درصد افرادی که به خدمات توان بخشی احتیاج دارند، آن را دریافت نمی‌کنند.
برای مثال مطالعات متعددی در آفریقا نشان می‌دهد که بین 62.5% تا 82.5% از افرادی که نیازمند خدمات توان بخشی هستند، این سرویس‌ها را دریافت نمی‌کنند. (موزامبیک 62.3% ، مالاوی 76.2% ، زامبیا 62.5% و لسوتو 82.5%).
امروزه مطالبه توانبخشی بنا به دلایل متعددی در حال برآورده نشدن در سطحی وسیع است؛ این دلایل عبارت‌اند از:
- فقدان اولویت گذاری، تامین بودجه، سیاست‌ها و طرح‌های توانبخشی در سطح ملی
- فقدان خدمات توانبخشی در دسترس بیرون از مناطق شهری و زمان انتظار طولانی در این مناطق
- مخارج بالای بدون پوشش بیمه و عدم وجود ساز‌و‌کار‌های تامین بودجه یا نا‌کافی بودن این ساز‌و‌کار‌ها
- فقدان نیروی متخصص دوره دیده. به ازای هر 1 میلیون جمعیت، کمتر از 10 متخصص ماهر در مناطق با درآمد متوسط یا پایین وجود دارد.
- فقدان منابع، تجهیزات و تکنولوژی‌های کمکی
- نیاز به تحقیقات و داده‌های بیشتر در حوزه توانبخشی
- روش‌های مراجعه به توانبخشی کمتر مورد استفاده قرار گرفته یا بی‌اثر بوده است
چگونه توان بخشی می‌تواند به شکلی بهتر به سیستم‌های سلامت وارد شود؟
سازمان جهانی بهداشت در سال 2017 مقدمات “توانبخشی 2030” را آغاز کرد. که تمام گروه‌های ذی نفع را به اقدام جهانی هماهنگ و مشترک جهت افزایش مقیاس توانبخشی دعوت می‌کند.
به منظور دستیابی به این هدف، 10 بخش عملیاتی که برای این اقدام در اولویت بودند شناسایی شدند. تا سیستم‌های سلامت آن‌ها جهت تجهیز توانبخشی تقویت شود.
این بخش‌های عملیاتی عبارت بودند از:
- ایجاد رهبری قوی و حمایت سیاسی برای توانبخشی در رده‌های محلی، ملی و جهانی
- تقویت برنامه‌ریزی و اجرای توانبخشی در سطوح محلی و ملی شامل آمادگی و پاسخگویی اورژانسی
- بهبود یکپارچه‌سازی توانبخشی با بخش سلامت. همچنین تقویت پیوند‌های بین بخشی جهت مواجه شدن با نیاز‌های مردم به نحو احسن و به طور موثر
- بکارگیری توانبخشی در پوشش سلامت همگانی
- برقراری مدل‌های توزیع خدمات توانبخشی جامع تا دسترسی عادلانه به خدمات با‌کیفیت به شکلی تصاعدی قابل دستیابی باشد. برای مثال محصولات کمکی برای تمام افراد از جمله آن‌هایی که در مناطق دوردست و روستایی ساکن هستند.
- آماده‌سازی نیروی کار توانبخشی قوی در چند تخصص متناسب با شرایط منطقه. همچنین ترویج مفاهیم توانبخشی در تمام آموزش‌های نیروی کار سلامت
- افزایش بودجه توانبخشی از طریق ساز‌و‌کار‌های مناسب
- جمع‌آوری اطلاعات مرتبط با حوزه توانبخشی جهت ارتقاء سیستم اطلاعات سلامت از جمله داده‌ها و اطلاعات توانبخشی در ارتباط با کارکرد به‌کار‌گیری سیستم ICF (طبقه‌بندی بین‌المللی عملکرد، ناتوانی و سلامت)
- برقراری ظرفیت پژوهش و توسعه دسترس‌پذیری شواهد مستحکم در توان بخشی
- سازمان‌دهی و تقویت شبکه‌ها و شرکت‌های تضامنی در توان بخشی به ویژه در میان کشورهای با درآمد پایین یا متوسط
توصیه سازمان جهانی بهداشت درباره توان بخشی
برای تقویت سیستم سلامت جهت فراهم آوردن توانبخشی، سازمان جهانی بهداشت:
- در راستای تقویت نظارت بر توان بخشی، تامین سرمایه و اجرای خدمات با‌کیفیت توان بخشی، راهنمایی‌های اصولی و حمایت فنی را فراهم می‌کند
- دسترس‌پذیری شواهد مستحکم برای توان بخشی را از طریق داده‌های جهانی و هدایت موضوعات تحقیقاتی افزایش می‌دهد
- در جهت مراقبت و هماهنگی واکنش‌های اورژانسی، استاندارد‌ها و منابع را برای حمایت از یکپارچگی توان بخشی توسعه می‌دهد. همچنین شبکه‌ها و شرکت‌های تضامنی توان بخشی را پرورش می‌دهد.
بیشتر بخوانید : نقش کاردرمانی در توانبخشی اندام فوقانی
ما در کلینیک توانبخشی، فیزیوتراپی و درمان فیزیکی یادمان کلیه خدمات مربوطه را برای سالمندان و افرادی که با آسیب های مختلف رو به رو هستند از جمله مشکلات حرکتی و یا عضلانی ارائه میدهیم.
خدمات درمان اختلال بلع نیز به صورت تخصصی در این کلیک زیر نظر دکتر فرشاد خسروی انجام می شود.
شماره تماس های کلینیک یادمان : 02188088541 – 02188074196
