آرتروز شانه، آسیب‌دیدگی داخلی مفصل شانه است. شانه دارای دو مفصل است. آرتروز شانه معمولاً به مفصل بزرگ‌تر گوی و سوکتی به نام مفصل گلنوهیومرال که استخوان‌های آن به گلنوئید و هیومرس متصل می‌شوند اشاره دارد. روی هر دو استخوان گوی (سر هیومرال) و سوکت (گلنوئید) با غضروف پوشیده شده است.
زمانی که غضروف درون شانه شروع به تحلیل رفتن سطحی می‌کند و در نهایت این تخریب به لایه‌های عمقی‌تر می‌رسد، آرتروز شانه ایجاد می‌شود. مفصل دوم در شانه، آکرومیوکلاوکولار است که ممکن است دچار آرتروز شود.
روش‌های متعدد غیر جراحی برای درمان آرتروز شانه وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از کشش، تغییرات سبک زندگی، استفاده از یخ یا گرما و مصرف دارو برای کنترل درد.
در کلینیک توان‌بخشی یادمان از روش‌های مختلف فیزیوتراپی برای کاهش درد و بهبودی انواع آرتروز استفاده می‌شود. متخصصین مجرب این کلینیک از روش‌هایی مانند مگنت تراپی، اولتراسوند و لیزر پرتوان برای درمان بیماران مبتلا به آرتروز شانه استفاده می‌کنند.
آرتروز شانه چگونه ایجاد می‌شود؟
آرتروز شانه معمولاً به دلیل فرسودگی و پارگی تدریجی غضروف ایجاد می‌شود. روی همه مفاصل بدن، غضروف وجود دارد که مانند نوار تفلونی که دور یاتاقان‌ها بسته می‌شود، سطح استخوان در داخل مفصل را می‌پوشاند. ضخامت پوشش غضروفی حدود 2 تا 3 میلی‌متر تقریباً به اندازه یک یا دو لایه مقوا است. این باعث می‌شود که برخورد بین استخوان‌ها نرم‌تر باشد. اگر غضروف سالم باشد می‌تواند بدون ساییدگی استخوان‌ها، مفاصل کار می‌کنند.
آرتروز شانه معمولاً در چند مرحله اتفاق می‌افتد. در ابتدا غضروف نرم می‌شود سپس ترک‌هایی در سطح آن شکل می‌گیرد و فیبریلاسیون (تحلیل رفتگی و پوسته‌پوسته شدن) می‌شود، در نهایت از بین رفته و سطح استخوان‌ها نمایان می‌شود. در نتیجه غضروف توانایی خود را در کمک به لغزش روان سطوح روی هم را از دست می‌دهد.
غضروف به یکباره روی کل سطح از بین نمی‌رود و هر بخش از آن با سرعت متفاوتی تغییر می‌یابد؛ بنابراین اگر شما سطح یک یاتاقان را در نظر بگیرید که با تفلون پوشیده شده است، این نوع از آسیب‌دیدگی مانند زمانی است که تفلون فرورفتگی پیدا کرده و سطح ناهموار شده باشد.
زمانی که سطح ناهموار می‌شود، غضروف دچار آسیب‌دیدگی بیشتر می‌شود. غضروف نازک شده و در نهایت استخوان‌های شانه روی یکدیگر ساییده می‌شوند (مرحله چهارم تحلیل غضروف). بسیاری از افراد فکر می‌کنند که آرتروز، اصطکاک استخوان‌های درون مفصل روی هم است اما در واقع آرتروز فرایندی است که منجر به اصطکاک ناشی از سایش استخوان‌ها روی هم می‌شود.
برآورد سرعت تشدید آرتروز شانه غیرممکن است. میزان آسیب‌دیدگی غضروف شانه هر فرد متفاوت است. معمولاً، زمانی که انجام برخی فعالیت‌ها باعث ایجاد درد شوند یعنی غضروف تحت فشار و تنش قرار دارد. معمولاً هر چه یک فعالیت بیشتر دردناک باشد، احتمال آسیب‌دیدگی غضروف و در نتیجه مفصل شانه افزایش می‌یابد.
علل و انواع آرتروز شانه
آرتروز شانه انواع مختلفی دارد که هر کدام، منشأ متفاوتی داشته و البته برخی موارد آرتروز شانه هنوز ناشناخته است.
استئوآرتریت شانه
استئوآرتریت نیز به عنوان یک بیماری مفصلی دژنراتیو هنوز ناشناخته است. غالباً این بیماری به فرسودگی و پارگی مرتبط با افزایش سن مربوط است. همچنین ممکن است بر مفاصل دیگر غیر از شانه نیز تأثیر گذاشته و شایع‌ترین نوع آرتروز است.
روماتیسم مفصلی شانه
روماتیسم مفصلی یک بیماری خودایمنی است یعنی بدن به سلول‌های سالم خودش از جمله به پوشش داخلی مفصل حمله می‌کند. این آرتروز التهابی ممکن است به طور همزمان در هر دو شانه ایجاد شود.
آرتروز پس از آسیب‌دیدگی شانه
اگر شانه شما دچار شکستگی، دررفتگی یا آسیب‌دیدگی‌های دیگر شده باشد، امکان این که شما به آرتروز پس از آسیب‌دیدگی مبتلا شوید وجود دارد.
آرتروفی روتاتور کاف
آرتروفی روتاتور کاف نوعی آرتروز شانه است که ممکن است پس از پارگی شدید و طولانی مدت روتاتور کاف به وجود آید. چهار تاندون روتاتور کاف در شانه دور قسمت گوی مفصل شانه پیچیده شده و آن را در محلش نگه داشته است. اگر یک یا چند تاندون از این تاندون‌ها دچار پارگی‌های شدید شوند باعث می‌شود که سر هومورال به استخوان‌های دیگر ساییده شده و آرتروز شکل گیرد.
آرتروز شانه ناشی از نکروز اواسکیولار
نکروز آواسکولار به اختلال خونرسانی به هر قسمت از بدن اشاره دارد و می‌توانند باعث خشک شدن (نکروز) آن قسمت شود. خونرسانی به شانه و سر هیومرال (گوی مفصل شانه) ممکن است به دلیل ابتلا به بیماری، آسیب‌دیدگی یا علل دیگر قطع شود. با قطع خونرسانی، استخوان به تدریج تخریب و ناهموار شده و باعث ابتلا به آرتروز می‌شود.
علائم ابتلا به آرتروز شانه
میزان تحلیل غضروف و همچنین علائم ناشی از ابتلا به این بیماری در هر فرد متفاوت است. برخی از علائم ابتلا به آرتروز عبارتند از:
- درد در مفصل شانه مهم‌ترین علامت ابتلا به آرتروز است. این درد ممکن است در قسمت جلو، کنار یا پشت شانه احساس شود. برخی افراد حتی در زمانی که از دست‌های خود استفاده نمی‌کنند نیز درد دارند و برخی افراد فقط در هنگام استفاده از مفصل شانه دچار درد می‌شوند. درد آرتروز در هر زمان از شبانه روز ممکن است احساس شود و ممکن است همراه با خشک‌شدگی شانه باشد یا نباشد. غالباً درد با بلند کردن اجسام، حمل وسایل سنگین یا پس از ورزش کردن تشدید می‌شود. درد غالباً به سمت بازوها کشیده شده یا اگر شدید باشد ممکن است تا آرنج و مچ دست نیز گسترش یابد.
- خشک‌شدگی مفصل یکی دیگر از علائم پیشروی آرتروز شانه است. ممکن است شما به دلیل کاهش دامنه حرکتی در شانه دچار خشک‌شدگی مفصل در این قسمت نیز شوید. با کاهش حرکت، توانایی‌های دستان شما نیز کاهش یافته و این فعالیت‌ها هم ممکن است به دلیل ابتلا به درد محدود شوند.
- صدای خردشدگی و تق‌تق (کرپتوس) ممکن است به دلیل ناهمواری غضروف‌ها که ناشی از ابتلا به آرتروز است احساس شود. این صداها ممکن است با درد همراه باشند یا نباشند. گاهی اوقات شانه ممکن است قفل شود. در برخی موارد نیز به دلیل این که سطوح روان نیستند ممکن است شما احساس کنید که شانه به یک سمت حرکت می‌کند.
تشخیص ابتلا به آرتروز
پزشک برای تشخیص ابتلا به آرتروز شانه شما را تحت معاینه قرار داده و سؤالاتی در مورد علائم سوابق پزشکی از شما خواهد پرسید. میزان آرتروز و مقدار استخوان سوکت نیز ارزیابی شده و نتایج با کمک عکس‌برداری به وسیله اشعه ایکس و در صورت لزوم سی تی اسکن تأیید می‌شوند.
درمان آرتروز شانه
حرکات ورزشی مربوط به دامنه حرکتی
درمان‌های اولیه آرتروز شانه، اقدامات غیر جراحی هستند که غالباً با حرکات ورزشی مربوط به دامنه حرکتی برای حفظ توانایی‌های حرکتی شانه شروع می‌شوند. اگر دامنه حرکتی شما کاهش نیافته باشد، هدف از انجام این تمرینات پیشگیری از تخریب غضروف است. ناتوانی حرکتی در مفصل شانه به دلیل ابتلا به آرتروز غالباً تدریجی است و به سختی می‌توان متوجه آن شد. هر چه مفصل خشک‌تر می‌شود، درد و ناتوانی‌های حرکتی نیز تشدید می‌شوند. چه توانایی حرکتی وجود داشته باشد و چه دامنه حرکتی فرد به شدیت کاهش یافته باشد، انجام دو تا سه دقیقه حرکات کششی در روز توصیه می‌شود.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی برای آرتروز شانه معمولاً زمانی که دامنه حرکتی به شدت محدود شده باشد توصیه می‌شود. انجام حرکات کشششی برای شانه مبتلا به آرتروز معمولاً توصیه نمی‌شود زیرا در برخی موارد ممکن است باعث تشدید درد شود. به هر حال، اگر انجام تمرینات ورزشی باعث آزار شما نمی‌شوند می‌توانید آنها را انجام دهید.
از روش‌هایی مانند مگنت تراپی، اولتراسوند و لیزر پرتوان در جلسات فیزیوتراپی برای درمان بیماران مبتلا به آرتروز شانه استفاده می‌شود.
اصلاح سبک زندگی
دومین اقدام درمانی، اجتناب از انجام فعالیت‌هایی است که باعث درد شانه شما می‌شوند. معمولاً باید از انجام هر کاری که باعث تشدید درد می‌شود پرهیز کنید؛ به خصوص اگر درد در زندگی شما خللی ایجاد کند. اگر درد شانه شما بیش از چند روز طول کشید و باعث شد که شما شب در هنگام خواب به دلیل احساس درد بیدار شوید باید از خود بپرسید که انجام آن فعالیت خاص برای شما چقدر اهمیت داشته است. به عنوان مثال اگر شما در هنگام گلف دچار درد می‌شوید باید انجام این ورزش را به جای هر روز به هفته‌ای یک مرتبه محدود کنید.
یخ و گرما
سومین اقدام درمانی، تلاش برای کنترل درد است که روش‌های مختلفی دارد:
- یخ، دوست شما است. بسته‌های یخی برای کاهش درد عالی هستند و می‌توان در صورت لزوم از آنها را یک یا چند مرتبه در روز استفاده کرد. شما می‌توانید از بسته‌های یخ یا پدهای سرما درمانی که می‌توان آنها را در فریز قرار داد و از آنها چند مرتبه استفاده کرد بهره ببرید. بسته یخی را باید در جلو، بالا و پشت شانه خود قرار دهید. می‌توانید یخ را هر مرتبه به مدت 20 تا 30 دقیقه روی محل درد قرار دهید. اگر احساس درد باعث بیدار شدن شما می‌شود باید قبل از خواب این کار را انجام دهید.
- برخی افراد احساس می‌کنند که گرما برای کاهش درد ناشی از ابتلا به آرتروز شانه آنها بهتر است. گرما غالباً برای گرم کردن مفصل قبل از انجام حرکات کششی خوب است اما شما می‌توانید از هر روشی که به تسکین علائم شما بهتر کمک می‌کند استفاده کنید.
چه داروهایی را می‌توانم برای آرتروز شانه مصرف کنم؟
از برخی داروها نیز می‌توان برای کنترل درد استفاده کرد اما همه آنها دارای مزایا و عوارض هستند. در مورد مصرف داروها باید با پزشک یا جراح خود مشورت کنید تا مطمئن شوید که منع مصرفی برای استفاده از این داروها ندارید.
شما می‌توانید با مصرف استامینوفن شروع کنید زیرا عوارض جانبی کمی دارد. به هر حال، مصرف این دارو ممکن است بر کبد شما تأثیر داشته باشد بنابراین در مورد میزان مصرف آن باید با پزشک خود مشورت کنید. گروه دارویی دیگر که به کاهش علائم ناشی از ابتلا به آرتروز کمک می‌کنند داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی هستند. بیشتر این داروها را باید در زمان احساس درد مصرف کنید زیرا به تسکین درد کمک می‌کنند. اگر شما به داروهای مسکن بیشتر و قوی‌تری نیاز دارید باید با پزشک صحبت کنید. همچنین در مواردی که سابقه خونریزی یا اوسلر دارید، داروهای ضد انعقاد خون مصرف می‌کنید، نارسایی کلیوی دارید یا به برخی بیماری‌های قلبی یا بیماری‌های دیگر مبتلا هستید نباید از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی استفاده کنید. شما باید در این موارد، قبل از مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی با پزشک مشورت کنید.
تزریق برای تسکین درد شانه
دو نوع تزریق برای تسکین درد شانه ناشی از ابتلا به آرتروز شانه وجود دارد که عبارتند از:
تزریق کورتیزون
اولین نوع تزریق برای کاهش درد، تزریق کورتیزون است. معمولاً کورتیزون با ماده بیحس کننده مخلوط می‌شود تا باعث تسکین فوری درد شده و پزشک بتواند محل دقیق تزریق را تعیین نماید. زمانی که اثر داروهای بیحسی از بین برود، زانو تا زمان شروع تأثیر کورتیزون دچار درد می‌شود. پس از تزریق باید به مدت یک روز از یخ برای کمک به تسکین درد استفاده کنید.
تزریق کورتیزون به شانه آسیبی وارد نمی‌کند اما بیشتر جراحان در بیشتر موارد ابتلا به آرتروز، بیش از چند مرتبه تزریق در سال را توصیه نمی‌کنند. اگر شما بلافاصله پس از تزریق، عمل تعویض مفصل شانه را انجام دهید، احتمال ابتلا به عفونت وجود دارد. اگر شما باید تحت عمل جراحی قرار گیرید از چند ماه قبل از انجام عمل باید از تزریق کورتیزون خودداری کنید.
اسید هیالورونیک
داروی دیگری که به کاهش درد ناشی از ابتلا به آرتروز شانه کمک می‌کند، تزریق اسید هیالورونیک مصنوعی است. این ماده به طور طبیعی به روانکاری بدن انسان کمک می‌کند. سالیان متمادی است که این مایع در زانوی مبتلا به آرتروز تزریق می‌شود. گاهی اوقات تزریق تا مدت دو سال باعث کاهش درد می‌شود اما درد را برای مدتی طولانی به طور کامل از بین نمی‌برد.
توصیه می‌شود که تا سه ماه پس از تزریق کوتیزون، عمل تعویض مفصل شانه را انجام ندهید. اگر برای انجام عمل جراحی برنامه‌ریزی کرده‌اید نباید بدون مشورت پزشک تحت تزریق کورتیزون قرار گیرید.
عمل جراحی شانه
اگر روش‌های غیر جراحی در کاهش درد مؤثر واقع نشدند احتمالاً باید تحت عمل جراحی قرار گیرید. روش‌های جراحی به سن و میزان آرتروز شما بستگی دارند.
دبریدمان آرتروسکوپیک شانه
در این روش کم تهاجمی از یک دوربین کوچک (آرتروسکوپ) و یک ابزار جراحی استفاده می‌شود. که از طرق یک شکاف کوچک (دبرید) وارد مفصل شانه می‌شود. معمولاً این روش جراحی به بیمارانی که دچار آرتروزهای خفیف‌تر هستند و هنوز به مرحله سایش استخوان‌های روی هم نرسیده‌اند توصیه می‌شود.
اگر مقداری غضروف هنوز در مفصل شما باقی مانده باشد، گاهی اوقات با عمل دبریدمان می‌توان تا حدودی درد را تسکین داد. حین انجام این عمل، خارهای استخوانی برداشته نمی‌شوند. زیرا این خارها به دلیل ابتلا به آرتروز ایجاد شده‌اند. ولی دلیل ابتلا به آرتروز نیستند. اگر پس از انجام این عمل جراحی به مدت 12 تا 24 ماه درد شما تسکین یابد، یک عمل جراحی موفق تلقی می‌شود. البته در برخی موارد ممکن است طول مدت تسکین درد افزایش یابد. این عمل یک روش دائمی برای درمان آرتروز شانه محسوب نمی‌شود. زیرا تغییری در بیماری فعلی شما ایجاد نمی‌کند.
تعویض شانه
زمانی که استخوان‌های شانه در اثر ابتلا به آرتروز روی یکدیگر ساییده شوند، عمل تعویض مفصل شانه مورد توجه قرار می‌گیرد. پس از انجام این عمل جراحی، درد ناشی از ابتلا به آرتروز کاهش می یابد. و اثر آن تا سالیان زیادی باقی خواهد ماند.
در یک عمل جراحی استاندارد تعویض مفصل شانه، قسمت‌های گوی و سوکت مفصل شانه با انواع مصنوعی آن جایگزین می‌شوند.
در یک عمل تعویض مفصل معکوس، کناره‌های گوی و سوکت مفصل جابجا می‌شوند. این عمل جراحی را می‌توان برای بسیاری از بیماری‌ها انجام داد. اما عموماً زمانی که روتاتور کاف در شانه به دلیل ابتلا به آرتروز دچار پارگی شده باشد انجام می‌شود.