آرتروز لگن عارضه شایعی است که باعث آسیب‌دیدگی مفصل گوی و کاسه‌ای در محل اتصال لگن و ران می‌شود. آرتروز باعث التهاب و دردناک شدن مفاصل می‌شود. انواع گوناگون آرتروز می‌توانند باعث ایجاد درد در مفصل لگن شوند.
آرتروز لگن از انواع بسیار شایع بیماری آرتروز محسوب می‌شود. با توجه به طولانی‌تر شدن عمر افراد و همچنین افزایش وزن و چاقی در جامعه، میزان بروز آرتروز روز به روز در حال افزایش می‌باشد.
درمان آتروز لگن با روشهای ساده آغاز می‌شود و به مرور زمان از روشهای درمانی تهاجمی استفاده می‌شود. درمان به این طریق بسیار مؤثر است و باعث بهبود پایدار بیماران می‌شود.
در کلینیک تخصصی توانبخشی یادمان از روشهای مختلف فیزیوتراپی از جمله لیزر پرتوان، مگنت تراپی و اولتراسوند برای درمان و کاهش درد انواع آرتروز استفاده می‌شود.
انواع آرتروز لگن
آرتروز شایع‌ترین نوع التهاب مفاصل می‌باشد. در بیماری آرتروز که با نام ساییدگی مفصل یا بیماری تخریبی مفاصل نیز شناخته می‌شود، غضروف مفصل به تدریج دچار ساییدگی می‌شود. با از بین رفتن غضروف، استخوان در قسمت مفصل بدون پوشش محفاظتی باقی می‌ماند. انواع دیگر ساییدگی مفصل شامل آرترید روماتوئید و انواع گوناگون بیماری خودایمنی اسپوندیلو آرتروپاتی می‌باشند. با وجود اینکه تفاوت‌هایی در روش درمان برخی از این عارضه‌ها وجود دارد، بسیاری از روشهای درمانی این بیماری‌ها با هم مشابه هستند.
دلایل ایجاد آرتروز
پیش‌بینی این که چه کسانی به آرتروز مفصل لگن یا هیپ مبتلا می‌شوند امکان‌پذیر نمی‌باشد. برخی از عوامل احتمال ابتلا به این عارضه را افزایش می‌دهند. این عوامل عبارتند از:
- عوامل ژنتیکی- معمولاً بروز آرتروز در میان افراد مختلف خانواده شایع می‌باشد.
- بیماری‌های دوران کودکی از جمله دررفتگی مفصل ران (DDH)، بیماری لگ کالو پرتس و لغزش اپی‌فیز سر استخوان ران (SCFE) می‌توانند شخص را در معرض ابتلا به آرتروز ران قرار دهند.
- عارضه‌هایی مانند بافت‌مردگی بی‌خونی (آواسکولار نکروز) در صورت که درمان نشوند یا چنانچه درمان ناموفق باشد می‌توانند باعث ایجاد آتروز لگن شوند. آواسکولار نکروز می‌تواند در اثر مصرف بیش از حد الکل، مصرف برخی از داروها (شامل پردنیزون که یک داروی استروئیدی است) و بیماری‌هایی که بر انعقاد خون اثر می‌گذارند ایجاد شود.
- تغییر در آناتومی لگن مانند بیماری گیر کردن یا ایمپینجمنت مفصل ران می‌تواند باعث ایجاد آرتروز مفصل هیپ شود.
- آسیب‌دیدگی شدید، شکستگی استخوان یا دررفتگی مفصل گوی و کاسه‌ای می‌تواند باعث آرتروز لگن شود. طبقه‌بندی این عارضه از نوع آرتروز و یا انواع جداگانه التهاب مفاصل (آرتریت پس از سانحه) همچنان در دست تحقیق و بررسی می‌باشد. البته روشهای درمانی این عارضه‌ها در حالت حاد، مشابه می‌باشند.
- چاقی. برخی از مطالعات نشان‌دهنده ارتباط بین چاقی و آرتروز مفصل لگن هستند. نکته قابل توجه اینکه چاقی بیش از آن که با آرتروز لگن مرتبط باشد، با آرتروز زانو در ارتباط است.
نشانه‌های ساییدگی مفصل لگن
نشانه‌های ساییدگی مفصل لگن با بدتر شدن وضعیت عارضه، وخیم‌تر می‌شوند. البته علائم این بیماری همیشه با گذشت زمان به طور مداوم تشدید نمی‌شوند. معمولاً وضعیت و شدت بیماری افراد متغیر می‌باشد و علائم بیماری در فصل‌های مختلف تغییر می‌کند. بنابراین بررسی علائم ساییدگی مفصل لگن در یک زمان معین نمی‌تواند به طور دقیق نشان‌دهنده وضعیت بیماری باشد. شایع‌ترین نشانه‌های ساییدگی مفصل لگن عبارتند از:
- درد به هنگام انجام فعالیت
- محدود شدن دامنه حرکتی
- سفتی مفصل لگن
- لنگیدن به هنگام راه رفتن
- درد در ناحیه ران، کشاله ران یا زانو
تأثیر آرتروز لگن بر زندگی روزمره
فعالیت‌های روزانه
آرتروز لگن می‌تواند بر فعالیت‌هایی مانند راه رفتن، بالا رفتن از راه پله، داخل و وارد شدن به خودرو، نشستن یا برخاستن، انجام کارهای منزل و فعالیت‌های روزانه تأثیر بگذارد.
حتی آرتروز لگن خفیف یا متوسط نیز می‌تواند بر عملکرد ورزشی افراد خصوصاً در ورزش‌های پربرخورد و ورزش‌هایی که مستلزم دویدن هستند، اثر منفی بگذارد.
انرژی
درد مزمن ناشی از آرتروز لگن در بسیاری از بیماران منجر به خستگی می‌شود. آرتروز لگن بر سوخت و ساز بدن تأثیر ندارد ولی برخی از بیماران، عدم فعالیت ناشی از درد لگن که در اثر آرتروز ایجاد شده است را با افزایش وزن در ارتباط می‌دانند.
تحرک در زندگی روزانه
آرتروز لگن می‌تواند بر فعالیت‌هایی مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها، وارد و خارج شدن از خودرو، نشستن یا برخاستن، انجام کارهای منزل و فعالیت‌های روزانه اثر منفی بگذارد. این موارد باعث می‌شوند که با تشدید عارضه، بیمار برای انجام فعالیت‌های روزانه به کمک دیگران متکی باشد.
تأثیر بر بارداری
آرتروز لگن می‌تواند در برخی از بیماران سبب بروز مشکلات در رابطه جنسی شود؛ ولی برقدرت باروری و توانایی افراد در بارداری تاثیری ندارد. البته بایستی توجه شود که برخی از داروهای مورد نیاز جهت درمان آرتروز بایستی در دوران بارداری با احتیاط مصرف شوند (یا از مصرف آن‌ها خودداری شود). بنابراین بیمار بایستی در مورد مصرف هر گونه دارو یا مکمل غذایی با پزشک زنان و زایمان مشورت کند.
روابط اجتماعی
آرتروز لگن می‌تواند تا حدی بر روابط اجتماعی فرد اثر بگذارد که شخص قادر به انجام امور روزمره نیز نباشد. در برخی از بیماران با آرتروز لگن شدید، امکان دارد به سبب درناک شدن لگن، انجام رابطه جنسی دشوار باشد.
تغییر شکل مفصل
آرتروز لگن با تغییر شکل مفصل مرتبط می‌باشد و گاهی باعث نامساوی شدن طول پاها می‌شود. درمان این عارضه به غیر از جراحی از راه دیگری امکان‌پذیر نیست؛ برخی از مواقع این عارضه در زمان تعویض مفصل ران در بیمارانی که از جراحی استفاده می‌کنند قابل ترمیم است. در صورت نامساوی شدن طول پاها، استفاده از کفی مخصوص بالابر کفش پیش از جراحی به بیماران بسیار کمک می‌کند. در صورتی که طول پاها در زمان جراحی تعویض مفصل ران مساوی نشود، از این وسیله طبی استفاده می‌شود.
معاینه و بررسی آرتروز لگن بوسیله پزشک
افراد مبتلا به آرتروز لگن بوسیله جراح ارتوپد معاینه می‌شوند. معاینه اولیه شامل ارزیابی عملکرد مفصل هیپ با توجه به حرکت و قدرت مفصل می‌باشد. همچنین نحوه گام برداشتن و حرکت‌های ابتدایی ماند برخاستن از روی صندلی نیز بررسی خواهند شد. بررسی مهره‌های کمری و اندام‌های تحتانی بدن نیز بسیار اهمیت دارد چرا که درمان مشکلات مرتبط با این بخش‌های بدن باعث بهبود درد مفصل هیپ می‌شود. در نهایت پیش از آغاز درمان، عملکرد اعصاب و خون‌رسانی به اندام‌های تحتانی بایستی بررسی شوند. اختلال در عملکرد عصبی-عروقی می‌تواند باعث تغییر گزینه‌های درمانی شود. آزمایش‌های تصویربرداری برای ارزیابی آرتروز لگن بوسیله تصویربرداری با اشعه ایکس از مفصل هیپ انجام می‌شوند. چنانچه تصویربرداری با اشعه ایکس برای ارزیابی آرتروز کافی نباشد، از سی تی اسکن، ام آر آی و اسکن استخوان استفاده می‌شود؛ ولی معمولاً انجام این آزمایش‌ها ضروری نمی‌باشد.
راه‌های درمان آرتروز لگن
درمان آرتروز لگن ابتدا با روشهای مقدماتی آغاز می‌شود و سپس از روش‌هایی مانند جراحی استفاده می‌شود. با توجه به وضعیت بیمار از روش درمانی مناسب استفاده خواهد شد. جهت تعیین نوع روش درمانی مناسب بایستی با پزشک مشورت شود.
کاهش وزن
یکی از مهمترین روشهای درمان آرتروز لگن، کاهش وزن می‌باشد. هرچه وزن و فشار وارد بر مفصل کمتر باشد، انجام فعالیت‌های روزانه با درد کمتری همراه است.
تغییر در نحوه انجام فعالیت‌ها
انجام برخی از فعالیت‌های خاص بایستی محدود شود و همچنین ورزش کردن نیز در بهبود بیماری مؤثر است.
استفاده از وسایل کمکی هنگام راه رفتن
استفاده از عصای طبی مخصوص یا عصای زیربغل به کاهش نیروی وارد بر مفصل لگن کمک می‌کند. عصا بایستی بوسیله دستی که در خلاف جهت مفصل آسیب‌دیده قرار دارد، گرفته شود.
مصرف دارو
- مصرف داروهای مکمل غذایی مانند گلوکزامین و کندروتین در بهبود حال بعضی از بیماران مؤثر است.
- داروهای مُسکن غیر مخدر (استامینوفن / تایلنول) یا داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی (بدون نیاز به نسخه) در صورت تشخیص پزشک در بهبود وضعیت بیمار مؤثر هستند.
- مصرف داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی (NSAID) در برخی از بیماران مفید می‌باشد، اگرچه استفاده بلندمدت از این داروها توصیه نمی‌شود.
- تزریق مفصلی (تزریق کورتیکواستروئید یا کورتیزون) در بهبود بیماری مؤثر است.
- جهت درمان آرتروز لگن از مصرف داروهای مُسکن مخدر، چه به شکل قرص و چه به صورت پچ و برچسب پوستی بایستی خودداری شود.
فیزیوتراپی
تقویت عضلات اطراف مفصل ران می‌تواند باعث کاهش نیروی وارد بر لگن شود. جلوگیری از ضعف و آتروفی عضلاتی بخش مهمی از روند درمان محسوب می‌شود.
در جلسات فیزیوتراپی از روشهای مختلف از جمله لیزر پرتوان، مگنت‌تراپی و اولتراسوند برای درمان و کاهش درد انواع آرتروز از جمله آرتروز لگن استفاده می‌شود.
ورزش و آرتروز لگن
در صورت ابتلا به آرتروز لگن، امکان دارد بیمار تمایل چندانی برای انجام ورزش نداشت باشد؛ چرا که علائمی مانند درد و سفتیِ مفاصل انجام ورزش را دشوار می‌سازند.
با این حال داشتن تحرک برای بهبود آرتروز لگن و زانو مفید است. ورزش سبب فشرده شدن و آزاد شدن مفصل می‌شود و در نتیجه باعث رساندن جریان خون، مواد مغذی و اکسیژن به غضروف می‌شود. این امر به بهبود عملکرد مفصل و حفاظت از مفصل کمک می‌کند.
ورزش‌های هوازی
ورزش هوازی باعث تقویت قلب و بهبود عملکرد ریه‌ها می‌شود. این نوع ورزش همچنین با سوزاندن کالری به کاهش وزن نیز کمک می‌کند. اضافه وزن باعث می‌شود که بر مفاصل لگن و زانو فشار وارد شود.
در صورتی که قبلاً ورزش نکرده‌اید، با انجام فعالیت‌های سبک کار خود را آغاز کنید تا بر مفاصل فشار زیادی وارد نشود. ورزش‌های مناسب برای بهبود آرتروز لگن عبارتند از:
- پیاده‌روی
- شنا
- دوچرخه‌سواری
- تمرین با دستگاه تردمیل
- اسکی صحرایی (کراس‌کانتری)
برای کاهش درد و احتمال آسیب‌دیدگی، بیش از حد به خود فشار وارد نکنید. در ابتدا با 10 دقیقه تمرین ورزش را آغاز کنید. هر چند روز یکبار به اندازه 5 تا 10 دقیقه به این مدت زمان اضافه کنید. در نهایت بایستی به مدت 5 روز در هفته، هر روز 30 دقیقه ورزش کنید.
ورزش‌های تقویتی
عضلات قوی از مفاصل محافظت می‌کنند. تقویت عضلات پایین‌تنه باعث می‌شود تا مقداری از فشار وارد بر مفاصل لگن و زانو کاسته شود. در نتیجه درد کاهش پیدا کرده و مفاصل در مقابل آسیب‌دیدگی بیشتر محافظت می‌شوند. همچنین امور روزانه مانند بالا رفتن از راه پله آسان‌تر انجام می‌شوند.
متخصص فیزیوتراپی به شما حرکت‌های کششی پا را آموزش خواهد داد. شما می‌توانید از کش ورزشی یا وزنه‌های سبک استفاده کنید. یوگا و تای‌چی نیز برای افزایش نیرو و بهبود تعادل بدنی مفید هستند.
برای انجام ورزش‌های تقویتی می‌توان از وزن بدن استفاده کرد. تمارین زیر باعث تقویت عضلاتی می‌شوند که از مفاصل لگن و زانو حفاظت می‌کنند:
- تغییر از حالت نشسته به ایستاده : در یک صندلی بنشینید. به آرامی بلند شوید و بدون استفاده از دستان خود دوباره بنشینید. پاها بایستی به اندازه عرض شانه‌ها با هم فاصله داشته باشند. اگر به کمک نیاز دارید، از دسته صندلی استفاده کنید. این حرکت را برای مدت 30 ثانیه تکرار کنید.
- حرکت اسکات با دیوار : در حالت ایستاده قرار بگیرید. سر و پشت بدن خود را به دیوار تکیه دهید. پاها را به اندازه عرض شانه‌ها از هم باز کنید. سپس به آرامی به سمت پایین بروید (حالت سرپا) به طوری که زانوها در زاویه 30 درجه قرار بگیرند. به آرامی به حالت ایستاده باز گردید. این حرکت را 10 مرتبه تکرار کنید.
- حفظ تعادل روی یک پا : نزدیک به یک میز بایستید و یک دست را روی آن قرار بدهید. یکی از پاهای خود را بالا آورده و تعادل خود را برای مدت 10 ثانیه روی پای دیگر حفظ کنید. پس از تمرین بیشتر، بدون کمک دست این حرکت را انجام دهید. همین تمرین را برای پای دیگر نیز انجام دهید.
جراحی آرتروز لگن
- جراحی تعویض مفصل لگن : در این جراحی، غضروف خارج شده و ایمپلنت فلزی و پلاستیکی در لگن قرار داده می‌شود.
- جراحی روکش مفصل لگن : در برخی از بیماران به عنوان جایگزینی برای تعویض مفصل، از جراحی روکش مفصل لگن استفاده می‌شود.