علت اصلی پوکی استخوان (استئوپروز) در زنان، مردان و کودکان
علت اصلی پوکی استخوان (استئوپروز) در زنان، مردان و کودکان
پوکی استخوان وضعیتی است که در آن استخوان استقامت و توان خود را از دست داده و شکنندهتر و بیشتر مستعد شکستگی میشود.
پوکی استخوان زمانی رخمیدهد که استخوانها مواد معدنی مانند کلسیم را قبل از آن که بدن بتواند جایگزینی برای آنها تولیدکند از دست میدهد. این امر منجر به از دست دادن ضخامت استخوان (که توده یا تراکم استخوان نیز نامیده میشود) میشود. پوکی استخوان بخشی از دوران سالمندی در افراد است.
در استئوپروز، استخوانها ضعیفتر و نازکتر میشوند و حتی در مواردی که پوکی استخوان شدید است یک ضربه کوچک میتواند باعث شکستگی (شکستن یا ترکبرداشتن استخوان) شود. احتمال بروز پوکی استخوان در تمامی استخوانهای بدن وجود دارد ولی با این حال شایعترین قسمتهایی که پوکی استخوان در آنها رخمیدهد عبارتند از:
• مفصل ران
• ستون فقرات
• مچ دست
• دندهها
• لگن
• بازو
در اغلب موارد تا زمانی که شکستگی رخ ندهد هیچگونه علائم و نشانههای مربوط به پوکی استخوان مشاهدهنمیشود.
در کلینیک تخصصی توانبخشی یادمان از روشهای مختلف فیزیوتراپی از جمله مگنت تراپی برای کمک به بیماران مبتلا به پوکی استخوان استفادهمیشود.
متخصصین کلینیک در امر آموزش زنان و مردان در چگونگی مدیریت پوکی استخوان تخصص و تبحر دارند. آشنایی با نحوه مدیریت استئوپروز به شما کمکمیکند تا سلامت استخوان و ستون فقرات خود را به حداکثر برسانید و در عین حال آنها خطر آسیبدیدگی و بروز عوارض را به حداقل برسانید. اگر قبلا دچار شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان شدهاید متخصصین میتوانند محل سکونت شما را ارزیابیکرده و در ایجاد تغییراتی در سبکزندگیتان به شما کمککنند و از افتادن و آسیبدیدگیها پیشگیری به عمل آورند.
درباره قدرت استخوان
در حالت عادی استخوان از ترکیبی از کلسیم و سایر مواد معدنی شامل منیزیم و فسفات تشکیل شده است. همچنین استخوانهای سالم شامل کلاژن یا همان پروتئین تشکیلدهنده چارچوب فیزیکی استخوان نیز است.
استخوانهای بدن به طور مداوم در حال شکستهشدن و بازتولید هستند. در دوران کودکی میزان تشکیلشدن استخوان به مراتب بیشتر از میزان شکستگیها است. درست بعد از دوران بلوغ (در سنین ۱۵ تا ۱۷ سالگی) ۹۰ درصد رشد استخوان کاملمیشود و پس از سن ۳۰ سالگی تنها افزایش اندکی در استقامت استخوان وجود خواهد داشت. از اواسط دهه سوم زندگی میزان شسکتهشدن استخوانهای بدن بیشتر از مقدار استخوانهای تشکیلشده است. به عبارتی دیگر با بالارفتن سن شاهد کاهش تدریجی میزان مقاومت استخوانهای بدن هستیم.
هورمونهایی مانند استروژن در حفظ قدرت استخوان نقش دارند. هنگامی که زنان وارد یائسگیمیشوند هورمونهای استروژن در بدن آنها با کاهش قابل توجهی (تا ۹۰ درصد) روبرو میشود. این بدین معناست که در سالهای بلافاصله پس از یائسگی، استخوانهای زنان به سرعت دچار پوکی شده و از بین میروند. البته ناگفته نماند که پس از گذشت ۴ الی ۸ سال پس از یائسگی شدت تخریبشدن استخوانها کاهشمییابد.
علت پوکی استخوان زنان و مردان جوان و سالمند
پیری
پیری باعث کاهش قدرت استخوانها میشود زیرا در دوران سالمندی روند شکستگی استخوانها بیشتر از میزان تشکیل آنها است. به عبارتی تمامی افرادی که عمر طولانی دارند دچار پوکی استخوان میشوند.
سرطان سینه
به دلیل داروهای مورد استفاده در درمان سرطان و تأثیر آنها بر میزان استروژن احتمالا این که زنان مبتلا سرطان سینه دچار پوکی استخوان شوند زیاد است.
کلسیم
کمبود کلسیم بر قدرت استخوانها و عضلات پشتیبان استخوانها تاثیر میگذارد بنابراین جذب کلسیم به مقدار کافی ضروری است.
کورتیکواستروئید درمانی
کورتیکواستروئید درمانی (هورمون جایگزینی استروئید) شامل موارد زیر میشود:
• قرص پردنیزولون
• کورتیزون
• هیدروکورتیزون
• دگزامتازون
استفاده طولانی مدت (بیش از ۲ ماه) از داروهای خوراکی کورتیکواستروئید با دوزهای بیش از ۵ تا ۷.۵ میلیگرم پردنیزولون در روز خطر کاهش تشکیل و میزان تراکم استخوان شده و احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایشمیدهد.
چنانچه سایر عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان (مثلا پس از یائسگی) وجود داشته باشد، تأثیر این داروها بر روی استخوانها شدیدتر نیز خواهد شد.
کورتیکواستروئید تراپی ممکناست برای درمان شرایط مختلفی از قبیل موارد زیر تجویز شود:
• بیماری مزمن مجرای تنفسی
• آسم
• آرتریت روماتوئید
• بیماریهای التهابی روده (مانند بیماری کرون)
• بیماریهای خاص پوستی
• عارضههای التهابی مانند پلی مالیگمی روماتیسمی (بر روی عضلات و مفاصل تاثیرگذاشته و باعث درد و سفتی آنها میشود)
• بیماری آدیسون: این بیماری باعث کمبود کورتیزول هورمون میشود و به کمک داروهای کورتیکواستروئید میتوان کورتیزول مورد نیاز را تامینکرده و این بیماری را درمانکرد.
اختلالات تغذیهای
اختلالات تغذیهای (شامل بیاشتهایی عصبی و پرخوری دورهای) موجب از بین رفتن تراکم استخوان میشود زیرا این اختلالات سبب کمبود مواد مغذی بدن شده و متعاقبا بر سطوح هورمون تاثیر میگذارند.
اگر چنانچه اختلالات به دلیل تغذیه نامناسب و یا ورزشهای بیش از حد روزانه در دوران قاعدگی به وجود بیاید سطح استروژن بدن کاهشیافته و منجر به کاهش تراکم استخوانها نیز میشود.
اختلالات تغذیهای در اوایل نوجوانی، زمانی که اسکلت بدن در حال رشد است، به شدت پتانسیل رسیدن به حداکثر توده استخوانی را کاهشمیدهد و حتی این ممکناست در زنان ۲۰ تا ۳۰ سال منجر به استئوپروز یا همان پوکی استخوان شود. حتی اگر چنانچه فرد پس از تکمیل رشد اسکلت دچار اختلالات تغذیهای شود باز هم خطر کاهش تراکم مواد معدنی استخوان وجود دارد.
ورزش بیش از حد
اگرچه ورزش برای رشد توده استخوانی در دوران کودکی و نوجوانی حیاتی است اما تمرین بیش از حد یا افراطی در سالهای نوجوانی ممکن است بر توانایی شما برای رسیدن به حداکثر توده استخوان تاثیر منفی داشته باشد.
ورزشکارانی که هنوز دوره قاعدگی آنها به پایان نرسیده است دارای تراکم طبیعی یا افزایش تراکم استخوان هستند اما تراکم استخوان در ورزشکارانی که وارد دوران یائسگی شدهاند کاهش مییابد. انجام برخی از فعالیتها میتواند به حفظ یا افزایش توده استخوان کمککند.
سابقه خانوادگی
چنانچه یکی از اعضای خانواده شما سابقه پوکی استخوان داشته باشد مخصوصا اگر این عضو یکی از والدین یا خواهر و برادر باشد احتمال ابتلای شما به پوکی استخوان نیز زیاد خواهد بود.
هیپرتیروئیدی
غلظت بالا هورمون تیروئید (تیروئید بیش فعال) میتواند منجر به حالتی شود که در آن شکستگی استخوان نسبت به تشکیل استخوان بیشتر است و بر تراکم استخوان تاثیر گذاشته و باعث پوکی استخوان میشود . بیماری گریوز میتواند منجر به تیروئید شدید شود .
اگر برای درمان تیروئید از هورمون تیروکسین استفادهشود این نگرانی وجود دارد که جایگزینی بیش از حد ممکن است سلامت استخوان را تحت تاثیر قرار دهد.
بیماری هیپوپیتوئیتاریسم
هیپوپیتوئیتاریسم (نارسایی غده هیپوفیز) میتواند منجر به کمبود کورتیزول شود. معمولا درمان این بیماری شامل جایگزینی طولانی مدت کورتیزول با داروهای کورتیکواستروئید است.
شواهد روزافزونی نشانمیدهد که دوزهای داروهای کورتیکواسترویید برای جایگزینی کورتیزول میتواند منجر به پوکی استخوان شود. این حالت معمولا زمانی اتفاقمیافتد که دوز کورتیکواسترویید بیش از حد باشد و یا زمانی که سایر عوامل خطر ساز برای پوکی استخوان وجود داشته باشد.
بیماری
بیماری و گاهی درمانهای آن میتواند بر قدرت استخوانی تاثیر بگذارد. برخی از بیماریهایی که ممکناست بر مقاومت استخوان تاثیر بگذارند عبارتند از:
• بیماری مزمن کبدی
• بیماری مزمن کلیوی
• بیماری سلیاک
بیتحرکی
عدم داشتن تحرک بدنی باعث کاهش قدرت استخوانی و عضلانی میشود و خطر پوکی استخوان و شکستگی را افزایشمیدهد.
آرتریت روماتوئید
آرتریت روماتوئید یک بیماری التهابی است که ممکناست بافتها و اندامهای فرد را تحت تاثیر قرار دهد اما عمدتا مفاصل انعطافپذیر (یعنی آرنج و زانو) را مورد حمله قرارمیدهد. حدود ۱ درصد افراد دچار بیماری آرتریت روماتوئید میشوند. البته شیوع این بیماری در زنان حدود ۳ برابر بیشتر از مردان است.
چنانچه پزشک پردنیزولون را به عنوان بخشی از درمان این بیماری تجویز کند ممکناست منجر به بروز پوکی استخوان به ویژه در استخوانهای مجاور مفاصل آسیبدیده شود.
کمبود استروژن و پوکی استخوان
کمبود استروژن میتواند باعث کاهش قدرت استخوانی شود و این بدان معنی است که تراکم استخوانها نیز کاهش مییابد:
• اگر دورههای قاعدگی در شما با تاخیر شروع شود
• عدم وجود دورههای قاعدگی و یا به ندرت پریود شدن.
• بلوغ یا یائسگی زودرس
• یائسگی
هورمون جنسی استروژن نقش مهمی در رشد استخوانها ایفا میکند.
دوران نوجوانی
در دوران بلوغ (۱۰ تا ۱۷ سالگی) هورمونهای جنسی به سرعت افزایش مییابند و این افزایش سطح استروژن و تستوسترون منجر به افزایش توده استخوانی میگردد.
تولید مداوم استروژن در زنان در دوران نوجوانی و جوانی برای افزایش و حفظ توده استخوانی ضروری است.
دهههای سوم و چهارم زندگی
تعادل بین از بین رفتن استخوانها و تشکیل استخوانها در سن ۳۰ سالگی دچار تغییر میشود بطوری که در این دوران میزان تخریبشدن استخوان بیشتر از تشکیل آنها میشود.
در سالهای اولیه قبل از یائسگی میزان استروژن ممکناست دچار کاهششده و منجر به کاهش شدید در تراکم مواد معدنی استخوان گردد.
یائسگی
یائسگی به معنای کاهش چشمگیر در سطوح استروژن است لذا در این دوران از بین رفتن استخوان شتاب بیشتری میگیرد. این دوران از بین رفتن قابل توجه استخوان میتواند ۴ تا ۸ سال پس از شروع یائسگی آغاز شود.
پوکی استخوان در ۳ سال اول پس از یائسگی شدید است بطوری که ممکناست در این دوران سالانه حدود ۲ درصد از تودههای استخوانی در ستون فقرات، مفصل ران و مچ دست خود را از دست دهید . روند پوکی استخوان پس از عبور از این مرحله کاهشمییابد و ممکناست سالانه کمتر از ۱ درصد تراکم استخوان در مفاصل ران و کمتر از این مقدار در ستون فقرات را از دست بدهید.
سیگار کشیدن
کشیدن سیگار ، مخصوصا تعداد سیگارهایی که میکشید، میتواند باعث بروز موارد زیر شود:
• کاهش قابل توجهی در تراکم استخوان و متعاقبا افزایش خطر شکستگی استخوان
• شروع یائسگی ۱.۵ تا ۲ سال زودتر از حد معمول در نتیجه احتمال ابتلا به پوکی استخوان زودتر از حد معمول نیز وجود دارد.
ویتامین D
کمبود ویتامین D میتواند توانایی بدن در جذب کلسیم مورد نیاز برای استحکام استخوانها را کاهشدهد.
نشانهها و عوارض پوکی استخوان
از آنجایی که پوکی استخوان هیچ علامت و نشانهای ندارد لذا اغلب شکستگی استخوان اولین نشانه پوکی استخوان است. سعیکنید در مورد انواع مختلف شکستگیهای شایع ناشی از پوکی استخوان از قبیل شکستگیهای مهرهای، ستون فقرات، لگن و مچدست بیشتر مطالعهکنید.
پوکی استخوان هیچگونه علامت و نشانههایی به همراه ندارد و تنها علائم احتمالی آن شامل موارد زیر میشود:
• با بالا رفتن سن ستون فقرات فشردهشده و قد فرد کوتاه میشود.
• شکستگی استخوان بر اثر ضربه جزئی به اندام و یا افتادن از ارتفاع کم
شکستگی مهرهها (ستون فقرات)
یکی از عوارض شایع ناشی از پوکی استخوان ،شکستگیهای ستون فقرات است و میتواند موجب درد شدید و یا بد شکلی، به ویژه باعث خمیدگی نخاع (کفیوز) شود. ممکناست که برخی از شکستگیهای ستون فقرات هیچگونه علائم یا نشانهای به همراه نداشته باشد و حتی ممکناست که زنان از شکستگیهای خود اطلاعی هم نداشته باشند. تغییرات در وضعیت ایستادن و نشستن فرد نیز میتواند خطر افتادن را افزایش داده و یا منجر به سوءهاضمه و یا بروز مشکلات تنفسی شود. علاوه بر این، احتمال این که افرادی که دچار شکستگی نخاعی شدهاند در آینده نیز دچار شکستگی استخوانی شوند نیز بسیار زیاد است.
شکستگی هیپ یا استخوان مفصل ران
غالبا شکستگیهای هیپ، به ویژه اگر فرد بیش از ۷۵سال سن داشته باشد، نتیجه پوکی استخوان هستند،.
شکستگی مفصل ران نیاز به بستری شدن و جراحی دارد. دوران نقاهت پس از شکستگی استخوان ران و عمل جراحی میتواند طولانی و دردناک باشد و ممکناست به قیمت از دست رفتن دائمی توان حرکتی فرد تمامشود. در واقع شکستگی استخوان مفصل و یا لگن ممکناست منجر به کاهش استقلال فرد و یا نیاز به مراقبت طولانی مدت شود. علاوه بر این، احتمال شکستگیهای بیشتر در آینده نیز زیاد است.
عمل جراحی شکستگی لگن و استخوان مفصل ران در افراد مسن با عوارضی همراه است که ممکناست با افزایش خطر مرگ همراه باشد بنابراین پیگیری مراقبتهای پزشکی بسیار مهم است.
شکستگی مچ دست
شکستگی مچدست ممکناست در اثر افتادن بر روی دستهای کشیده رخدهد و میتواند باعث بیحرکتی، ناراحتی و از دست دادن عملکرد شود. زمانی احتمال از دسترفتن کارآیی فرد بیشتر میشود که شکستگی در دست غالب اتفاق افتاده باشد (یعنی اگر فرد راست دست است دست راست وی دچار شکستگی شود).
سایر شکستگیها و پوکی استخوان
در مواردی که فرد دچار استئوپروز شدید است یک ترومای جزئی مانند عطسه، سرفه، ضربهای جزئی به اندام یا افتادن از ارتفاع بسیار کم نیز میتواند منجر به شکستگی در وی شود. بنابراین، هر گونه شکستگی ناشی از ترومای جزئی باید بررسی شود که آیا پوکی استخوان عامل اصلی این حادثه بوده است یا خیر.
استفاده از فیزیوتراپی برای درمان پوکی استخوان
فیزیوتراپیستهای دورههای لازم برای درمان پوکی استخوان را دیدهاند تا برنامه درمانی متناسب با وضعیت بیمار به وی ارائهکنند. هدف از فیزیوتراپی این است که به شما در مدیریت پوکی استخوان کمککند و احتمال بروز عوارض را کاهشدهد.
فیزیوتراپی پوکی استخوان شامل موارد زیر است:
• ایجاد یک برنامه ورزشی جامع که استخوانها و عضلات شما را تقویت کند تا خطر آسیبدیدگی در فرد کاهشیابد. همچنین فیزیوتراپی به فرد در حفظ استقلال خود کمکمیکند.
• آموزش حرکات مناسب بدن برای انجام فعالیتهای روزانه از جمله خمشدن و بلند کردن اشیاء از روی زمین. این آموزشها خطر شکستگیهای ناشی از فشردگی در ستون فقرات که منجر به گوژپشتی میشود را کاهشمیدهد.
• ارزیابی تعادل فرد و ایجاد برنامهای برای کاهش خطر افتادن و شکستگی استخوان در اثر آن
• بهبود وضعیت فرد و جلوگیری از رشد یا بدترشدن خمیدگی ستون فقرات
• توصیههایی در مورد چگونگی ادامهدادن برنامه ورزشی در خانه به منظور مدیریت پوکی استخوان
چه انتظاراتی میتوان از فیزیوتراپی پوکی استخوان داشت؟
در جلسات فیزیوتراپی میتوانید انتظار موارد زیر را داشته باشید:
• ارزیابی رو در رو برای سنجش قدرت، وضعیت جسمانی، تعادل و تحرک فرد
• ارجاع به یک کلاس کوچک و یک جلسهای که توسط یک فیزیوتراپیست تدریس میشود . در این کلاس آموزشهای لازم در رابطه با مکانیک بدن، حالتهای ایستادن و یا نشستن و ورزشهای مناسب برای کسانی که مبتلا به پوکی استخوان هستند به فرد داده میشود.
• جلسات فیزیوتراپی که در آن فقط شما و فیزیوتراپیست حضور دارید به شما کمکمیکند تا یک برنامه تمرینی شخصی برای خود تنظیمکنید و یا در حل مشکل تعادل به شیوهای کاملا ایمن به شما کمکمیکند.
استفاده از مگنتتراپی در درمان پوکی استخوان
در استئوپروز، درمان حمایتی برای حفظ کیفیت بافت استخوانی و کاهش درد شامل مگنتتراپی پالسی با فرکانس پایین است که از فرآیندهای متابولیک در استخوانها حمایت کرده و منجر به ادغام بهتر بلوکهای ساختمانی و کاهش قابل توجه درد میشود. درمان مغناطیسی در پوکی استخوان فرآیند بهبودی را به طرز قابلتوجهی شتابمیدهد زیرا مگنتتراپی باعث تشکیل بافتهای جدید (تشکیل سریع ساختمان بافت استخوانی و کلسیفیکاسیون) و متعاقبا افزایش حساسیت به هورمون پاراتیروئید میشود.
در ابتدا پزشکان برای درمان پوکی استخوان از فرکانسهای ضد درد ۴ تا ۶ هرتز استفادهمیکنند و هنگامی که میزان درد کاهشیافت میتوان از فرکانسهای آنالژزیک یا مسکن در محدوده ۳۶ تا ۴۴ هرتز استفادهکرد.