دوران طلایی درمان سکته مغزی برای توانبخشی و کنترل عوارض سکته
دوران طلایی درمان سکته مغزی برای توانبخشی و کنترل عوارض سکته چه زمانی است؟
سکته مغزی پنجمین عامل مرگ و میر در جهان است. متأسفانه عده کمی از مردم درباره سکته مغزی اطلاعات دارند و می‌توانند سکته کردن شخص را تشخیص دهند.
ولی آنچه که متخصصین پزشکی به آن “ساعت طلایی” می‌گویند، زمانی است که پس از سکته کردن شخص با اقدامات مقتضی می‌توان جان آن شخص را نجات داد. ساعت اول پس از سکته به این دلیل ساعت طلایی خوانده می‌شود که اگر بیمار بیمار در این زمان به بیمارستان برسد و درمان با داروهای ضد انعقاد خون برای وی انجام شود از بیشترین شانس برای زنده ماندن و پیشگیری از آسیب دائمی مغزی برخوردار است. اگر کسی را مشکوک به سکته مغزی یافتید، قطعاً بعنوان اولین کار باید با اورژانس تماس بگیرید.
البته بهتر است بدانید که اهمیت دوران طلایی برای توانبخشی بیمارانی که دچار سکته مغزی شده اند به اندازه اهمیت ساعت طلایی برای نجات جان بیمار است.
اگرچه سکته همچنان یکی از اصلی‌ترین عوامل مرگ و میر انسان‌هاست، ولی پیشرفت‌های اخیر پزشکی هر ساله در حال افزایش نرخ بقای بیماران سکته هستند. درمان درست، در صورتی که به شیوه صحیح انجام شود، می‌تواند جان بیمار و همچنین کیفیت زندگی وی را نجات دهد. نود روز اول ریکاوری پس از سکته به عنوان دوران طلایی شناخته می‌شود. این مرحله در بازتوانبخشی کامل بیمار بسیار مهم است، زیرا ریکاوری عصبی در این دوران اتفاق می‌افتد.
در صورت فقدان مراقبت یک تیم مجرب پزشکی، ممکن است نشانه‌هایی حیاتی در بیمار نادیده گرفته شود که می‌تواند منجر به سکته مجدد، معلولیت بهمراه تأثیرات عمیق بر کیفیت زندگی فرد، زندگی نباتی و حتی مرگ بیمار شود. به همین خاطر “دوران طلایی” از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
در کلینیک توانبخشی یادمان انواع روش های مدرن فیزیوتراپی و توانبخشی برای درمان بیمارانی که دچار سکته مغزی شده اند تحت نظر متخصصین با تجربه انجام می شود.
سکته چیست؟
سکته مغزی هنگامی رخ می‌دهد که جریان خون به بخشی از مغز مختل شده و در نتیجه سلول‌های مغزی بدون اکسیژن بمانند و بمیرند. سکته مغزی تأثیراتی ویران کننده بر زندگی شخص دارد مثل از دست دادن قدرت تکلم، حرکت و حافظه.
“سکته به هجوم ناگهانی علائم بیماری گفته می‌شود در حالیکه یک دقیقه پیش حال بیمار کاملاً خوب بود.” سکته به دو نوع کلی تقسیم می‌شود که هر کدام به شیوه‌ای متفاوت درمان می‌شوند.
- شایع‌ترین نوع سکته مغزی، سکته ایسکمیک است. در این نوع سکته به خاطر مسدود شدن یکی از عروق خونی در مغز، اکسیژن‌رسانی به مغز مختل می‌شود. حدوداً 85 الی 88 درصد از موارد سکته مغزی از این نوع سکته هستند.
- سکته هموراژیک نوع نادرتر سکته است. این سکته هنگامی رخ می‌دهد که یکی از عروق خونی در مغز ضعیف شده و سپس پاره شود. فشار خون بالا اولین دلیل سکته هموراژیک مغزی است.
در هنگام مشاهده علائم سکته سرعت مهمترین فاکتور است
هر ساله افراد زیادی از سکته مغزی می‌میرند، ولی اگر نشانه‌های آن را بدانید می‌توانید جان یک انسان را نجات دهید. هر یک از این علائم می‌تواند نشاندهنده وقوع سکته مغزی باشند، که باید هرکسی این نشانه‌ها را بشناسد و علت مهم بودن این زمان را بداند.
علائم سکته عبارتند از:
- تعادل. از دست رفتن تعادل یا ناتوانی ناگهانی برای ایستادن یا راه رفتن.
- چشم‌ها. از دست رفتن ناگهانی قدرت دید، تغییرات در بینایی و محو دیدن تصاویر همگی از علائم سکته هستند.
- صورت. از بیمار بخواهید تا “دندان‌هایش را به شما نشان دهد” یا لبخند بزند. لبخند کج یکی از علائم سکته مغزی است.
- دست‌ها. از بیمار بخواهید تا هر دو دست خود را روبروی خود صاف کرده و کف دست‌ها را رو به آسمان بگیرد. اگر یکی از دست‌ها به سمت پایین متمایل است یا بیمار نمی‌تواند آن را بالا بیاورد، شخص در حال تجربه سکته است.
- اختلال تکلم. کلمات نامفهوم یا آشفته و همچنین خندیدن عجیب در حین صحبت کردن نشانه‌ای از سکته است.
- سردرد شدید.سردرد انفجاری یکی از نشانه‌های اختصاصی سکته مغزی است.
نکته بسیار مهم: هیچگاه به مریض مشکوک به سکته چیزی برای خوردن ندهید. حتی جرعه‌ای آب. حتی آسپرین. هیچ چیزی نباید به بیمار مشکوک به سکته خوراند. بسیاری از کسانی که سکته می‌کنند در بلع دچار مشکل می‌شوند و به همین خاطر ممکن است خفه شده و بمیرند.
اهمیت ساعت طلایی برای درمان
“اگر زمان را دریابید مغز را نجات داده‌اید، اگر زمان را از دست بدهید، مغز را از دست داده‌اید. به همین خاطر شناخت نشانه‌های سکته مغزی بسیار مهم است. دانستن اقداماتی که باید فوراً در هنگام سکته برای بیمار انجام داد می‌تواند زندگی بیمار را نجات داده و به او کمک کند تا از بروز آسیب مغزی جلوگیری کند.
هر دقیقه‌ای که از وقوع سکته بگذرد و اقدامی صورت نگیرد، بیمار 1.9 میلیون نورون، 13.8 میلیارد سیناپس و 11 کیلومتر از تارهای عصبی خود را از دست می‌دهد. با گذشت هر ساعت بدون درمان، مغز به مقداری نورون از دست می‌دهد که معادل 3.6 سال از دست دادن طبیعی نورون بر اثر پیری است.
اولین ساعات در بخش اورژانس
اولین ساعات پس از سکته می‌تواند دلهره آور است و بسیار سریع می‌گذرد. تیم پزشکی با سرعت هر چه بیشتر تمام تلاش خود را می‌کنند تا نوع سکته را تشخیص دهند و بتوانند اقدامات لازم را برای جلوگیری از آسیب دیدن بیشتر سلول‌های مغزی انجام دهند.
درمان در ساعات اولیه سکته سه هدف دارد.
- ثابت کردن وضعیت بیمار با مدیریت تنفس، عملکرد قلب، فشار خون، خونریزی، بلع و سایر علائم بالینی.
- رسیدن به تشخیص: بلافاصله پس از رسیدن به بیمارستان از بیمار یک اسکن مغزی گرفته خواهد شد. این اسکن مغزی معمولاً اسکن سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری) خواهد بود. این اسکن می‌تواند نوع سکته را برای پزشک مشخص کند (انعقاد خون یا پارگی شریان). سی تی اسکن محل وقوع سکته در مغز را نیز پیدا می‌کند. نتایج اسکن به تیم پزشکی کمک می‌کنند تا بهترین گزینه‌های درمانی را پیدا کنند. آزمایشات خون بخشی از ارزیابی وضعیت بیمار است.
- ارائه درمان‌های اولیه:نوع درمان به علت سکته بستگی دارد. درمان اولیه در واحد ویژه سکته مغزی داخل بیمارستان صورت خواهد گرفت.
درمان اولیه برای سکته ایسکمیک (انعقاد)
اگر علت سکته انعقاد خون باشد، پزشک تصمیم می‌گیرد که آیا بیمار می‌تواند از داروهای ضد انعقاد tPA (فعال‌کننده پلاسمینوژن بافتی یا اکتیواز) استفاده کند یا خیر. این دارو می‌تواند شریان‌های مسدود شده را در برخی از بیماران مبتلا به سکته ایسکمیک باز کند. این دارو باید در اولین فرصت ممکن، در عرض چهار و نیم ساعت پس از شروع علائم سکته به بیمار داده شود. داروهای فعال‌کننده پلاسمینوژن بافتی شدت سکته را کاهش داده و برخی از عوارض سکته را معکوس می‌کنند. البته نمی‌توان برای تمام بیمارانی که سکته ایسکمیک کرده‌اند از این دارو استفاده نمود.
پس از مصرف داروی tPA، پزشک تا یک روز بیمار را به دقت تحت نظر قرار می‌دهد. برای اطمینان از اثربخشی داروی tPA، در عرض یک یا دو روز پس از سکته یک سی تی اسکن مجدد از بیمار گرفته می‌شود.
ترومبکتومی اندوواسکولار یکی از پیشرفت‌های اعجاب انگیز در جراحی است که در آن پزشک با وارد کردن یک لوله نازک به داخل شریان کشاله ران بیمار، آن را با تصویربرداری اشعه ایکس به سمت عروق خونی مغز هدایت می‌کنند. سپس با استفاده از یک استنت لخته‌های بزرگ خون از شریان پاک می‌شود تا جریان خون به حالت طبیعی بازگردد.
ترومبکتومی اندوواسکولار جان بیماران را نجات می‌دهد، معلولیت ناشی از سکته را کاهش داده و امروزه پایه درمان بیماران مبتلا به سکته ایسمیک است. برای بیمارانی که شرایط انجام ترومبکتومی اندوواسکولار را داشته باشند، این جراحی تا 6 ساعت پس از حمله سکته انجام می‌شود، در برخی بیماران خاص می‌توان حتی تا 24 ساعت پس از حمله این جراحی را انجام داد. البته هرچه این جراحی سریعتر انجام شود بهتر است.
درمان اولیه برای سکته هموراژیک (خونریزی)
سکته هموراژیک بسیار جدی است و نمی‌توان آن را با داروهای فعال‌کننده پلاسمینوژن بافتی درمان کرد. این سکته دوران نقاهت طولانی‌تری نسبت به از سکته ایسکمیک دارد.
پزشک تشخیص می‌دهد که آیا نیاز به جراحی هست یا خیر. جراحی برای کنترل خونریزی در مغز، برای ترمیم شریان آسیب دیده یا کاهش دادن فشار داخل مغز انجام می‌شود.
پزشک به صورت مکرر علائم بیمار را چک می‌کند تا این علائم رو به وخامت نگذارد. این علائم عبارتند از فشار خون، بررسی هوشیاری بیماری، سردرد، ضعف یا فلج و سایر علائم بالینی سکته.
اولین روزها در بیمارستان
دو سوم از بیمارانی که دچار سکته می‌شوند در بیمارستان پذیرش می‌شوند. هر فرد با سرعت خود دوران نقاهت را طی می‌کند. مراقبت‌ها و مدت بستگی به نیاز بیمار بستگی دارد. یک تیم پزشک با بیمار کار خواهد کرد. در ادامه درباره تمرکز مراقبت‌های پزشکی در بیمارستان صحبت خواهیم کرد:
درک اتفاق پیش آمده
در چند روز اول پس از سکته، بیمار به شدت خسته است و باید از حمله سکته ریکاوری شود. در همین حین، تیم پزشکی نوع سکته، محل حمله، نوع و میزان آسیب و اثرات را مشخص خواهد کرد. برای این منظور تیم پزشکی چندین آزمایش از بیمار خواهند گرفت.
مراقبت و مدیریت فاکتورهای ریسک
اگر بیمار دچار حمله سکته ایسکمیک شده باشد، پزشک برای وی داروی رقیق کننده خون (داروهای ضد انعقاد مثل استیل سالیسیلیک اسید یا آسپرین) تجویز خواهد کرد تا از لخته شدن بیشتر خون جلوگیری نماید.
- فشار خون بیمار نیز به طور منظم بررسی می‌شود. اگر فشار خون بالا باشد، داروهای مربوطه برای وی تجویز خواهد شد.
- اگر تیم پزشکی درباره علت سکته، مشکوک به مسدود شدن شریان‌های کاروتید باشند، اسکن‌های مربوطه را انجام خواهند داد. در صورت لزوم، بیمار باید به جراح مراجعه کندو
- فیبیلاسیون دهلیزی یا ریتم نامنظم قلب یکی از فاکتورهای ریسک عمده سکته مغزی است. در مدت بستری بیمار آزمایشات مربوط به این عارضه نیز انجام خواهد شد.
- اگر بیمار به دیابت مبتلا باشد – یکی از فاکتورهای ریسک سکته مغزی – تیم پزشکی تلاش می‌کنند تا آن را نیز کنترل کنند.
تیم پزشکی سایر فاکتورهای ریسک سکته مغزی را نیز بررسی خواهند کرد و در همکاری با بیمار اهداف درمانی وی را مشخص کرده و یک طرح درمان تهیه می‌کنند تا از وقوع یک سکته مغزی دیگر جلوگیری نمایند.
پیشگیری از عوارض سکته مغزی
تیم پزشکی بروز برخی از شایع‌ترین عوارض سکته مغزی را بررسی خواهند کرد. شروع زودهنگام درمان به پیشگیری از عوارض جلوگیری خواهد کرد.
اگر بیمار نتواند از جای خود بلند شده و قدم بزند، تیم پزشکی سعی می‌کنند تا از لخته شدن خون (ترومبوز عروق عمقی) در پاهای بیمار جلوگیری کنند. همچنین از ابتلای بیمار به زخم بستری نیز پیشگیری خواهند کرد. به محض آن که بیمار قادر باشد تا از جای خود حرکت کنند، تیم پزشکی به وی کمک می‌کنند تا بتواند بنشیند، بایستد و راه برود.
ضعف و مشکلات تعادل ممکن است بیمار را مستعد سقوط کردن نماید. تیم پزشکی احتمال بروز این مشکل را بررسی می‌کند. ضمن بررسی این مشکل اطمینان حاصل می‌شود که بیمار از این خطر آگاه است و نحوه پیشگیری از سقوط کردن را می‌داند. اگر تیم پزشکی به بیمار دستگاه‌های کمکی همچون واکر داده باشد، باید از آن استفاده کرد.
همچنین پیش از آن که بیمار بتواند چیزی بخورد باید آزمایش بلع را انجام دهد.
اهمیت دوران طلایی توانبخشی بعد از سکته مغزی
توانبخشی زودهنگام در یک محیط حرفه‌ای می‌تواند از بروز سایر عوارض پس از سکته همچون سکته مجددف زخم بستر، آسپیراسیون، تشنج و عفونت جلوگیری کند.
برای تمام بیماران پس از گذشت 12 هفته از حمله سکته یک پیش آگهی معتبر انجام خواهد شد. در صورتی که توانبخشی زود، شدید و مدوام انجام شود، اکثر اثرات عصبی ناشی از سکته را می‌توان کاهش داد.
با توانبخشی صحیح که تیم پزشکی ارائه می‌دهد، در 90 روز اول بعد از سکته نشانه‌های قابل توجهی از بهبودی در فعالیت‌های روزمره بیمار مشاهده خواهد شد. این مداخلات پزشکی باعث ارتقای فعالیت‌های اجتماعی و کاهش تغییرات در خلقیات بیمار همچون افسردگی خواهد ششد.
هدف اصلی توانبخشی پس از سکته بازیابی سلامتی فرد از طریق ریکاوری عصبی (عمدتاً از طریق شکل پذیری عصبی)، ریکاوری عملکردی با تمرینات کار درمانی و بهبود کیفیت زندگی شخص از طریق تمرکز بر سلامت احساسی بیمار است.
گام‌های مراقبت و اقدامات توانبخشی
گام‌های اولیه مراقبت توانبخشی که باید در 90 روز اول دوران طلایی شروع شود عبارتند از:
ارزیابی اولیه و نمانگاری ریسک
پیش آگهی ریکاوری بیمار باید بر حسب شدت بیماری انجام شود. این مهم با در نظر گرفتن هرگونه بیماری‌های زمینه‌ای از جمله فشار خون بالا، دیابت، بالا بودن کلسترول خون و فاکتورهای ریسک قابل پیشگیری مثل سقوط، آسپیراسیون، عفونت و غیره انجام می‌گیرد.
هدف گذاری
تیم پزشکی چند تخصصی شامل پزشک، گفتار درمان، کار درمان، پرستار، متخصص فیزیوتراپی و متخصص تغذیه باید با خانواده بیمار همکاری کنند تا برای ریکاوری بهینه به اهدافی واقع‌بینانه و مشترک برسند.
ارزیابی منظم
باید نشانگرهای عملکردی با دقت زیاد تحت نظارت و ارزیابی قرار بگیرند تا طرح درمان به خوبی ادامه یابد یا در صورت لزوم اصلاح شود. سکته تأثیرات متفاوتی بر بیماران مختلف می‌گذارد و به همین دلیل هر طرح درمانی باید با توجه به شرایط خاص هر بیمار طراحی شود.
توانمندسازی
مدت کوتاهی پس از ترخیص از بیمارستان، بسته به شدت عارضه، بیمار باید محیط درمانی بعدی خود را انتخاب کند. تیم پزشکی به بیمار توصیه می‌کنند تا بیماری/ فاکتورهای ریسک آن را سنجیده و مطابق ارزیابی خود به یک محیط توانبخشی حرفه‌ای منتقل شود تا فرآیند بهبودی و توانمندسازی پیگیری شود.
