روابط جنسی و باروری در زنان و مردان با وجود آسیب طناب نخاعی

 

 

 

ضایعه نخاعی (SCI) به معنای قطع رابطه و میل جنسی نیست، البته مدتی طول می‌کشد تا فرد آسیب دیده به شرایط جدید عادت کند و دوباره امیال طبیعی جنسی در او بیدار شود. افزایش آگاهی درباره عوارض ضایعه نخاعی بر رابطه جنسی، لازمه ایجاد تغییرات مثبت و موثر پس از آسیب نخاعی است.

ضایعه نخاعی و رابطه جنسی آقایان

---

نعوظ

نعوظ اصلی‌ترین مشکل پس از ضایعه نخاعی و فلج شدن است. مردان در حالت عادی دارای دو نوع نعوظ روانی و رفلکسی هستند. نعوظ روانی پی‌آمد افکار محرک و جنسی یا دیدن یا شنیدن مطالبی تحریک‌آمیز است. مغز این پیام‌های محرک را از راه عصب‌های نخاعی منتقل می‌کند که از سطوح T10-L2 خارج می‌شود، سپس پیام‌ها به آلت تناسلی مخابره می‌شود و در نهایت آلت ورم می‌کند و راست می‌شود. توانایی رسیدن به نعوظ روانی به سطح و گستردگی فلج بستگی دارد. چنانچه آسیب جزئی در سطوح پایین اتفاق افتاده باشد، احتمال رسیدن به نعوظ روانی بیشتر از حالتی است که آسیب جزئی سطوح بالاتر را درگیر کرده باشد. پس از آسیب‌دیدگی کامل احتمال رسیدن به نعوظ روانی به شدت کاهش می‌یابد. نعوظ رفلکسی زمانی رخ می‌دهد که تماس فیزیکی مستقیمی با آلت تناسلی یا دیگر ناحیه‌های شهوانی مانند گوش، نوک پستان یا گردن برقرار شود. نعوظ رفلکسی غیرارادی است و بدون فکر کردن به عامل‌های محرک و شهوانی رخ می‌دهد. عصب‌هایی که توانایی مرد را برای رسیدن به نعوظ رفلکسی کنترل می‌کند، در ناحیه خاجی (S2–S4) نخاع قرار دارند. اکثر آقایان دچار ضایعه نخاعی با محرک‌های فیزیکی به نعوظ رفلکسی می‌رسند، مگر آن که مجرای S2–S4 آسیب دیده باشد. اسپاستیسیتی نیز فعالیت جنسی بعضی بیماران دچار ضایعه نخاعی را مختل می‌کند. اسپاستیسیتی هنگام تحریک ناحیه تناسلی افزایش می‌یابد و اتونومیک دیس‌رفلکسی بروز می‌یابد، در نتیجه فعالیت جنسی باید موقتاً متوقف شود. به علاوه انزال نیز اسپاستیسیتی را به مدت بیش از 24 ساعت کاهش می‌دهد.

اختلال نعوظ

هرچند نعوظ نخستین مشکلی است که در زمینه روابط جنسی پس از آسیب نخاعی بروز می‌یابد، انزال را نیز باید دومین مشکل پس از ضایعه نخاعی محسوب کرد. پژوهشگران دریافته‌اند که بیش از 70 % از مردان دچار آسیب نخاعی جزئی، قریب به 17 % از مردان دچار آسیب نخاعی کامل در سطوح پایین‌تر و حدود 30 % از مردان دچار آسیب جزئی در سطوح بالاتر انزال را تجربه می‌کنند. اما پس از آسیب نخاعی کامل در سطوح فوقانی تقریباً هیچ‌گاه انزال رخ نمی‌دهد. هرچند آلت بسیاری از آقایانی که فلج شده‌اند، همچنان راست می‌شود، اما نعوظ به اندازه کافی سخت نیست یا به حد کافی طول نمی‌کشد تا بتوان رابطه جنسی موثری را برقرار کرد. این عارضه اختلال نعوظ (ED) گفته می‌شود. درمان‌ها و فراورده‌های متعددی (مانند قرص، آمپول و پروتز) برای رفع اختلال نعوظ وجود دارد، اما آقایان دچار ضایعه نخاعی مشکلات و نگرانی‌های ویژه‌ای برای استفاده از آنها دارند. این گروه از بیماران باید برای دریافت اطلاعات دقیق و موثق در زمینه‌ درمان‌های مختلف عارضه‌ی خود، به پزشک یا متخصص اورولوژی مراجعه کنند. آقایانی که پس از آسیب نخاعی دچار اختلال نعوظ می‌شوند، باید قبل از مصرف هر گونه دارو یا استفاده از وسایل کمکی، توسط متخصص اورولوژی آشنا به این وضعیت به دقت معاینه شوند. اگر ضایعه نخاعی بالاتر از سطح T6 باشد، باید مراقب بروز نشانه‌های اتونومیک دیس‌رفلکسی، از قبیل سرخ شدن صورت، سردرد، گرفتگی بینی و یا تغییر دید باشند.

درمان اختلال نعوظ

 

 

 

پژوهش‌ها و گزارش‌های مربوط به مردان دچار ضایعه نخاعی نشان داده است که ویاگرا، سیالیس و لویترا کیفیت نعوظ را بهبود می‌دهد و زندگی جنسی را برای اکثر آقایانی که پس از آسیب نخاعی در سطح بین T6 و L5، دچار اختلال نعوظ شده‌اند، رضایت‌بخش می‌سازد. البته مصرف این داروها در صورت بالا یا پایین بودن فشار خون یا ابتلا به بیماری‌های عروقی توصیه نمی‌شود. بعضی داروها با داروهای مخصوص درمان اختلال نعوظ تداخل دارویی ایجاد می‌کند، بنابراین قبل از شروع مصرف دارو، به ویژه در صورت وجود خطر بروز اتونومیک دیس رفلکسی باید با پزشک مشورت کرد. یکی از روش‌های درمان اختلال نعوظ تزریق دارو (پاپاوارین یا آلپروستادیل) یا ترکیبی از این داروها در کنار آلت است. در نتیجه این تزریق نعوظی به دست می‌آید که یک تا دو ساعت طول می‌کشد و برای 80 درصد از مردان، صرفه نظر از سن یا علت اختلال نعوظ، به اندازه کافی برای آمیزش محکم است. البته اگر این داروها به درستی مصرف نشود، نعوظ مانا (طولانی مدت) یا پریاپیسم حاصل می‌شود که اگر درمان نشود، به بافت آلت آسیب می‌زند. از عوارض دیگر این تزریق می‌توان به کبودی، باقی ماندن جای زخم یا عفونت اشاره کرد. تزریق برای رسیدن به نعوظ روشی دشوارتر برای بیمارانی است که با محدودیت عملکردی دست نیز مواجه هستند.

روش‌های دیگر درمان اختلال نعوظ در ادامه توضیح داده می‌شود.

MUSE

درمان نعوظ سیستمی میزراه (MUSE) به روشی گفته می‌شود که قرص (pellet) آلپروستادیل که در آلت تزریق نیز می‌شود، در میزراه قرار بگیرد تا بافت پیرامونی آن را جذب کند. داروهای قرار گرفته داخل میزراه معمولاً برای مردان دچار ضایعه نخاعی موثر نیست و به ندرت تجویز می‌شود.

پمپ خلأ

به جز درمان دارویی از پمپ خلأ نیز برای رسیدن به نعوظ استفاده می‌شود. آلت تناسلی داخل سیلندر قرار داده می‌شود و هوای آن تخلیه به بیرون مکیده می‌شود تا خون داخل بافت‌های نعوظ کشیده شود. برای این که آلت راست بماند، یک حلقه ارتجاعی دور پایه آلت قرار داده می‌شود. می‌توان حلقه را پس از آمیزش درآورد تا خطر ساییدگی یا متلاشی شدن پوست وجود نداشته باشد. بعضی پمپ‌های خلأ با باطری کار می‌کند. انزال زودرس یا زود شل شدن آلت و خودکار نبودن نعوظ از عوارض جانبی پمپ خلأ است.

پروتز آلت

پروتز آلت غالباً آخرین راهکار برای درمان اختلال نعوظ است. پروتز دائمی است و برای جایگذاری آن داخل بافت‌های نعوظ باید عمل جراحی انجام شود. پروتز آلت انواع مختلفی، مانند دستگاه‌های قابل باد کردن و میله‌های نرم یا نیمه سخت دارد. آلت تناسلی معمولاً به اندازه نعوظ طبیعی شق نمی‌شود. احتمال خراب شدن مکانیکی پروتز وجود دارد و ممکن است پروتز باعث عفونت کردن شود یا به پوست فشار بیاورد. پژوهش‌ها نشان داده است که جایگذاری پروتز در آلت مردان مبتلا به اختلال نعوظ رضایت 67 % از همسران این بیماران را جلب کرده است.

باروری

 

 

 

باروری سومین مشکل مطرح پس از ضایعه نخاعی و رابطه جنسی است. قدرت باروری مردان دچار آسیب نخاعی معمولاً به دلیل ناتوانی در انزال تغییر می‌کند. برخی آقایان دچار انزال برگشتی می‌شوند، یعنی این که مایع منی به عقب و به سمت مثانه برمی‌گردد. تعداد اسپرم‌هایی که مرد تولید می‌کند، معمولاً در ماه‌ها یا سال‌های پس از فلج شدن کاهش نمی‌یابد. بااین حال جنبندگی (حرکت) اسپرم پس از آسیب نخاعی بسیار کمتر می‌شود. البته روش‌های مختلفی برای تقویت قدرت باروری مردان وجود دارد. تحریک ارتعاشی آلت (PVS) روشی ارزان و مطمئن برای رسیدن به انزال در خانه است. تحریک ارتعاشی موفق‌ترین درمان برای مردانی است که در ناحیه بالای T10 دچار ضایعه نخاعی شده‌اند. دستگاه‌های ماساژ یا ویبراتور مختلفی برای غلبه بر این مشکل وجود دارد. بعضی از این دستگاه‌ها دارای فرکانس و نیروی خروجی‌اند که برای القاء انزال لازم است و ضمناً طراحی دستگاه به گونه‌ای است که خطر ضایعات پوستی به حداقل می‌رسد. اگر روش ارتعاشی موفقیت‌آمیز نباشد، انزال الکتریکی با پروب رکتال (RPE)، البته در کلینیک و توسط متخصص امتحان می‌شود. در این روش پروب الکتریکی داخل رکتوم (راست روده) گذاشته می‌شود و تحریک الکتریکی کنترل شده‌ موجب انزال می‌شود. انزال الکتریکی معمولاً روشی ایمن و موثر برای جمع‌آوری نمونه اسپرم است، البته جنبندگی اسپرم‌های نمونه‌ای که با استفاده از محرک‌های ارتعاشی به دست می‌آید، معمولاً بیشتر از نمونه به دست آمده به روش تحریک الکتریکی است. اگر اسپرم به روش RPE یا PVS بازیابی نشود، جراحی کوچکی برای جدا کردن اسپرم از بیضه انجام می‌شود. اسپرم‌های آقایان مبتلا به ضایعه نخاعی سالم‌ هستند، اما معمولاً شناگران قوی‌ای نیستند و غالباً آن‌قدر محکم نیستند که در تخمک نفوذ کنند. اسپرم به دلیل کاهش جنبندگی برای عمل لقاح اندکی به کمک تکنولوژی نیاز دارد. آقایان مبتلا به آسیب نخاعی، در صورت بهره‌گیری از مراقبت‌های تخصصی و مراجعه به کلینیک‌های تخصصی، شانس بالایی برای باروری و پدر شدن دارند. تزریق مستقیم یک اسپرم بالغ در تخمک، روش جدیدی است که اصطلاحاً تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسم (ICSI) گفته می‌شود. در پژوهشی که در این زمینه انجام شده است، مشخص شد که ICSI غالباً مشکل آبستنی را حل می‌کند. هرچند داستان‌های موفقیت‌آمیز بسیاری وجود دارد، اما نباید از روش‌های کمک باروری انتظار معجزه داشت، چرا که این روش‌ها نیاز به روحیه بالایی دارند و بسیار پرهزینه‌ هستند. بنابراین به آقایان دچار ضایعه نخاعی توصیه می‌شود که ابتدا درباره روش‌های مختلف درمان با متخصص باروری مشورت کنند و درمان را با آگاهی کامل از مراحل و هزینه روش شروع کنند. زوج‌هایی که با مشکل ناباروری دست و پنجه نرم می‌کنند، می‌توانند از روش اهدا اسپرم (از بانک اسپرم) برای بارداری بهره بگیرند یا در صورت تمایل کودکی را به فرزندی قبول کنند.

ضایعه نخاعی و رابطه جنسی در بانوان

---

عملکرد جنسی

 

 

 

در واقع تغییرات روحی و روانی پس از ضایعه نخاعی است که باعث بی‌میلی و ناتوانی بانوان برای برقراری رابطه جنسی می‌شود. برخی بانوان با مشکل کاهش لغزندگی واژن نیز مواجه می‌شوند، احتمالاً علت این مشکل اختلال در ارسال سیگنال‌های عصبی از مغز به ناحیه تناسلی است. لغزندگی واژن معمولاً واکنش رفلکسی جسمی و ذهنی به محرکی جنسی یا برانگیزنده است. لغزندگی نشانه برانگیختگی جنسی است و معمولاً باعث دخول آسان‌تر در واژن و لذت‌بخش‌تر شدن رابطه جنسی می‌شود. هرچند واژن اکثر بانوان دچار SCI همچنان تاحدی لغزنده است، اما بانوان می‌توانند در صورت تمایل از لوبریکانت‌های آبی، مانند ژل K-Y برای تسهیل رابطه جنسی استفاده کنند. تغییر حس سطحی و توانایی برای منقبض کردن عضلات به سطح آسیب دیدگی و گستردگی آن بستگی دارد. بنابراین به بیماران توصیه می‌شود که موقعیت‌ها یا فعالیت‌های جنسی متفاوت با قبل از زمان آسیب‌دیدگی را امتحان کنند و نیازها و یا تمایلات خود را با همسرشان در میان بگذارند تا روابط زناشویی تقویت شود. یکی از تغییرات پس از ضایعه نخاعی طولانی شدن زمان رسیدن به ارگاسم و یا متفاوت بودن حس آن است. اگرچه اکثر بانوان دچار ضایعه نخاعی می‌توانند ارگاسم را تجربه کنند، اما نسبت به گذشته به محرک‌های بیشتری نیاز دارند. البته داروهای متعددی نیز برای کمک به رسیدن به ارگاسم وجود دارد. همچنین استفاده از ویبراتور به بانوانی توصیه می‌شود که در سطحی پایین‌تر از T6 دچار آسیب نخاعی شده‌اند. همچنین بیمار باید درباره تغییر روش مصرف داروها با پزشک معالج خود مشورت کند تا مشکلات جنسی به حداقل برسد.

باروری

وقفه کوتاه مدت در سیکل قاعدگی پس از ضایعه نخاعی برای اکثر بانوان عادی است. این وقفه ممکن است تا 6 ماه پس از ضایعه نخاعی ادامه داشته باشد. بااین حال در مطالعه‌ای که بر روی سیستم SCI مدل UAB انجام شده است، مشخص شد که پس از شروع قاعدگی، توانایی فرزندآوری زنان معمولاً تحت الشعاع آسیب نخاعی قرار نمی‌گیرد. اما اگر پریود دوباره شروع نشود، بیمار باید درباره روش‌های مناسب درمان با پزشک مشورت کند.

تغییرات جنسی

بانوانی که بتوانند چالش‌های زندگی با ضایعه نخاعی را مدیریت کنند و از کاهش توانایی حسی و حرکتی خود آگاهی داشته باشند، می‌توانند همچنان از روابط جنسی خود لذت ببرند. بانوان مبتلا به SCI می‌توانند و باید یک رابطه جنسی فعال و لذت‌بخش را پس از آسیب دیدگی ادامه دهند. تغییرات جسمی و نگرانی از بین رفتن زیبایی بدن دغدغه اصلی بانوان پس از آسیب نخاعی است. این نگرانی بسیار مهم است، چون عدم رضایت از خود بر تمایل فرد و همسرش برای برقراری رابطه جنسی اثر می‌گذارد. داشتن نگرش مثبت و اندکی حس شوخ طبعی جذابیت جنسی را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود بیمار حس بهتری نسبت به خود پیدا کند. یادگیری روش‌های مدیریت مشکلات زندگی روزمره یکی از نکات کلیدی برای ایجاد تغییرات جنسی مثبت است. تردید، نگرانی و سوال داشتن مختص گروه خاصی نیست و بانوان دچار ضایعه نخاعی نیز با این مسائل دست و پنجه نرم می‌کنند. حقایق مربوط به ضایعه نخاعی و رابطه جنسی ساده است، چنین بانوانی:

•  جذاب‌ و خواستنی هستند.
•  شانس و فرصت آشنا شدن با افراد جدید، عاشق شدن و ازدواج کردن را دارند.
•  ازنظر جنسی فعال‌ هستند.
•  میل جنسی دارند.
•  توانایی لذت بردن و لذت بخشیدن را دارند.
•  می‌توانند و باید زندگی جنسی فعال داشته باشند.
•  می‌توانند باردار شوند و طعم شیرین مادر شدن را بچشند.

بانوانی که پس از سانحه این حقایق را باور داشته باشند، می‌توانند از رابطه زناشویی خود لذت ببرند.

رابطه زناشویی

بسیاری از بانوان پس از آسیب نخاعی نگران حفظ زندگی زناشویی خود هستند و در واقع غیرممکن است که بتوان تاثیر ضایعه نخاعی را بر زندگی زناشویی پیش‌بینی کرد. استمرار روابط زناشویی به عامل‌های متعددی مانند تمایلات فردی، علائق مشترک و سازگاری درازمدت بستگی دارد. حفظ هر رابطه‌ای نیاز به تعهد، فداکاری و صبر و پشتکار دارد. بانوان دچار ضایعه نخاعی باید سعی کنند تا همسرشان را از شرایط، مشکلات و نگرانی‌های خاص خود آگاه کنند. ارتباط شفاف و موثر و مشارکت زوجین برای برای حل مشکلات ضروری است و صمیمیت عاطفی و جسمی ارزشمندی را به ارمغان می‌آورد.

برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید

02188591523