برای رفع اختلال بلع و دیسفاژی در بیماران آلزایمر (دمانس) چه کنیم؟
بیماران مبتلا به فراموشی یا آلزایمر در مرحله‌ای از بیماری خود برای بلع غذا و مایعات دچار مشکل می‌شوند، البته اختلالات بلع عموماً در مرحله پیشرفته آلزایمر بروز می‌یابد. چنانچه بیمار مبتلا به آلزایمر غذای بسیار کمی بخورد یا نتواند غذا را به درستی ببلعد، اطرافیان نگران می‌شوند که مبادا بیمار جان خود را در اثر گرسنگی شدید از دست بدهد. ولی این‌طور نیست. اگر وضعیت بیمار وخیم باشد، پزشک لوله تغذیه را کار می‌گذارد. تحمل این وضعیت برای خانواده بیمار بسیار دشوار و ناراحت کننده است. متخصصین و اعضاء خانواده نهایت سعی خود را به کار می‌بندند تا بهترین مراقبت را از بیمار به عمل بیاورند و واکنش مناسب را به خواسته‌ها و نیازهای بیمار نشان دهند.
دلیل بروز اختلالات بلع در آلزایمر
زمانی که آلزایمر پیشرفت می‌کند، بر ناحیه‌هایی از مغز که بلع را کنترل می‌کند، نیز اثر می‌گذارد. بلع بیماران دچار آلزایمر پیشرفته ضعیف می‌شود و بیمار نمی‌تواند غذا و مایعات را به خوبی و به نحو ایمن ببلعد و پس از بلع غذا یا مایعات به سرفه می‌افتد و در معرض خطر خفگی قرار می‌گیرد. البته ضعف عمومی و سستی بیمار نیز باعث اختلالات بلع می‌شود، چون عضلات موثر در بلع به شدت ضعیف می‌شود. مشکلات دیگر، مانند زخم‌های دهانی یا حساسیت دندانی، نیز موجب می‌شود که بیمار غذای کمتری مصرف کند یا با اختلالات بلع روبه‌رو شود. درهرحال برای این مشکلات باید به سرعت به دندانپزشک یا پزشک مراجعه کرد.
آیا خطر مرگ در اثر گرسنگی یا تشنگی وجود دارد؟
اطرافیان نگرانند که مبادا بیمارشان در اثر تشنگی یا گرسنگی جان خود را از دست بدهد، اما این فاجعه پیش نمی‌آید. در مراحل پایانی آلزایمر، یعنی در چند ماه یا چند هفته پایانی حیات، جذب مایعات و غذا به تدریج به آهستگی کاهش می‌یابد. بدن خود را با کند شدن این فرایند و کاهش مصرف غذا تطبیق می‌دهد. تصور می‌شود که در این مرحله، عملکرد بخش مربوط به تشنگی و گرسنگی مغز اکثر بیماران متوقف شده باشد. ازآنجایی که بیمار تحرکی ندارد، برای بقای سطح انرژی به کالری زیادی نیاز ندارد. کاهش مصرف غذا و مایعات و بی‌اشتهایی نیز بخشی طبیعی از واپسین روزهای زندگی است. چنانچه سعی شود که غذای بیشتر از راه‌های مصنوعی به بیماری داده شود که خود میلی به غذا ندارد و گرسنگی را حس نمی‌کند، این کار بیش از آن که مفید باشد، برای بیمار مضر خواهد بود.
تغذیه و آب‌رسانی مصنوعی (ANH)
تغذیه و آب‌رسانی مصنوعی (ANH’) به روش‌هایی اشاره دارد که غذا و مایعات را به بیماری می‌رساند که نمی‌تواند غذا را به طور طبیعی ببلعد. متداول‌ترین روش برای تغذیه بیماران استفاده از لوله‌ای است که از راه بینی وارد معده (لوله نازوگاستریک یا بینی ـ معده‌ای) می‌شود یا این که سوراخی در دیواره معده ایجاد می‌شود و لوله مستقیماً در این حفره قرار داده می‌شود. روش دوم گاستروستومی یا تغذیه گاستروستومی آندوسکوپی از راه پوست (PEG) نام دارد. مایعات نیز از طریق این لوله‌ها یا از راه سرم درون وریدی به بیمار رسانده می‌شود یا به سادگی زیر پوست (تزریق زیرجلدی یا SC’) تزریق می‌شود.
بررسی مناسب بودن تغذیه و تامین آب مصنوعی
امروزه اکثر متخصصین تصور می‌کنند که بیماران دچار آلزایمر پیشرفته و در مراحل پایانی بیماری نباید از راه سرم یا لوله تغذیه شوند. چرا که جایگذاری لوله و تزریق سرم نیاز به بستری شدن دارد و بیمار را به شدت مضطرب می‌کند. حتی امکان دارد که بیمار لوله و سرم را بیرون بکشد و محل تزریق سرم یا قرارگیری لوله عفونت کند و زخم شود. به علاوه تغذیه مصنوعی نه تنها کمکی به بیمار نمی‌کند، بلکه مضر نیز هست. برای مثال دادن غذا یا مایعات از راه لوله بینی یا معده باعث نمی‌شود که بیمار هنگام پایین رفتن غذا یا مایعات سرفه نکند و غذا وارد نای نشود. وارد شدن غذا به نای خطر عفونت کردن قفسه سینه را افزایش می‌دهد. فکر نکنید که تغذیه مصنوعی توانایی بیمار را برای مراقبت از خود افزایش می‌دهد یا باعث می‌شود بیماری که کاهش وزنش غیرقابل کنترل بوده است، توان حرکت کردن پیدا کند و به این ترتیب زخم‌های فشاریش بهبود یابد، کیفیت زندگیش بهتر شود و مدت طولانی‌تری عمر کند. در واقع یک سوم بیماران دچار آلزایمر پیشرفته، ظرف یک ماه پس از جایگذاری لوله تغذیه جان خود را از دست می‌دهند. بنابراین دلایل محکم و متعددی برای مخالفت با تغذیه مصنوعی وجود دارد. گاهی اوقات نشانه‌های تشنگی در بیمار مشاهده می‌شود. برای مثال بیمار لب‌های خود را می‌مکد. در این شرایط باید از پزشک معالج یا پرستار راهنمایی گرفت تا در صورت لزوم مایعات به صورت زیرجلدی تزریق شود. البته بهترین کار برای حفظ راحتی بیمار این است که لب‌ها به طور مرتب مرطوب شود.
آیا بیمار از تشنگی و گرسنگی رنج می‌برد؟
رنج کشیدن بیمار نگرانی اصلی خانواده وی است که غالباً از ناآگاهی ایشان در زمینه علت بروز اختلالات بلع یا عدم تمایل بیمار به غذا خوردن یا نوشیدن نشأت می‌گیرد. بنابراین پزشک موظف است که دلیل بروز این مشکلات را به خانواده بیمار توضیح دهد، یعنی بگوید که بیماران دچار آلزایمر پیشرفته در روزهای پایانی زندگی خود، هر روز غذا و مایعات کمتری مصرف می‌کنند، بدن خود را با این تغییرات وفق می‌دهد، بیمار دچار گرسنگی یا تشنگی نمی‌شود و در نتیجه متحمل رنج نیز نمی‌گردد. خانواده بیمار گاهی اوقات فکر می‌کنند که این شرایط پی‌آمد کوتاهی در مراقبت و پرستاری از وی است، اما اگر شرایط به درستی به ایشان توضیح داده شود، اطمینان خاطر می‌یابند.
آیا بهتر است غذا و مایعات از راه دهان به بیمار داده شود؟
بله. چنانچه بیمار می‌تواند غذا بخورد و مایعات بنوشد، حتی اگر غذا یک قاشق پوره و مایع به اندازه یک جرعه باشد، بهتر است او را تشویق به این کار کنید. البته فقط در صورتی به بیمار از راه دهان غذا بدهید، که سرفه نکند یا خفه نشود. حفظ ایمنی بیمار هنگام غذا خوردن مهمترین نکته است.
برای رفع اختلال بلع در بیماران آلزایمر چه می‌توان کرد؟
مقدار کمی غذا و نوشیدنی در غلظتی به بیمار بدهید که بتواند به راحتی و ایمنی آن را ببلعد. حتماً با متخصص گفتار درمانی مشورت کنید و از راهنمایی‌های ایشان در زمینه آلزایمر و دیسفاژی و غلظت مناسب غذا بهره بگیرید. لازم نیست در این مرحله نگران رعایت یک رژیم غذایی متعادل باشید. هر غذایی که بیمار دوست دارد به او بدهید، حتی اگر فقط به شیرینی میل دارد. اگر بیمار قادر به خوردن غذاهای پوره شده نیست، می‌توانید نوشیدنی‌های مقوی به او بدهید. در این باره با متخصص تغذیه مشورت کنید. به خاطر داشته باشید که بیمار در حال مرگ معمولاً نمی‌تواند غذا بخورد یا مایعات بنوشد. لوله‌های تغذیه یا سرم، مرگ را به تعویق نمی‌اندازد. قبل از غذا دادن به بیمار مطمئن شوید، که وی در وضعیت مناسبی قرار دارد، برای مثال بیمار را حتی‌الامکان در وضعیت صاف و نشسته قرار دهید و فقط زمانی به او غذا و نوشیدنی بدهید که کاملاً هوشیار باشد. پزشک معالج باید با ارائه اطلاعات و راهنمایی‌های لازم درباره این اتفاقات و دلیل بروز آنها به اعضاء خانواده کمک کند. پزشک موظف است که به نگرانی‌های و سوالات نزدیکان بیمار گوش بسپارد و پاسخی ساده و قابل فهم به این پرسش‌ها بدهد. اطرافیان بیمار نیز باید کلیه ابهامات خود را در کمال راحتی مطرح کنند.
برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید
