ضایعه نخاعی مادرزادی و قطع نخاع در کودکان و نوزادان

نخاع دسته‌ای از اعصاب است که وظیفه انتقال پیام‌ها بین مغز و بقیه بدن را به عهده دارد. ضایعه نخاعی حاد (SCI) پی‌آمد آسیبی است که منجر به کبودی (کوفتگی و خونمردگی)، پارگی جزئی یا پارگی کامل نخاع می‌شود. ضایعه نخاعی علت شایع ناتوانی دائمی و مرگ کودکان است. حدوداً دوازده هزار نفر در سال از ضایعه نخاعی جان سالم به در می‌برند. بیش از نیمی از تمام موارد ضایعه نخاعی در میان جوانان 30 ـ 16 ساله رخ می‌دهد. اکثر قربانیان ضایعه نخاعی حاد (80.9 درصد) مرد هستند.

علل ضایعه نخاعی حاد در کودکان

ضایعه نخاعی و قطع نخاع کودکان علل متعددی دارد. شایع‌ترین آسیب‌ها زمانی رخ می‌دهد که ناحیه ستون فقرات یا گردن هنگام سوانح زیر خم یا فشرده شود:

•  آسیب‌های هنگام زایمان که معمولاً بر نخاع، در ناحیه گردن اثر می‌گذارد.
•  سقوط و زمین خوردن
•  تصادفات وسایل نقلیه موتوری (خودرو، موتورسیکلت و مصدوم شدن عابر پیاده)
•  آسیب‌های ورزشی
•  تصادفات رانندگی
•  سوانح حین ورزش ژیمناستیک
•  خشونت (زخم چاقو یا گلوله)
•  عفونت‌هایی که باعث تشکیل آبسه روی نخاع می‌شود.

نشانه‌های این بیماری چیست؟

مصدوم پس از تصادف و آسیب‌دیدگی با علائمی روبرو می‌شود که شدت آنها به شدت و محل ضایعه نخاعی نوزادان و کودکان بستگی دارد. محل آسیب‌دیدگی نخاع شدت ضایعه را تعیین می‌کند. برای مثال اگر مهره‌های گردنی آسیب ببیند، عملکرد یا قدرت عضلات هر چهار دست و پا تحت تاثیر قرار می‌گیرد، این حالت به تتراپلژی (فلج شدن چهار عضو) موسوم است. این گروه از مصدومین غالباً به دلیل ضعیف شدن عضلات قفسه سینه، برای تنفس به دستگاه نیاز دارند. چنانچه آسیب دیدن بخش‌های پایینی نخاع باعث فلج شدن و کاهش عملکرد پاها و پایین‌تنه شده باشد، عارضه پاراپلژی نامیده می‌شود. گستردگی آسیب‌دیدگی نخاع، کامل یا جزئی بودن ضایعه را تعیین می‌کند. آسیب‌دیدگی کامل وضعیتی است که بیمار از محل آسیب‌دیدگی به پایین هیچ حس یا حرکتی ندارد. حال آن که آسیب جزئی وضعیتی است که هنوز مقداری حس یا حرکت از محل آسیب‌دیدگی به پایین وجود دارد. بیمار پس از آسیب دیدن نخاع، دچار شوک نخاعی می‌شود که باعث کاهش یا از بین رفتن حس، حرکت عضله و واکنش می‌شود. پس از آن که ورم فروکش کرد، علائم دیگری بسته به محل آسیب‌دیدگی بروز می‌یابد. معمولاً هرچه محل آسیب‌دیدگی نخاع بالاتر باشد، علائم شدیدتر است. برای مثال اگر گردن، مهره‌های C1 یا C2 (اولین و دومین مهره ستون فقرات) و به ویژه مهره‌های گردنی میانی C3، C4 و C5 آسیب ببیند، عملکرد عضلات تنفسی و توانایی تنفس کردن بیمار نیز مختل می‌شود. اما اگر محل آسیب‌دیدگی پایین‌تر، در مهره‌های کمری، باشد، عصب‌ها و عضلات کنترل کننده مثانه، روده و پاها درگیر می‌شود. علائم ضایعه نخاعی در کودکان و نوزادان عبارت است از:

•  ضعف عضلانی
•  از دست دادن کنترل حرکات قفسه سینه، بازوها یا پاها
•  مشکلات تنفسی
•  حس نداشتن در ناحیه قفسه سینه، بازوها یا پاها
•  بی‌اختیاری مثانه و روده

علائم ضایعه نخاعی شبیه به علائم بسیاری از عارضه‌ها و بیماری‌ها است، بنابراین در مواجهه با علائم فوق حتماً با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید تا تشخیص صحیحی انجام شود.

تشخیص ضایعه نخاعی حاد

ممکن است وسعت ضایعه نخاعی نوزادان و کودکان بلافاصله پس از سانحه به طور کامل مشخص نشود، اما شدت آسیب‌دیدگی پس از یک ارزیابی و معاینه جامع و انجام آزمایش‌های تشخیصی تعیین می‌شود. ضایعه نخاعی حاد یک فوریت پزشکی است. بنابراین هر زمانی که احتمال آسیب دیدن نخاع را دادید، حتماً به اورژانس مراجعه کنید. ضایعه نخاعی پس از معاینه بالینی و انجام آزمایش تشخیص داده می‌شود. پزشک سابقه خانوادگی و پزشکی فرد را به طور کامل بررسی می‌کند و سوالاتی را درباره چگونگی رخ دادن سانحه می‌پرسد. آسیب دیدن نخاع مشکلات عصبی را ایجاد می‌کند و باید معاینات تکمیلی نیز انجام شود. گاهی اوقات پس از ضایعه نخاعی حاد، باید جراحی برای پایدار کردن نخاع انجام شود. آزمایش‌های تشخیصی عبارت است از:

•  آزمایش خون
•  رادیوگرافی، از پرتوهای انرژی الکترومغناطیسی برای تهیه تصاویری از استخوان‌ها، اندام‌ها و بافت‌های داخلی روی فیلم رادیوگرافی استفاده می‌شود.
•  سی تی اسکن (توموگرافی رایانه‌ای)، در این روش از ترکیبی از اشعه ایکس (رادیوگرافی) و تکنولوژی رایانه‌ای برای تهیه تصاویر افقی یا عمودی (موسوم به اسلایس) از بدن استفاده می‌شود. به روش سی تی اسکن می‌توان تصاویر دقیقی از تمام نقاط بدن، از جمله استخوان، عضله، چربی و اندام‌های مختلف، به دست آورد. سی تی اسکن دقیق‌تر از رادیوگرافی معمولی است.
•  تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی)، در این روش از ترکیبی از آهنرباهای بزرگ، رادیوفرکوئنسی و رایانه برای تهیه تصاویری دقیق از ساختارها و اندام‌های داخل بدن استفاده می‌شود.

درمان ضایعه نخاعی حاد کودکان

پزشک معالج درمان مناسب را با توجه به موارد زیر توصیه می‌کند:

•  سن، وضعیت سلامت عمومی و سابقه پزشکی کودک
•  شدت ضایعه نخاعی
•  نوع ضایعه نخاعی
•  مقاومت کودک به داروها، درمان‌ها یا عمل‌های خاص
•  انتظار از دوره ضایعه نخاعی
•  نظر یا ترجیح متخصص

مراقبت از بیمار ضایعه نخاعی از همان محل سانحه یا آسیب دیدگی شروع می‌شود. پیش از هر چیز سر و گردن بیمار ثابت نگه داشته می‌شود تا کودک حرکت نکند. بی‌حرکت نگه داشتن مصدوم دشوار است، چون کودک، والدین یا اطرافیان به شدت وحشت‌زده و نگرانند.هیچ روشی برای درمان کوفتگی یا آسیب‌دیدگی نخاع وجود ندارد. شدت SCI و محل آن تعیین می‌کند که ضایعه خفیف، شدید یا کشنده است. گاهی اوقات جراحی باید برای ارزیابی وضعیت نخاع، تثبیت استخوان‌های شکسته، رفع فشار روی ناحیه آسیب دیده و برای مدیریت دیگر آسیب‌های ناشی از سانحه انجام شود. درمان مناسب با توجه به شدت عارضه و وجود آسیب‌های دیگر توصیه می‌شود. در ادامه روش‌های درمان ضایعه نخاعی نوزادان و کودکان را بررسی می‌کنیم:

•  تحت نظر گرفتن و مدیریت علائم در بخش مراقبت‌های ویژه
•  دارودرمانی، داروهایی مانند کورتیکواستروئید برای کاهش ورم نخاع تجویز می‌شود.
•  دستگاه تنفس مصنوعی
•  سوند مثانه، لوله‌ای داخل مثانه قرار داده می‌شود تا ادرار از راه آن وارد کیسه جمع‌آوری ادرار بشود.
•  لوله تغذیه، لوله تغذیه از راه سوراخ بینی وارد معده می‌شود یا این که مستقیماً از راه شکم وارد معده می‌شود تا کالری‌ها و مواد مغذی لازم را به کودک برساند.

بیمار ضایعه نخاعی باید مدتی طولانی در بیمارستان بستری شود و برنامه‌های توانبخشی درازمدتی را نیز پشت سر بگذارد. یک گروه چندرشته‌ای متشکل از پزشکان، پرستاران و متخصصین مختلف (متخصص طب فیزیکی، کاردرمانی یا گفتاردرمانی) برای تسکین درد، نظارت بر عملکرد قلب، فشار خون، دمای بدن، وضعیت تغذیه، عملکرد مثانه و روده و تلاش برای کنترل لرزش غیرارادی عضلات (اسپاستیسیتی) با هم همکاری می‌کنند. توانبخشی ضایعه نخاعی بر پیشگیری از تحلیل و انقباض عضلات متمرکز است و با هدف بازآموزی روش استفاده از عضلات انجام می‌شود تا کودک توانایی حرکتی خود را بازیابد. زخم‌های فشاری یا زخم بستر و سینه پهلو از عوارض مهم ضایعه نخاعی به شمار می‌آید.

ملاحظات مادام‌العمر برای کودکان دچار ضایعه نخاعی

سانحه‌ای که منجر به ضایعه نخاعی و قطع نخاع کودکان شود، برای خود بیمار و خانواده وی فاجعه‌آفرین است. پزشکان معالج پس از اتمام دوره بستری شدن و توانبخشی، خانواده بیمار را درباره بهترین روش مراقبت از کودک در خانه راهنمایی می‌کنند و مشکلاتی را که نیاز به درمان اورژانسی و مراقبت سریع به پزشک دارد، به ایشان توضیح می‌دهند. هدف از این مراقبت‌ها این است که توانایی کودک ناتوان و قطع نخاعی در خانه و جامعه به حداکثر برسد. تقویت مثبت کودک را ترغیب می‌کند تا خود را قوی‌تر کند و مستقل‌تر عمل نماید. کودکانی که دچار ضایعه نخاعی شده‌اند، باید پس از بستری شدن و توانبخشی به طور مرتب برای معاینه و انجام آزمایش به پزشک مراجعه کنند تا متخصصین بر روند پیشرفتشان نظارت کنند.

برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید

02188074196