اختلالات غذا خوردن شامل مشکلاتی در ارتباط با جمع کردن غذا و آماده کردن آن برای مکیدن، جویدن یا بلع می‌شود. برای مثال کودکی که نمی‌تواند غذا را بردارد و در دهان بگذارد یا نمی‌تواند دهان را کاملاً ببندد تا غذا از دهان بیرون نیاید، دچار اختلال غذا خوردن است.
دیسفاژی یا اختلال بلع به حالتی گفته می‌شود که کودک نمی‌تواند غذا یا مایعات را به راحتی قورت دهد و از دهان به گلو، مری و معده منتقل کند.
اختلال‌های بلع و غذا خوردن
اختلال‌های بلع یا دیسفاژی در کوکان در مراحل مختلفی از فرایند بلع بروز می‌یابد:
- مرحله دهانی: مکیدن، جویدن و حرکت دادن غذا یا مایعات به داخل گلو
- مرحله حلقی: بلع شروع می‌شود، غذا رو به پایین به سمت گلو فشرده می‌شود و مجاری هوا بسته می‌شود تا مشکل آسپیراسیون یا ورود غذا یا مایعات به مجاری هوا یا خفگی بروز نیابد.
- مرحله مری: دریچه‌های فوقانی و تحتانی لوله تغذیه در گلو (مری) منبسط و منقبض می‌شود و غذا از راه مری وارد معده می‌شود.
علل اختلال‌های بلع و غذا خوردن
اختلال‌های بلع در کودکان به دلایل زیر ایجاد می‌شود:
- اختلال‌های سیستم عصبی، مانند فلج مغزی، مننژیت و انسفالوپاتی
- مشکلات گوارشی، مانند رفلاکس و سندرم روده کوتاه
- زایمان زودرس و یا کم بودن وزن هنگام تولد
- بیماری قلبی
- شکاف لب و یا کام (لب شکری)
- عارضه‌های درگیر کننده مجاری عبور هوا
- اوتیسم
- ناهنجاری‌های سر و گردن
- ضعف عضلات صورت و گردن
- ابتلا همزمان به چندین عارضه
- مشکلات تنفسی
- مصرف داروهایی که باعث سستی و بی‌حالی یا کاهش اشتها می‌شود.
- مشکلات مربوط به تعامل کودک، در هنگام صرف غذا
نشانه‌ها یا اختلال‌های بلع یا غذا خوردن در کودکان
اختلال بلع در کودکان با علائم گوناگونی همراه است. البته کودک مبتلا تمام نشانه‌ها و علائم را تجربه نمی‌کند.
نشانه‌ها و علائم اختلال‌های بلع در کودکان به شرح زیر است:
- درد یا سفتی بدن هنگام غذا خوردن
- تحریک‌پذیری یا هوشیار نبودن هنگام تغذیه
- امتناع از خوردن غذا یا مایعات
- امتناع از خوردن غذاهای با بافت‌های مختلف، مانند پوره یا برشتوک صبحانه ترد
- طولانی بودن زمان تغذیه، غذا خوردن کودک بیشتر از 30 دقیقه طول می‌کشد.
- دشواری در جویدن غذا
- دشواری در مکیدن شیر از سینه مادر
- سرفه کردن یا عق زدن هنگام غذا خوردن
- جاری بودن آب از دهان یا خارج شدن غذا یا مایعات از دهان یا بینی
- مشکل داشتن در هماهنگ کردن تنفس با خوردن و آشامیدن
- سفت‌تر شدن بدن پس از صرف غذا
- گرفتگی صدا، خس خس کردن یا با صدا نفس کشیدن
- استفراغ یا تف کردن مکرر
- عود کردن عفونت‌های تنفسی یا سینه پهلو
- رشد یا افزایش وزن کودک کمتر از حد معمول است.
اختلالات بلع کودک را در معرض ابتلا به عوارض زیر قرار می‌دهد:
- کاهش آب بدن یا سوء تغذیه
- آسپیراسیون، وارد شدن غذا یا مایعات به مجاری عبور هوا
- سینه پهلو یا عفونت‌های مکرر بخش فوقانی دستگاه تنفسی باعث بیماری مزمن ریه می‌شود.
- شرمساری یا گوشه‌گیری کودک در مناسبت‌هایی که در آنها غذا سرو می‌شود.
عوارض
اختلال بلع در نوزادان و کودکان منجر به آسپیراسیون می‌شود، در این حالت غذا وارد نای و ریه‌ها می‌شود. آسپیراسیون غذا باعث ابتلا به سینه پهلو و یا دیگر مشکلات ریوی جدی می‌شود. کودکان مبتلا به دیسفاژی معمولاً نمی‌توانند به حد کافی غذا بخورند، این امر به سوء تغذیه دامن می‌زند، در نتیجه وزن کودک به حد کافی افزایش نمی‌یابد و کودک به خوبی رشد نمی‌کند. با این توصیف معاینه و درمان برای کاهش احتمال بروز عوارض جدی، مانند امتناع از غذا خوردن و مقاومت رفتاری در برابر غذا خوردن، حیاتی است. به علاوه تشخیص و مدیریت اختلال بلع احتمال آسپیراسیون را کاهش می‌دهد.
تشخیص
اگر احتمال می‌دهید که فرزندتان دچار اختلال غذا خوردن است، به سرعت با متخصص اطفال تماس بگیرید. متخصص اطفال کودک را معاینه می‌کند و ابتلا به مشکلاتی مانند رفلاکس یا اختلال‌های متابولیک را بررسی می‌کند. آسیب شناس زبان و گفتار (SLP) که در زمینه درمان کودکان مبتلا به اختلال‌های تغذیه و بلع تخصص دارد، علاوه بر معاینه کودک، اقدامات زیر را نیز انجام می‌دهد:
- سوالاتی را درباره سابقه پزشکی، رشد و علائم کودک می‌پرسد.
- قدرت و حرکت عضلات درگیر در بلع را بررسی می‌کند.
- شیوه تغذیه کودک را تحت نظر می‌گیرد تا وضعیت اندامی، رفتار و حرکات دهان وی را هنگام غذا خوردن و نوشیدن مایعات ببیند.
- در صورت لزوم دستور انجام آزمایش‌های مختلف زیر را برای ارزیابی بلع می‌دهد:
بلع باریوم: کودک غذا یا مایعات حاوی باریم را می‌خورد. سپس فرایند بلع به روش رادیوگرافی بررسی می‌شود.
ارزیابی آندوسکوپی: اسکوپ مجهز به منبع نور وارد بینی می‌شود و بلع کودک روی نمایشگر نمایش داده می‌شود.
همچنین آسیب شناس زبان و گفتار با گروه تغذیه، متشکل از متخصصین زیر همکاری می‌کند:
- متخصص کاردرمانی
- متخصص طب فیزیکی
- پزشک یا پرستار
- متخصص تغذیه
- متخصص رشد
گروه تغذیه وضعیت اندامی کودک، توانایی وی برای غذا خوردن، وضعیت سلامت جسمی و روحی وی و میزان دریافت مواد مغذی را بررسی می‌کند، سپس توصیه‌های لازم را برای بهبود بلع و تغذیه کودک ارائه می‌دهد.
درمان‌های مختلف اختلالات بلع و غذا خوردن
درمان اختلال بلع کودکان با توجه به علت و علائم آن انجام می‌شود. آسیب‌شناس گفتار و زبان یا گروه تغذیه، با توجه به نتایج معاینه و آزمایش‌های انجام شده، یکی از درمان‌های زیر را توصیه می‌کند:
- مداخله پزشکی مانند تجویز دارو برای درمان رفلاکس
- تغذیه درمانی مستقیم که مختص نیازهای هر کودک طراحی می‌شود.
- تغییر در رژیم غذایی، غذاهای متنوع به کودک خورانده می‌شود و کالری رژیم غذایی افزایش داده می‌شود.
- افزایش پذیرش بافت‌های غذایی یا غذاهای جدید
- تغییر بافت و دمای غذا
- تغییر وضعیت و حالت بدن، برای مثال وضعیت نشستن کودک هنگام تغذیه عوض می‌شود.
- تکنیک‌های مدیریت رفتاری
- ارجاع به متخصصین دیگری مانند دندانپزشک یا روانشناس
در روش تغذیه درمانی اختلال بلع کودکان موارد زیر مورد توجه قرار می‌گیرد:
- تقویت عضلات دهان
- افزایش حرکت زبان
- بهبود توانایی کودک برای جویدن غذا
- افزایش پذیرش خوراکی‌های مختلف
- بهبود توانایی مکیدن و یا نوشیدن
- هماهنگ کردن الگوی مکیدن، بلع و تنفس در نوزادان
- بافت غذا و غلظت مایعات تغییر داده می‌شود تا مشکلی هنگام بلع پیش نیاید.
خانواده یا پرستار کودک می‌تواند موارد زیر را پس از معاینه و ارزیابی انجام دهد:
- برای درک مشکلات مربوط به غذا خوردن و بلع سوال بپرسد.
- مطمئن شود که طرح درمان را به خوبی متوجه شده است.
- طرح درمان را رعایت کند.
- تکنیک‌های توصیه شده را در خانه و مدرسه رعایت کند.
- با کلیه افرادی که با کودک در ارتباط هستند، درباره مشکلات بلع و غذا خوردن وی و طرح درمان صحبت کند.
- گزارش پیشرفت درمان یا مشکلات به وجود آمده را به متخصص ارائه دهد.
چشم‌انداز دراز مدت اختلال بلع
بسیاری از کودکان شیوه صحیح غذا خوردن و نوشیدن مایعات را به خوبی یاد می‌گیرند. برخی کودکان دچار دیسفاژی با مشکلات درازمدتی مواجه می‌شوند. مشکلات بلع کودکانی که به بیماری‌های دیگر، به ویژه بیماری‌های درگیرکننده عضلات و عصب‌ها، مانند فلج مغزی، دیستروفی عضلانی و آسیب دیدگی مغز مبتلا هستند، چندان بهبود نمی‌یابد.
برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید