اختلال بلع، دیسفاژی نام دارد که معمولاً نشان‌دهنده برخی اختلالات در گلو یا مری است. مری یک لوله عضلانی است که غذا و مایعات را از قسمت انتهای دهان به سمت معده هدایت می‌کند. اگرچه ممکن است اختلال بلع برای همه افراد پیش بیاید شیوع آن در میان افراد مسن، کودکان و افرادی که مشکلات مغزی یا اختلالات سیستم عصبی دارند را بیشتر درگیر می‌کند. عوامل مختلفی وجود دارند که می‌توانند از عملکرد صحیح گلو یا مری جلوگیری کنند. برخی از این اختلالات چندان قابل توجه نیستند اما برخی دیگر بسیار حاد هستند. اگر شما فقط یک یا دو بار برای بلعیدن غذا به مشکل برخورده‌اید به احتمال زیاد به لحاظ پزشکی مشکلی ندارید. اما اگر این مسئله به طور مرتب تکرار می‌شود ممکن است مشکل شما بسیار جدی باشد و به درمان نیاز داشته باشید.
علل دیسفاژی
بیماری‌های مغزی
برخی از بیماری‌های مغزی می‌توانند بر کنترل اعصاب و رفلاکس‌هایی که در فرآیند بلع نقش دارند تاثیر بگذارند. برخی از این بیماری‌ها عبارتند از:
- بیماری مالتیپل اسکلروزیس(ام‌اس): افراد مبتلا به ام‌اس معمولا به لحاظ بلع مواد غذایی مشکل دارند.
- اختلال بلع پس از سکته: اختلال بلع معمولا به عنوان یکی از عوارض سکته مغزی بروز می‌کند. دیسفاژی معمولا در 65 درصد از بیمارانی که سکته کرده‌اند بروز می‌کند. سکته مغزی بر مسیر فرو بردن مواد غذایی از دهان و نحوه بلعیدن آنها تاثیر می‌گذارد. در صورتی که اختلال بلع تشخیص داده نشود و درمان نگردد می‌تواند منجر به سوءتغذیه، پنومونی و افزایش ناتوانی گردد.
- دیسفاژی در بیماری پارکینسون: اختلال بلع می‌تواند در هر مرحله‌ای از بیماری پارکینسون رخ دهد و شدت آن می‌تواند بین ۳۰ تا ۸۲ درصد باشد. آزمایشات انجام شده نشان داده است که دیسفاژی در این بیماری بسیار شایع است که می‌توان آن را به عدم آگاهی بیماران از مشکلات بلع توصیف کرد. معمولا بیماران خیلی دیر متوجه علت اختلال بلع خود می‌شوند.
- اختلال بلع پس از آسیب دیدن ستون فقرات: معمولا درصد قابل توجهی از بیمارانی که ستون فقرات آنها در قسمت گردن آسیب دیده است از اختلال بلع رنج می‌برند.
اختلالات عملکردی
بیماری‌ها و اختلالاتی که بر عملکرد عضلات یا بافت همبند بدن تاثیر می‌گذارند می‌توانند منجر به دیسفاژی ( گیرکردن غذا ) شوند. برخی از این بیماری‌ها عبارتند از:
- دسیستروفی عضلانی
- درماتومیوزیت
- ضعف شدید عضلات صورت
- اسکلرودرمی(اسکلروزیس سیستمیک)
- سندرم شوگرن
بیماری‌های مری
برخی از بیماری‌های مری می‌توانند باعث اختلال بلع و گیرکردن غذا شوند. برخی از این بیماری‌ها عبارتند از:
- آشالازی: یک اختلال حرکتی نادر در قسمت تحتانی اسفنکتر مری است. عضله در پی انقباضات مکرر امکان عبور مواد غذایی را به معده فراهم می‌کند.
- ازوفاژیت‌ائوزینونیلی: به التهاب مری گفته می‌شود که در این بیماری، دیواره مری توسط گلبول‌های سفید خون که ائوزینوفیل نامیده می‌شوند، پوشانده می‌شوند.
- سایر ناهنجاری‌های عملکردی: سایر اختلالات عملکردی عضله مری از قبیل اسپاسم و انقباضات بی‌نتیجه می‌توانند باعث بروز مشکل در بلع مواد غذایی شوند.
انسداد مری
انسداد مری و مجرای فوقانی دستگاه گوارشی به علت ناهنجاری‌های آناتومیکی، تومورها، یا بافت اسکار می‌تواند باعث بروز دیسفاژی شود. برخی از این مثال‌ها عبارتند از:
- سرطان مری
- ازوفاژیت (التهاب مری) این در حالی است که علائم از وفاژیت یا اودینوفاژی مشترک است.
- سرطان سر و گردن
- تنگی مری که به علت التهاب و زخم شدن بافت مری در پی رفلاکس اسید معده از معده به مری رخ می‌دهد با این حال مسمومیت‌های شیمیایی، برخی داروها یا پرتو درمانی باعث بروز این مشکل می‌شود.
- حلقه‌های شاتسکی (حلقه‌های نرم، باریک، خوش‌خیم و حلقه‌های جانبی بافت‌های قسمت تحتانی مری که در محل اتصال مری با معده قرار دارند).
- فشردگی مری توسط ساختارهایی که خارج از مجرای گوارش قرار دارند مانند تومورهای قفسه سینه
- بزرگ شدن غدد لنفاوی
- آنوریسم آئورت صدری
- ناهنجاری‌های مادرزادی آناتومیکی (نقص تولد)
دیسفاژی در کودکان
ممکن از کودکان مبتلا به دیسفاژی ( گیرکردن غذا ) از غذا خوردن امتناع کنند و فقط مقدار محدودی از مایعات و مواد غذایی را بخورند یا آنکه موقع غذا خوردن رفتاری را از خود نشان دهند که برای سن آنها مناسب نیست. دیسفاژی در کودکان می‌توانند باعث فرو بردن هوا و در نتیجه بروز بیماری‌هایی مانند پنومونی و سایر مشکلات حاد ریوی شود. اگر کودک شما به طور ناگهانی دچار مشکل بلع شده و از سلامت کامل برخوردار است. احتمال دارد چیزی در مری او گیر کرده باشد. اگر کودک شما تب دارد و برای بلع مواد غذایی به مشکل برخورده است احتمال عفونت گلو وجود دارد. سایر اختلالات نیز می‌توانند باعث بروز مشکلات شدید بلع شوند.
دیسفاژی در افراد مسن
در حقیقت برآورد شده است که حدود ۲۰ درصد از افراد بالای ۵۰ سال و اکثر افرادی که ۸۰ سال سن دارند دچار درجات مختلفی از اختلال بلع می‌شوند. گزارشاتی که ارائه شده حاکی از آن است که اختلال بلع در میان افراد مسن شیوع بسیار بالایی دارد.
علائم دیسفاژی
اختلال بلع و گیرکردن غذا می‌تواند موقتی و خفیف یا شدید باشد یا آنکه باگذر زمان بدتر شود. اگر از دیسفاژی ( اختلال در بلع و گیرکردن غذا ) رنج می‌برید ممکن است با موارد زیر نیز روبه‌رو شوید:
- ممکن است اولین بار که سعی می‌کنید مواد غذایی یا مایعات را قورت دهید به مشکل بربخورید و فرایند بلع در چند مرحله انجام شود.
- ممکن است هنگام بلعیدن دچار سرفه شوید یا آنکه مجرای گلو بسته شود. ممکن است پس از بلعیدن، مایعات و مواد غذایی به گلو، دهان، یا بینی برگردد.
- ممکن است احساس کنید مواد غذایی یا مایعات در قسمتی از گلو یا سینه شما گیر کرده است.
- ممکن است بلعیدن مواد غذایی با درد همراه باشد. ممکن است موقع بلعیدن متوجه درد یا فشار روی قفسه سینه شوید یا آنکه که دچار سوزش سر دل شوید.
- ممکن است به علت ناتوانی در خوردن مواد غذایی یا مایعات دچار کاهش وزن شوید.
اختلالات بلع و تنفس
اختلالات بلع عامل اصلی مشکلات تنفسی هستند. این مسئله زمانی رخ می‌دهد که مایعات با مواد غذایی وارد ریه و کیسه‌های هوایی شوند و باعث بروز بیماری‌های ریوی از قبیل پنومونی و در برخی موارد، خفگی و حتی مرگ شود.
تشخیص اختلال بلع
اگر از اختلال بلع رنج می‌برید، پزشک درباره علائم و نشانه‌هایی که دارید سوال می‌پرسد سپس به معاینه شما می‌پردازد. پزشک قصد دارد اطلاعاتی را درباره اینکه آیا بلعیدن جامدات برای شما دشوار است یا مایعات یا هر دو، به دست بیاورد. همچنین پزشک از شما می‌پرسد که فکر می‌کنید مواد غذایی یا مایعات کجا گیر می‌کنند، آیا دچار سوزش سر دل می‌شوید. اگر دچار سوزش سر دل می‌شوید حدودا چقدر طول می‌کشد، حدودا چند وقت است که دچار اشکال در بلع شده‌اید. سپس به ارزیابی رفلاکس‌ها، قدرت عضلات و حرف زدن شما می پردازد. ممکن است پزشک برای تشخیص علت اختلال بلع انجام برخی آزمایشات را تجویز کند که عبارتند از:
- اشعه ایکس: اشعه ایکس می‌تواند تصاویری را از گردن و قفسه سینه ارائه کند.
- بلعیدن باریوم: در این آزمایش از شما خواسته می‌شود که یک محلول گچ مانند که باریوم نام دارد را بخورید سپس برای عکسبرداری از گلو و مری آماده شوید. باریوم قسمت‌های داخلی مری را می‌پوشاند و تصویر دقیق‌تری را ارائه می‌کند.
- فلوئوروسکوپی: در این روش بیمار باید یک نوع باریوم را بخورد، سپس از فرایند بلعیدن باریوم فیلم‌برداری می‌شود.
- لارنگوسکوپی: در این روش توسط یک آینه یا دوربین کوچک قسمت‌های انتهای گلو ارزیابی می‌شود.
- ازوفاگوسکوپی یا آندوسکوپی قسمت‌های فوقانی دستگاه گوارش: در هنگام انجام این آزمایش یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر وارد دهان می‌شود و بیمار باید به آرامی آن را ببلعد تا پزشک بتواند به بررسی مری بپردازد. در برخی موارد معده و قسمت فوقانی روده نیز ارزیابی می‌شود. گاهی اوقات پزشک تکه کوچکی از بافت مری را برای تکه‌برداری جدا می‌کند. تکه‌برداری، آزمایشی است که با هدف بررسی التهاب یا سرطان انجام می‌شود.
- مانومتری: در هنگام انجام این آزمایش، یک لوله کوچک وارد مری می‌شود. این لوله به یک کامپیوتر وصل است که فشاری ناشی از بلعیدن مواد غذایی یا مایعات را در معده اندازه‌گیری می‌کند.
- بررسی سطح PH: در این روش تعداد دفعات ورود اسید معده به مری و مدت زمان باقی ماندن در مری ارزیابی می‌شود.
برای درمان دیسفاژی از چه اقدامات تخصصی پزشکی استفاده می‌شود؟
پزشک متخصص گفتاردرمانی به ارزیابی فرایند بلع می‌پردازد. با این حال سایر متخصصین نیز در فرایند درمان کشکلات بلع و کنترل اختلال بلع نقش دارند. برخی از این تخصص‌ها عبارتند از:
- متخصص تغذیه
- متخصص گوش، گلو، بینی و متخصص مجرای تنفسی
- متخصص گوارش
- دندانپزشک
- نورولوژیست
- پرستار
- رادیولوژیست
- روان‌شناس
- مددکاران اجتماعی و متخصص توانبخشی
- متخصص کاردرمانی
آیا می‌توان اختلال بلع را درمان کرد؟
اهداف درمان اختلال بلع عبارتند از:
- بهبود فرآیند بلع
- کاهش خطرات ناشی از بلعیدن هوا
- بهبود وضعیت تغذیه افراد بیمار
تمهیداتی برای درمان دیسفاژی در منزل
با توجه به وضعیت بیمار، اصلاحات رژیم غذایی یک گام ضروری در درمان دیسفاژی است، در مواردی که ناهنجاری‌های عملکردی، دلیل بروز اختلال بلع و گیرکردن غذا هستند این مسئله اهمیت زیادی می‌یابد. پزشک به بیمار توصیه می‌کند از غذاهای نرم و لطیف تغذیه کنند.
ورزش درمانی
ورزش درمانی بخش مهمی از فرایند درمان این بیماران محسوب می‌شود. ورزش درمانی و ارزیابی‌های توانبخشی شامل پیشنهادات زیر است:
- تغییر دادن وضعیت سر موقع غذا خوردن
- انجام دادن تمریناتی که باعث تقویت عضلات هنگام بلعیدن می‌شود.
- انجام دادن تمرینات تقویت‌کننده و هماهنگ‌کننده لب، زبان، یا فک
متخصص گفتار درمانی یکی از اعضای حاضر در تیم ارزیابی و درمان است و می‌تواند با ارائه برخی تمرینات به تقویت عضلات زبان و دهان کمک کند. در صورتی که بیمار از علائم رفلاکس معده به مری رنج می‌برد باید قبل از رفتن به رختخواب از خوردن مواد خوراکی و استعمال دخانیات اجتناب کند، پس از غذا خوردن صاف بنشینید، مصرف برخی داروها می‌تواند به این افراد کمک کند.
داروها
در صورت بروز علائم رفلاکس معده به مری، مانند ترش کردن، استفاده از داروهایی که برای کاهش سطح اسید معده طراحی شده‌اند می‌توانند به بیماران کمک کنند. این داروها عبارتند از:
- داروهای ضد اسید
- مهارکننده‌های مانند نیزاتیدین، فاموتیدین، سایمتیدین، یارانستین
- مهارکننده‌های پرتون پمپ مانند امپرازول، لانزوپرازول، ایزومپرازول، نپتوپرارول، یا رابپرازول
عمل جراحی
امروزه می‌توان با انجام عمل جراحی، برخی از ناهنجاری‌های آناتومی و عملکردی حنجره یا مری که باعث دیسفاژی می‌شوند را درمان کرد. عمل جراحی، بخشی از فرآیند درمان دیسفاژی مرتبط با سرطان مری و فشردگی آن به علت تومور یا ناهنجاری‌های قفسه سینه است. روش‌های جراحی مختلفی برای درمان دیسفاژی وجود دارد که انتخاب هر یک از آنها به علت دیسفاژی بستگی دارد. در مواردی که بیماری از دیسفاژی شدید رنج می‌برد انجام عمل جراحی برای بهبود وضعیت تغذیه بیمار ضروری است در مواردی که بیماری موقتی باشد از لوله بینی معده‌ای برای تغذیه بیمار استفاده می‌شود. در مواردی که دیسفاژی بسیار شدید باشد، پزشک با انجام عمل جراحی لوله گاستروستومی آندوسکوپیک (PEG) را از طریق پوست وارد معده می‌کند و غذا مستقیما وارد معده بیمار می‌شود.
رژیم غذایی برای بیماران دیسفاژی
رژیم غذایی دیسفاژی دارای چهار سطح است که عبارتند از :
[WPSM_COLORBOX id=3637]
بیمار باید در خصوص نوشیدنی‌ها بسیار احتیاط کند و باید قبل از مصرف هرگونه نوشیدنی با پزشک خود مشورت کند و در رژیم خود از نوشیدنی‌های مجاز استفاده کند.
انجام تمرینات ورزشی برای دیسفاژی
متخصصان توانبخشی دیسفاژی تمریناتی را برای تقویت عضلات بلع طراحی کرده‌اند که می‌توانند به بیمار کمک کنند.
تمرینات شیکر
بیمار باید برای انجام این تمرین به پشت دراز بکشد و سعی کند سر خود را بلند کند، انگار قصد دارد نوک انگشتان پایش را ببیند. هنگام انجام دادن این تمرین، نباید شانه‌ها تکان بخورند و همراه سر به سمت جلو خم شوند. بهتر است بیمار به مدت حداقل ۶ هفته، روزی ۲ تا ۳ بار این تمرین را انجام دهد. در صورتی که بیمار به طور کامل این تمرین را انجام دهد، می‌تواند زمان بلند کردن سر و تکرار تمرینات را افزایش دهد.
نمایش بلند کردن استخوان لامی
انجام دادن این تمرین باعث تقویت عضلات بلع و افزایش کنترل آنها می‌شود. برای انجام این تمرین، بیمار باید تعدادی کاغذ را روی یک پتو یا حوله قرار دهد. سپس یک عدد نی را در دهان خود قرار دهد و سعی کند نی را به کاغذها بچسباند و در همین حالت که نی را می‌مکد کاغذ را به روی یک فنجان یا هر وسیله دیگری قرار دهد و عمل مکیدن را قطع کند و اجازه دهد کاغذ درون فنجان قرار بگیرد. بیمار باید سعی کند هر جلسه ۵ تا ۱۰ تکه کاغذ را درون فنجان قرار دهند.
بالا بردن سیب گلو
انجام دادن این تمرین ساده کمک شایانی به بهبود رفلاکس بلع می‌کند. بیمار باید در این روش باید سعی کند بزاق دهان خود را قورت دهد. به طور طبیعی، هنگامی که بزاق دهان موقع بلعیدن وارد قسمت پشت دهان می‌شود، سیب گلو بالا می‌آید و سپس پایین می‌رود. بیمار باید سعی کند هر بار به مدت ۲ تا ۵ ثانیه سیب گلویش را بالا ببرد. بیمار می‌تواند برای درک بهتر حرکت سیب گلو، ابتدا آن را با انگشتان خود بالا ببرد و تا زمانی که قادر باشد بدون کمک دست، عضلات بلع خود را کنترل نماید، روزانه چند بار این تمرین را انجام دهد.
بلع پر زحمت
هدف از انجام این تمرین، بهبود سطح تماس و هماهنگی بین عضلات مختلفی است که در هنگام بلعیدن مورد استفاده قرار می‌گیرند. این تمرین شامل بلعیدن است. بیمار باید برای انجام این تمرین سعی کند تا جایی که می‌تواند همه عضلاتی که در فرآیند بلع حضور دارند را بفشارد. برای انجام این تمرین نیازی به خوردن مواد غذایی نمی‌باشد. بیمار می‌تواند برای تقویت عضلات خود، روزانه ۵ تا ۱۰ بار این تمرین را انجام دهد.
بلع دهانه حنجره
بیمار باید در ابتدا این تمرین را بدون خوردن مواد غذایی انجام دهد و هنگامی که به اندازه کافی مهارت یافت، این تمرین را زمانی انجام دهد که در حال خوردن مواد غذایی است. این تمرین شامل سه مرحله است:
- بیمار باید یک نفس عمیق بکشد.
- نفس را هنگام بلعیدن حبس کند.
- سپس سرفه کند که هرگونه ماده غذایی یا باقیمانده بزاق که وارد تارهای صوتی شده است خارج گردد.
بلع قسمت فوقانی دهانه حنجره
این تمرین دقیقاً شبیه تمرین فوق است اما میزان پیچش در این تمرین بیشتر است. بیمار باید سعی کند پس از حبس کردن نفس خود هنگام بلعیدن، نفسش را آزاد کند. فشاری که در این حالت ایجاد می‌شود به تقویت عضلات مخصوص بلع کمک می‌کند.
پیشگیری از دیسفاژی
دیسفاژی زمانی قابل پیشگیری است که عامل اصلی اختلال بلع و گیرکردن غذا قابل پیشگیری باشد. اکثر بیماری‌های عصبی عضلانی و بیماری‌های بافت همبند قابل پیشگیری نیستند. مصرف برخی داروها می‌تواند علائم و عوارض رفلاکس معده به مری را کاهش دهد یا از بروز آن جلوگیری کند.
برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید