فیزیوتراپی برای درمان پارکینسون:درمانی موثرتر از دارو و تحریک مغزی

پارکینسون جزیی از گروه بزرگتری از عارضه‌های موسوم به اختلال‌های سیستم حرکتی است که در اثر از بین رفتن سلول‌های تولید کننده دوپامین در مغز بروز می‌یابد. بیماری به مرور خود را به روش‌های مختلفی مانند دشواری در راه رفتن نشان می‌دهد و غالباً با لرزش‌های جزیی یک دست شروع می‌شود. هرچند رعشه نشانه شایع پارکینسون است، اما خود این اختلال باعث سفتی و گرفتگی عضلات یا آهسته شدن حرکات می‌شود. پارکینسون به شکل‌های مختلف خود را نشان می‌دهد، برای مثال بازوهای بیمار هنگام راه رفتن تاب نمی‌خورد، بیمار با لکنت حرف می‌زند یا حالت‌های احساسی مختلف بر چهره‌اش نقش نمی‌بندد. دارو درمانی و تحریک عمقی مغز علائم را تا حدی تسکین می‌دهد، اما بسیاری از بیماران به درمان‌های دیگری مانند فیزیوتراپی نیاز پیدا می‌کنند. طرح درمان فیزیوتراپی در پارکینسون مطابق با نیازهای خاص هر بیمار، مرحله بیماری و علائم بروز یافته تهیه می‌شود. فیزیوتراپی عوارض ثانویه را به حداقل می‌رساند و عملکرد و توانایی حرکتی بیمار را به حداکثر می‌رساند.

 تعریف پارکینسون و علائم آن

---

در پارکینسون سلول­های ماده­ی سیاهِ مغزِ میانی به مرور از بین می­روند و همین امر سبب کاهش تولید دوپامین می­شود. کاهش تولید دوپامین علائم بالینی زیر را در بیمار به دنبال دارد.

کندی حرکت

در بیمار دچار عارضه پارکینسون، شروع حرکت خیلی کند و کسالت آور است و در ادامه، حرکت از کنترلش خارج شده و دچار عدم تعادل می­شود.

لرزه

بیماران پارکینسونی در حالت استراحت دچار لرزش یا ترمور می­شوند. این لرزش در اندام­های انتهایی مثل انگشتان بیش­تر دیده می­شود. اغلب تعداد لرزش­ها بین 4 تا 7 بار در ثانیه است.

سفتی اندا­م‌ها

در بیماران پارکینسونی، حرکت رفت و برگشتی یک مفصل، در کلّ دامنه­ی حرکتی آن سفتی وجود دارد. این سفتی یا ریجیدیتی در بیماران پارکینسونی موجب مصرف بیش از حد انرژی عضلات و خستگی زود رس می­شود.

عدم ثبات و کنترل وضعیت بدن

از مشکلات رایج در بیماران پارکینسونی که منجر به زمین خوردن زیاد این بیماران می­شود. در این مشکل بیمار توانایی کنترل وضعیت ایستادن و پوسچر خود را ندارد و با کوچکترین حرکتِ ناگهانی، ثباتش از دست می رود. معمولا وضعیت پوسچر و ایستادن بیماران پارکینسونی خمیده و رو به جلو است.

راه رفتن غیر نرمال

بیماران پارکینسونی گام­های کوتاه برداشته، بدنشان به سمت جلو خم می­شود، ابتدا قدم­های کوتاه برمی­دارند و سپس تند راه می­روند.

نگاه ثابت و خیره، تکلم آهسته و با آهنگی یکنواخت، اختلالات دستگاه عصبی خود مختار مانند تعریق بیش از حد، افزایش بزاق و اختلالات اسفگتری.

مراحل بیماری

---

مرحله یک: نشانه ­ها در یک طرف بدن مشاهده شده و خفیف هستند.

مرحله دو: نشانه­ ها در دو طرف بدن مشاهده می­شوند و اختلال در وضعیت محوری بدن وجود ندارد.

مرحله سه: نشانه­ ها دو طرفه هستند. بیمار ناپایداریِ وضعیتی دارد.

مرحله چهار: درگیری دو طرفه است، بدن به سمت جلو خمیده شده و بیمار برای انجام کارهای روزانه به کمک نیاز دارد.

مرحله پنج: نشانه­ ها فراگیر و دوطرفه است، بیماری کاملا پیشرفت کرده، بیمار برای انجام کارهای شخصی و روزانه به کمک و مراقبت نیاز دارد و یا زمین­ گیر می­شود.

فیزیوتراپی پارکینسون

---

فیزیوتراپی در پارکینسون بخش مهمی از مدیریت درازمدت پارکینسون است. همچنین فیزیوتراپی در طرح درمانی چندرشته‌ای پارکینسون نیز گنجانده می‌شود. فیزیوتراپی پارکینسون به علائم مرتبط با حرکت پارکینسون می‌پردازد و هدف از آن حفظ تعادل و توانایی حرکتی بیمار و به حداکثر رساندن استقلال عملکردی و کیفیت زندگی وی است. فیزیوتراپی پارکینسون بر متحرک‌سازی مفاصلی متمرکز می‌شود که به علت بیماری خشک و سفت شده‌اند، تا به این ترتیب بیمار حرکت عادی خود را، به ویژه در بالاتنه بازیابد. تمرین‌هایی که با هدف افزایش انعطاف‌پذیری عضلات سفت و گرفته به بیمار آموزش داده می‌شود، حرکت را برای وی آسان‌تر می‌کند. مجموعه حرکات کششی ملایم معمولاً بخشی از طرح درمانی پارکینسون است. بازآموزی وضعیت اندامی نیز برای پیشگیری از حالت خمیدگی رایج در بیماران پارکینسون الزامی است. بازیابی پایداری وضعیتی به حفظ تعادل کمک می‌کند، البته برنامه خاص بازآموزی تعادل نیز جزئی از طرح درمان فیزیوتراپی پارکینسون به شمار می‌رود. فیزیوتراپی در بیماران پارکینسون علاوه بر پرداختن به مشکلات مربوط به حرکت، انعطاف پذیری، وضعیت اندامی و تعادل بر فعالیت‌های روزمره‌ای مانند بالا و پایین رفتن از تخت و پله‌ها، بلند شدن از روی صندلی یا راه رفتن متمرکز می‌شود که بیمار به تنهایی از عهده انجام آنها برنمی‌آید. در پیش گرفتن این رویکرد عملکردی در برنامه توانبخشی روند درمان را برای بیمار پرمعناتر می‌سازد و بیشترین منفعت را به بیمار می‌رساند.

تاثیر فیزیوتراپی در درمان پارکینسون

---

متخصص فیزیوتراپی بهترین و ساده‌ترین روش انجام وظایف روزمره را به بیمار آموزش می‌دهد. متخصص کاردرمانی نیز در این مرحله از درمان مشارکت دارد و وسایل کمکی را در اختیار بیمار می‌گذارد تا راحت‌تر بتواند فعالیت‌های خانگی خود را انجام دهد. همچنین متخصص فیزیوتراپی شیوه صحیح راه رفتن با وسایل کمکی یا بدون آنها را به بیمار آموزش می‌دهد، تا وی بتواند در کمال ایمنی و بدون کمک گرفتن از دیگران حرکت کند. چنانچه بیمار برای چرخیدن مشکل داشته باشد یا در یک حالت متوقف شود، متخصص راهبردهای مدیریتی متفاوتی را، مانند اشاره‌های شنیداری یا دیداری برای رفع این مشکلات توصیه می‌کند. متخصصین دیگری نیز مانند متخصص کاردرمانی، گفتاردرمانی و تغذیه در درمان پارکینسون مشارکت دارند. پزشک معالج بهترین طرح درمان ممکن را تهیه می‌کند و بیمار را به متخصصین مربوطه ارجاع می‌دهد.

روش‌های فیزیوتراپی برای درمان پارکینسون

---

 ورزش درمانی

برنامه ورزش درمانی مناسب با توجه به علائم، تناسب بدن بیمار و وضعیت سلامت عمومی وی توصیه می‌شود. ورزش درمانی معمولاً شامل حرکات کششی می‌شود که دست و پا را در دامنه کامل حرکتی تحت کشش قرار می‌دهد.

تمرین درمانی به ویژه در اندام تحتانی کاربرد مناسبی برای این افراد دارد. همچنین می­توان حین انجام تمرین از الکتروتراپی (FES) استفاده کرد و به بیمار گفت به محض احساس جریان تمرین را انجام دهد. برای بهبود تعادل، تمرینات کراس کمک کننده هستند. مثلا یک دست بالا، یک دست پایین، یک پا جلو و یک پا عقب. در این تمرین بیمار حتما باید حرکات را با دقت و به صورت ریتمیک انجام دهد. حرکات چرخش تنه نسبت به اندام­ها و برعکس نیز کمک کننده است.

در بیمارانی که توانایی ایستادن ندارند این تمرین را می­توانند در وضعیت نشسته انجام دهند؛ به طوری­که روی صندلی بنشینند و دستها را بالا گرفته و به طرفین بچرخند و یا دست چپ را به پای راست و بالعکس برسانند.

برای اصلاح راه رفتن حتما باید تمرینات راه رفتن انجام شود، به این نحو که بیمار در پارالل راه می­رود و در این حین نباید به پاهایش نگاه کند و دستوراتی را که درمانگر در آن لحظه می­دهد را اجرا کند. دستوراتی مثل بلند کردن پاها، نکشیدن پاها، خم کردن زانو، گذاشتن پاشنه روی زمین و تلاش برای صاف ایستادن. بیمار پارکینسونی حتما باید روزانه 30 تا 40 دقیقه راه رفتن در فضای باز و خارج از منزل را داشته باشد. بیمار پارکینسونی حتما باید چندین بار در روز مفاصلش راجهت کاهش سفتی در دامنه کامل حرکت دهد. یکی از روش­های موفق در کنترل لرزش بیماران پارکینسونی استفاده از بیوفیدبک است. ساده­ ترین آن این است که یک لیوان آب به بیمار داده­ شود و از وی خواسته شود تا لرزش دستش را کنترل کند و از ریختن آب جلوگیری کند.

ورزش کردن در آب

ورزش‌های آبی مانند راه رفتن در آب، ایروبیک در آب و یوگا در آب مفاصل را نرم می‌کند و کمتر از ورزش کردن روی زمین نیاز به تعادل دارد. بیمار باید از پوشیدن دمپایی‌های لغزنده، راه رفتن روی کفپوش‌های لغزنده و در محیط‌های تاریک اطراف استخر خودداری کند. همچنین بیمار باید نزدیک به نرده یا دیواره استخر حرکت کند و هنگام ورود و خروج به استخر مراقب باشد. شنا ورزش قلبی ریوی مناسبی است که عضلات را تقویت می‌کند. همچنین چون سر، بازوها و پاها حین شنا کردن عمل‌های مختلفی را انجام می‌دهد، هماهنگی بدن بیمار افزایش می‌یابد. نیروی شناوری آب از حوادثی مانند زمین خوردن جلوگیری می‌کند، از طرفی مقاومت آب تلاش بیمار برای حرکت دادن بدن را تقویت می‌کند. ورزش کردن در آبی که ارتفاع آن تا سینه است، تمرین مناسبی برای بیماران دچار پارکینسون، به ویژه بیمارانی است که در گذشته از شنا کردن لذت می‌بردند.

یوگا

تاثیر یوگا در کاهش لرزش‌ها و بهبود تعادل گام برداشتن بیمار به اثبات رسیده است. یوگا یکی از مفیدترین درمان‌های مکمل پارکینسون است که به افزایش انعطاف‌پذیری، بهبود وضعیت اندامی، شل شدن عضلات، تسکین عضلات دردناک و ارتقاء اعتماد به نفس بیمار کمک می‌کند و به این ترتیب کیفیت زندگی بیمار را ارتقاء می‌بخشد.

توصیه‌های مفید برای ورزش کردن بیماران پارکینسون

اگر دچار پارکینسون هستید، حتماً هنگام ورزش کردن توصیه‌های زیر را رعایت کنید:

•  بدن را قبل از ورزش کردن گرم و پس از اتمام ورزش، سرد کنید.
•  اگر می‌خواهید 30 دقیقه ورزش کنید، با 10 دقیقه شروع کنید و مدت تمرین را به تدریج افزایش دهید.
•  عضلات صورت، فک و همچنین صدای خود را تمرین دهید، آواز بخوانید یا کتابی را با صدای بلند قرائت کنید. لب‌ها را به شیوه‌ای اغراق آمیز حرکت دهید. روبروی آئینه بایستید و شکلک دربیاورید. غذا را محکم بجوید.
•  در یک محیط امن با نور مناسب ورزش کنید. دمپایی لغزنده نپوشید، مراقب کفپوش‌هایی که ممکن است به پایتان گیر کند و هر عامل حادثه‌ساز دیگر باشید.
•  اگر در حفظ تعادل مشکل دارید، نزدیک به نرده یا میله ورزش کنید. اگر نمی‌توانید بایستید یا بلند شوید، به جای ورزش کردن روی زمین یا تشک ورزشی روی تخت تمرینات را انجام دهید.
•  هر زمان احساس ناراحتی یا درد کردید، بلافاصله تمرین را متوقف کنید.
•  فعالیتی را که دوست دارید، انتخاب کرده و آن را ادامه دهید. یوگا، تای چی، پیاده‌روی و باغبانی نمونه‌هایی از فعالیت‌های امن و مفید برای پارکینسون است.