درمان گفتار در سکته مغزی

ارزیابی و درمانِ گفتار در افرادی که دچار آسیب مغزی شده اند.

در بیمارانی که به هر علتی دچار آفازی شده ­اند، اولین قدم مهم درمانی، ارزیابی بیمار است. در این بیماران باید درک شنیداری، نامیدن، تکرار کردن، خواندن، نوشتن و بیان کلامی بیمار مورد ارزیابی قرار گیرد و بنابر نتایج حاصل، برنامه درمانی مناسب ارائه گردد.

برای ارزیابی هرکدام از حیطه­ های زبانی گفته شده می ­توان از موارد زیر استفاده کرد:

ارزیابی درک شنیداری:

از بیمار بخواهید دستورات ساده­ ی شما را انجام دهد. برای مثال: دستت کو؟ پاهاتو بیار بالا. چشمهات رو ببند. ساعت رو نشون بده. دست سمت چپت رو بیار بالا و ….

به یاد داشته باشید که در هنگام درخواست از بیمار برای اجرای این دستورات به هیچ عنوان از اشاره استفاده نکنید(مثلا به دستانش اشاره نکنید که متوجه شود باید دستانش را بالا ببرد)، چرا که هدف از این ارزیابی درک شنیداری است، نه درک اشاره.

ارزیابی نامیدن:

از بیمار بخواهید چند شی را که در مقابلش قرار دارد را نام ببرد یا از وی بخواهید چند مورد از تصاویری که در مقابلش قرار داده اید را نام ببرد. از بیمار بخواهید نام فرزندان، نام چند ماشین، نام چند نوع غذا و.. را نام ببرد. از بیمار بخواهید چند مورد کلمه که با صدای خاصی شروع می ­شوند مانند صدای /س/ را نام ببرد.

ارزیابی تکرار:

از بیمار بخواهید کلمات و عباراتی را که به ترتیب طول آنها افزایش می یابد را بعد شما تکرار کند. مانند: بگو سیب. حالا بگو سیب قرمز. حالا بگو سیب قرمز بزرگ. حالا بگو من سیب قرمز بزرگ دارم.

ارزیابی نوشتن:

به بیمار دیکته ی حروف، هجاها ، کلمات و جملات بگویید و دقت کنید در کدام مورد قوی تر و در کدام مورد ضعیف تر عمل می­ کند. نوع خطاها هم بسیار مهم هستند. برای مثال ممکن است بیماری توانایی نوشتن حروف را به تنهایی داشته باشد اما توانایی ترکیب حروف با هم و در نتیجه نوشتن هجاها و یا کلمات را نداشته باشد. ممکن است برعکس این مورد هم رخ دهد. در برخی موارد هم بیماران هنگام نوشتن خطاهای معنایی را نشان می­دهند. مثلا به جای قاشق می ­نویسند چنگال! تمامی نکات حاصل از این ارزیابی ها در انتخاب برنامه درمانی مناسب اهمیت دارد.

ارزیابی خواندن:

لیستی از صداها را روی برگه نوشته و هربار از بیمار بخواهید یک مورد را نشان دهد. مثلا بگویید /ب/ را نشان بده. سپس هجاها و کلماتی را نوشته و از او بخواهید آن­ها را نشان دهد. برای مثال بخواهید کلمه ­ی باران را نشان دهد. کلماتی را در مقابل بیمار قرار دهید و بخواهید آن را باصدای بلند بخواند.

ارزیابی بیان کلامی:

از بیمار سوالاتی مانند: نام پزشکتان چیست؟ آدرس منزلتان کجاست؟ شغل شما چیست؟ بپرسید و یا از او بخواهید درمورد تصویری برای شما توضیح دهد و به این ترتیب نمونه گفتاری از بیمار تهیه نمایید.

درمان

حال براساس نقاط ضعف و قوت هر بیمار، برنامه درمانی متناسب او طراحی خواهد شد. در این بخش، راه حل­ هایی کلی برای تقویت هر کدام از حیطه ها ارائه می­ گردد.

درمان درک شنیداری:

نکته ­ی مهمی که لازم است در این قسمت ذکر شود این است که در اکثر موارد، زمانی که درمانگر پس از ارزیابی به این نتیجه می ­رسد که بیمار در درک شنیداری دچار مشکل است، خانواده با توجه به مشاهدات خود از عملکرد بیمار می­گویند درک او خوب است؛ چرا که اطرافیان را می­ شناسد و نسبت به آنها واکنش نشان می ­دهدو یا زمانی که قاشق را می بیند متوجه می­ شود که باید با آن غذا خورد یا حتی خانواده گزارش می ­دهد “پدر ما بهتر از ما آدرس ها را به یاد دارد و زمانی که به بیرون می­رویم او با اشاره در یافتن مسیر مارا راهنمایی می­ کند”. لازم به ذکر است که گزارش موارد این چنینی هیچ تناقضی با درک شنیداری آسیب دیده ندارد. چرا که در بیماری که درک شنیداری اش آسیب دیده، در حقیقت کد گشایی واژگان و یافتن معنای واژگانِ شنیده شده دچار مشکل است و نه درکِ موقعیت. به عبارتی زمانی که ما دستور یا کلمه ای را به بیمار می­ گوییم، او همانند زمانی که ما در محیطی پر سر و صدا هستیم و یا زمانی که با واژگان زبان جدیدی روبرو می ­شویم کلمات را درک می ­کند. او می­ شنود اما نمی­ تواند صدا ها را آنالیز کرده و به صورت واژه ی با معنا آن را درک کند.

با توجه به این نکته، موارد زیر در افزایش درک شنیداری بیمار کمک کننده خواهد بود:

• کاهش سرعت گفتار: با سرعت کم با بیمار صحبت کنید چرا که این موضوع فرصت بیشتری برای آنالیز کلمات به بیمار می­ دهد و درک شنیداری را افزایش می­ دهد.

• استفاده از جملات کوتاه و ساده: از جملاتی با نحو ساده و کوتاه استفاده کنید.

• در هنگام صحبت کردن بین کلمات و جملات کمی مکث کنید.

• سر و صدای محیطی را کاهش دهید. برای مثال وقتی با بیمار صحبت می­ کنید صدای تلوزیون و یا موارد دیگر را از محیط حذف کنید.

• با استفاده از اشاره و حرکات صورت بیمار را برای درک واژگان راهنمایی کنید.

• برای پاسخ دادن به بیمار فرصت دهید و صبور باشید.

• برای شروع آموزش درک از واژگانی با کاربرد زیاد استفاده کنید. مانند: آب، غذا، درد، دارو، شانه، مسواک و ………

• ابتدا درک واژگان و در ادامه درک جملات تمرین خواهد شد. از کلمات ساده، یک بخشی، پر کاربرد استفاده کنید. تصاویر و یا شی آن را نشان دهید. نام آن را بیان کرده و کاربردش را برای بیمار توضیح دهید.

درمان نامیدن:

کلمه مورد نظر را برای بیمار توصیف کنید.( برای این بخش، واژه ­ی قاشق را مثال می­ زنیم.)

قاشق، باهاش غذا می ­خوریم. جنسش از فلزه.

نام واژه را مجدد بیان کنید: قاشق

جمله­ ای ناقص که با کلمه­ ی هدف کامل می ­شود را بیان کنید: با …………..غذا می­ خوریم.

صدای اول کلمه هدف را بیان کنید: ق………….قا

جایگاه تولیدِ صدای هدف را روی زبان یا لب ها نشان دهید: دست را روی قاعده­ ی زبان قرار داده و صدای ق را تولید کنید.

از راهنمایی نوشتاری استفاده نمایید. کلمه­ ی قاشق را نوشته و به او نشان دهید.

راهنمایی معنایی ارائه کنید، مترادف کلمه و یا کلمه­ای که در همان حوزه معنایی قرار دارد را بیان کنید. مثلا چنگال، کارد، بشقاب………… یا کلمه را توصیف کنید: با چی غذا می­خوریم؟

درمان تکرار:

درمان تکرار به تنهایی روی گفتار محاوره تاثیرگذار نیست بلکه بهبودی این آیتم روی بهبودی نامیدن و اصلاح گفته­ها موثر خواهد بود.

برای درمان تکرار، صداها و کلمات در طول­های مختلف مورد استفاده قرار می­ گیرد: بگو /ب/، حالا بگو با، حالا بگو باد، حالا بگو بادی، حالا بگو باران و………. کم­کم طول کلمه را افزایش داده و جمله هم برای تکرار تمرین شود. سطح پیچیدگی نحوی را در جملات تغییر دهید، چرا که بر روی تکرار تاثیر می­ گذارد.

برای تکرار در صورت لزوم به بیمار راهنمایی چهره­ ای بدهید. مثلا برای تکرار صدای /ب/ به لب­ها اشاره کنید.

درمان خواندن:

این بخش همزمان با باآموزی زبان درمان خواهد شد.

تصاویری کشیده و کلمات را روبروی تصاویر به صورت نامنظم بنویسید و بخواهید هر کلمه را به تصویرش متصل کند.

همانطور که نگام تمرین روی نامیدن یا تکرار جیگاه صدا را تمرین می ­کنید نوشته­ ی صدا را هم به او نشان دهید.

همانطور که صدا را و تشخیص آن را با بیمار کار می­کنید از او بخواهید صدای ورد نظر را از بین سایر صداها پیدا کند.

برای هر صدا یک کلید وازه قرار دهید. مثلا کلمه ی بابا برای صدای /ب/

درمان نوشتن:

درمان این بخش هم مانند خواندن همزمان با بازآموزی زبان خواهد بود.

در ابتدا تمرین­های کپی کردن حروف، کلمات، اشکال و امضا را به بیمار بدهید.

همزمان با تمرین بر روی نامیدنِ کلمات، تکرار صداها و کلمات و …….. از نوشتن هم استفاده کنید.

هنگام تمرین بر روی نامیدن، از بیمار بخواهید همزمان با نامیدنِ کلمه، نوشتن آن را هم تمرین کند.

چند نکته:

در برخی موارد، اگر آسیب فرد جزئی باشد، بطور کامل و بدون هیچ درمانی بهبود می یابد. اما در بیشتر موارد، آفازی به سرعت و بطور کامل بهبود نمی یابد. در حالیکه بسیاری از افراد مبتلا به آفازی در یک دوره، بهبودی خودبخودی دارند و برخی از توانایی های آنها بطور خودبخودی بهبود می یابد، اما برخی از ناتوانی ها همچنان برای فرد باقی می ماند. در اینگونه موارد، گفتاردرمانی می تواند مفید باشد.

دوره بهبودی معمولا بیش از دو سال به طول می انجامد. بیشتر مردم معتقدند که موثرترین درمان، زمانی است که از همان مراحل اولیه آغاز شود.

برخی از عواملی که بر روی پیشرفت بیمار تاثیر می گذارند عبارتند از : علت ضایعه مغزی، وسعت ضایعه، محل ضایعه و سن فرد. عوامل دیگری مانند انگیزه فرد، برتری دست و سطح سواد فرد نیز می تواند موثر باشد.

گفتاردرمانی می کوشد تا توانایی فرد را برای برقراری ارتباط با استفاده از توانایی های باقیمانده، بهبود بخشیده و شیوه های دیگری را برای برقراری ارتباط بیاموزد تا فرد بتواند تا حد امکان از تواناییهای زبانی باقیمانده برای جبران مشکلات زبانی استفاده کند.

مشاوره به خانواده برای ایجاد ارتباط با بیماران مبتلا به آفازی:

• با فرد مبتلا به آفازی همانند یک بزرگسال و نه مانند یک کودک، صحبت کنید. از مشورت کردن و ساکت بودن در مقابل فرد مبتلا به آفازی خودداری کنید.

• در طول صحبت کردن با بیمار، سر و صداهای زمینه ای مثل صدای تلویزیون، رادیو، افراد دیگر و … را حذف یا کم کنید.

• قبل از برقراری ارتباط، بیمار را مطمئن کنید که کاملا به او توجه دارید.

• از تمام شیوه های ارتباطی اعم از گفتار، خواندن، نوشتن، نقاشی، تماس چشمی، پاسخ های بله / خیر، بیان چهره ای و … استفاده کنید.

خطاهای بیمار را تصحیح نکنید.

• تمامی تلاش های ارتباطی بیمار را (بخصوص در جهت صحبت کردن) تشویق کنید و بپذیرید.

• با جملات ساده و کوتاه با بیمار ارتباط برقرار کنید. سرعت گفتارتان را با مکثهای مناسب بین کلمات و عبارات، کاهش دهید. بلندی صدایتان هم در حد طبیعی باشد.

• بیمار را تشویق کنید تا حد امکان مستقل باشد. از حمایت و محافظت بیش از حد وی خودداری کنید.

• تا حد امکان از حرکات و راهنمایی های بینایی استفاده کنید. در مواقع لزوم، یک موقعیت را تکرار کنید.

• تا جایی که ممکن است بیمار را تشویق کنید که به فعالیت های طبیعی ادامه دهد، مثل شام خوردن با خانواده، همکاری کردن و بیرون رفتن با آنان. فرد مبتلا به آفازی را از خانواده یا دوستان جدا نکنید و در یک جمع گروهی به آنها بی توجهی نکنید. سعی کنید که در تصمیم گیری های خانوادگی تا جایی که امکان پذیر است، آنها را درگیر نکنید.

• یک شنونده صبور باشید، چون فرد مبتلا به آفازی زمان زیادی را صرف صحبت کردن می کند، عجله نکنید و بین صحبت های او وارد نشوید.

• درک مکالمه یک فرد با فردی دیگر برای بیمار راحت تر از مکالمه دو یا چند نفر است. چرا که صحبت همزمان چند نفر با هم بیمار را گیج کرده و درک را غیر ممکن می سازد.

• بیمار را تشویق کنید که بنویسد یا نقاشی بکشد. اگر دست برتر وی آسیب دیده است، باید نوشتن را با دست دیگرش تمرین کند.

• بیمار را به سرگرمی ها و فعالیت هایِ غیر وابسته تشویق کنید.

• یک سری برنامه های روزانه را برای بیمار تنظیم کنید. در عین حال زمان های استراحت هم برای وی در نظر بگیرید زیرا فرد مبتلا به آفازی به راحتی خسته می شود.

• افراد خانواده باید یاد بگیرند که سلسله مراتب راهنمایی را برای کمک به بیمار ارائه دهند.

• افراد خانواده باید اشتباهات بیمار را حدس زده و درک کنند.

• در صورتی که بیمار گریه یا خنده غیر منطقی دارد، در مقابل این رفتار او آرام و ساکت باشید، سعی نکنید که در گریه کردن به او بپیوندید و یا خنده غیر قابل کنترل داشته باشید، سعی کنید موضوع را تغییر داده یا کار متفاوت دیگری انجام دهید.

• تلاش کنید از هر فرصتی برای مکالمه با بیمار استفاده کنید. با گفتن مواردی مانند “الان چکار می کنی؟”  “بزودی چه اتفاقی رخ خواهد داد؟” “دیروز چه اتفاقی افتاده؟” و … موضوعی را جهت گفتگو در اختیار بیمار قرار دهید.

• علیرغم اینکه بیمار نمی تواند درک کند، نباید در حضورش به بحث در مورد شرایط بیمار و پیش آگهی او پرداخت.

• سعی کنید که بیمار را با افراد دیگر دارای مشکل مشابه روبرو کنید و برای آنها جمعی را ترتیب دهید تا با مشکلات هم آشنا شده و با هم ارتباط برقرار کنند.

برای مشاوره و درمان با ما تماس بگیرید

۰۲۱۸۸۰۷۳۱۳۶