درمانِ دیسک کمر

دیسک کمر چیست؟

ستون فقرات انسان شامل 26 مهره است که به وسیله صفحاتی به نام دیسک بین مهره ای از یکدیگر جدا میشوند.

گاهی اوقات دیسک از قسمت عقبی خود دچار بیرون زدگی یا فتق می شود. این قسمت بیرون زده روی نخاع یا ریشه های نخاع فشار وارد می کند. همین امر منجر به بروز درد در ناحیه کمر با انتشار به پاها می شود.

این بیماری اصطلاحا دیسک کمر نامیده می شود. البته اصطلاح درست آن فتقِ دیسک کمری می باشد. به این بیماری، سیاتیک نیز می گویند.

علت ایجاد فتق دیسک کمر چیست و از نظر پاتولوژی چه اتفاقی می افتد؟

از حدود 15 سالگی به بعد دیسک بین مهره ای دچار تغییرات اجتناب ناپذیری می شود. این تغییرات باعث کاهش میزان آب موجود در دیسک و کاهش انعطاف پذیری آن می شود. این امر در برخی افراد زودتر بروز کرده و در برخی دیرتر دیده می شود. در صورت وارد آمدن فشار نامناسب به دیسک فرسوده، قسمت پشتی دیسک دچار فتق یا بیرون زدگی می شود.

مکان های شایع فتق دیسک در کجا است؟

فتق دیسک ممکن است در ناحیه گردن، پشت یا کمر ایجاد شود. اگر فتق در ناحیه گردن باشد، بیمار دچار درد در ناحیه گردن و شانه و بازو می شود. اگر فشار روی نخاع زیاد باشد، بیمار علایمی نظیر گزگز و مورمور، بی حسی و سرد یا گرم شدن در دست و پا را احساس می کند. همچنین ممکن است ضعف و درد در ناحیه ساعد، کف دست و انگشتان بروز کند.

بیماری که دچار دیسک کمر است نمی تواند به راحتی خم شود. همچنین به هنگام خم شدن احساس می کند که رگی در پشت زانویش دچار کشیدگی می شود. در بیماری دیسک کمر، سرفه کردن  باعث تشدید دردِ بیمار می شود.

گاهی بیماران فقط از وجود گزگز و مورمور و یا ضعف و درد در ناحیه ساق، مچ یا انگشتان پای خود شاکی هستند. این بیماران در ناحیه کمر اصلاً احساس درد نمی کنند. برای بیشتر این بیماران پذیرش اینکه مشکلات آنها به علت وجود بیماری در ناحیه کمر است، غیر قابل باور است.

چگونه می توان فتق دیسک را از بیماری های ارتوپدی تشخیص داد؟

بیماری های متعددی هستند که سبب کمردرد با انتشار به پاها می شوند. از بین آنها بیماری هایی که بیشتر با فتق دیسک کمر اشتباه می شوند، عبارتند از: کشیدگی رباطها یا عضلات کمر، تنگی کانال نخاع، آرتروز کمر، برخی از بیماری های روماتیسمی، عفونتهایی مثل تب مالت، تومورها و بیماری های سیستم ادراری نظیر سنگ کلیه.

بیشتر بخوانید: فیزیوتراپی دیسک کمر در منزل

فتق دیسک کمر چه درمان هایی دارد؟

جراحی دیسک کمر در موارد شدید که بیرون زدگی دیسک شدید است توصیه می شود. اگر فتق دیسک سبب فلج اندامهای تحتانی یا بی اختیاری در دفع ادرار و مدفوع شود جراحی دیسک کمر باید فورا انجام شود. در مواردی که با فتق دیسک کمر فلج مختصری ایجاد شده است اما به تدریج میزان فلج رو به افزایش است نیز باید جراحی دیسک کمر صورت گیرد. در سایر موارد بیماران دیسک کمر، معمولاً به مدت یک هفته تا 10 روز استراحت به همراه فیزیوتراپی توصیه می شود. طی این مدت بیمار باید از نشستن حتی الامکان پرهیز کند. همچنین از خم و راست شدن و برداشتن اشیای سنگین یا رانندگی نیز اجتناب نماید.

روشهای درمانی «کایروپراکتیک» در دیسک کمر می تواند خطرناک باشد و در درصد کمی از بیماران ممکن است سبب تشدید علایم شود. 

تاثیر فیزیوتراپی بر درمان دیسک کمر چقدر است؟

اغلب بیمارانی که فتق دیسک کمر دارند با انجام فیزیوتراپی و بدون جراحی کاملاً بهبود می یابند. البته احتمال عود کردن بیماری در آنها در آینده نیز وجود دارد. لذا باید مواردی نظیر پرهیز از برداشتن اشیای سنگین را همیشه رعایت کنند.

در برخی از بیماران، علایم بیماری دیسک کمر حالت مزمن پیدا می کند. یعنی تا ماه ها و یا حتی سال ها بیمار به صورت دوره ای با علایم بیماری دست و پنجه نرم می کند. بهترین راه برای بهبود علائم مزمن، مراجعه دوره ای به کلینیک های فیزیوتراپی است.

عوارض جراحی دیسک کمر چیست؟

به طور کلی هیچ عمل جراحی بدون عارضه نیست. عوارض ناشی از عمل دیسک کمر عبارتند از:

1- عفونت

2- چسبندگی اطراف رشته های نخاع

3- قطع رشته های نخاع در حین عمل

4- آزاد سازی ناقص رشته های نخاع حین عمل

اگر این عوارض بروز کند، ممکن است بیمار بعد از عمل احساس بهبود پیدا نکند. همچنین در موارد نادر، بیمار احساس می کند که درد و ضعف او تشدید پیدا کرده است.

 فیزیوتراپی برای درمان فتق دیسک کمر

برنامه درمانی، ترکیبی ازتمرینات کمر، حرکت‌های اصلاحی و ورزش دیسک گردن و کمر را دربرمی‌گیرد. این تمرین ها در تسکین و درمان علائم آن مانند درمان درد گردن و کمر بسیار مؤثر خواهد بود. فیزیوتراپیست موارد زیر را طراحی خواهد کرد:

• ورزش دیسک کمر شامل حرکت‌های خاص برای کاهش فشار عصبی، درد و دیگر علائم به ویژه در طول مراحل اولیه درمان.
• حرکت‌های کششی و انعطاف‌پذیری جهت بهبود توانایی حرکتی مفصل‌ها و عضله‌های ستون فقرات، بازوها و پاهاـ افزایش دامنه حرکتی مفصل تأثیر مهمی در تسکین درد دارد.
• عضله‌های قوی بالاتنه، مفصل‌های ستون فقرات را به خوبی حمایت می‌کند. همچنین عضله‌های قوی پا و بازو بخشی از بار این مفصل‌ها را به خود جذب می‌کند. بنابراین بخشی از برنامه فیزیوتراپی کمر و گردن به تقویت این عضلات اختصاص دارد.
• ورزش ایروبیک (هوازی): تأثیر مثبت این ورزش در کاهش درد، تناسب اندام و حفظ وزن مناسب است. این ورزش ها نقش مهمی در مدیریت و درمان بدون جراحی پارگی دیسک دارند.
• در نگاه اول، انجام این همه تمرین و ورزش برای بهبود فتق دیسک گردن و کمر دشوار به نظر می رسد. اما هر چقدر توانایی انجام تمرین‌ها افزایش یابد، درد وسایر علائم دیسک کمر نیز سریع‌تر از بین خواهند رفت. احتمال دارد، فیزیوتراپیست تصمیم بگیرد تا از ترکیبی از درمان‌های دیگر نیز استفاده کند.
• آموزش حالت صحیح قرار گرفتن بدن و شیوه حرکت مناسب به بیمار: بیمار متوجه خواهد شد که ایجاد تغییرهای کوچک در شیوه نشستن، ایستادن، خم شدن و بلند کردن اشیاء و حتی در نحوه خوابیدن تأثیر شگرفی در تسکین درد و مدیریت عارضه دارد.
• روش‌های خاص کنترل درد مانند یخ، دستگاه کشش و تحریک الکتریکی. این روش ها جهت کاهش درد شدیدی به کار برده می‌شوند که با انجام حرکت‌های اصلاحی تسکین نیافته است.
• پس از فرونشستن درد باید همچنان حالت صحیح قرار گرفتن بدن صحیح شود. عادت‌های حرکتی ایمن نیز دنبال شود تا سلامت کمر و پشت بدن به خطر نیفتد.
  

  ورزش های مفید برای بهبود دیسک کمر

  آموزش بیماران برای انجام  ورزش کمر درد در کنار روش های درمانی دیگر بهتر از تجویز داروی مسکن برای آنها است. معمولاً به بیماران مبتلا به پارگی و بیرون زدگی دیسک کمر انجام حرکت های زیر توصیه می‌شود. البته در نظر داشته باشید که همواره باید پیش از شروع ورزش های دیسک گردن و کمر با فیزیوتراپیست در مورد مناسب و ایمن بودن آنها مشورت کنید. در مجموع می‌توان گفت که انجام این ورزش های کمر درد در صورتی مجاز است که باعث بروز یا تشدید علائم نشوند.

تمرین اول

• هر روز صبح به محض بیدار شدن به رو (دمر) دراز بکشید. با قرار گرفتن در این حالت، کمر گودی بیشتر، یا در اصطلاح پزشکی لوردوز بیشتری می‌یابد.
• افزایش یافتن قوس کمر با به داخل راندن پشت دیسک موجب می‌شود که بخش مرکزی دیسک (نوکلئوس پولپوزوس) به سمت جلو و جایگاه اصلی خود حرکت کند. این تمرین یکی از حرکات اصلاحی برای درمان دیسک کمر با ورزش می باشد.
  

تمرین دوم

• روی شکم دراز بکشید.
• روی آرنج‌ها تکیه کنید و در حالت نیم‌خیز قرار بگیرید. چنانچه قرار گرفتن در این حالت برایتان دشوار است، به حالت دمر برگردید.
• این حالت را یک تا دو ثانیه حفظ کنید و حرکت را 6 تا 8 بار تکرار کنید. ضمناً می‌توانید این حرکت را هر دو ساعت یک‌بار در طول روز انجام دهید. این ورزش یکی از حرکات ورزشی دیسک کمر می باشد.

 

 تمرین سوم

• صاف بایستید و دست‌ها را پشت مفصل ران به گونه‌ای قرار دهید که نوک انگشتان رو به سمت پایین باشد.
• دست‌ها را طوری روی لگن فشار دهید تا کمر قوس پیدا کند.
• عضله‌های کمر را به کار نگیرید.
• این حالت را 1 تا 2 ثانیه حفظ کنید و حرکت را 6 تا 8 بار تکرار کنید. ضمناً می‌توانید این حرکت را هر دو ساعت یک ‌بار در طول روز انجام دهید. این حرکت برای بیرون زدگی دیسک ستون فقرات مفید می باشد و یک ورزش دیسک گردن به شمار می آید. البته لازم به یادآوری است که حرکات اصلاحی دیسک کمر و گردن فقط باید با صلاحدید فیزیوتراپیست انجام شود.

تمرین چهارم

• به گونه‌ای در حالت چهار دست و پا قرار بگیرید که زانوها زیر مفصل‌های ران و دست‌ها زیر شانه‌ها باشد.
• نفس را داخل بکشید و اجازه دهید در حین نگاه کردن به سمت بالا و سقف، شکم به سمت پایین و کف زمین بیفتد. این حالت را 2 ثانیه حفظ کنید.
• نفس را بیرون بدهید و قوس کمر را تا جایی که می‌توانید و باعث ایجاد درد نمی‌شود زیاد کنید. هنگام انجام این حرکت نباید احساس درد کنید، پس بروز درد نشانه زیاده‌روی در انجام حرکت و فشار آوردن به خود است.
• به طور همزمان گردن را رو به جلو خم کنید و نگاه خود را به سمت ناف متوجه سازید.

تمرین پنجم

• در ابتدا یک پا را خم کنید و پای دیگر را صاف نگه دارید.
• یک بازو را زیر گودی کمر قرار دهید تا از کمر حمایت کند و آن را نگه دارد.
• با بازوی دیگر سر را نگه دارید.
• در انتها سر و گردن را به طور همزمان تا جایی بلند کنید که استخوان کتف از زمین جدا شود.
• این حرکت‌ها را 5 بار تکرار کنید و به مرور تعداد انجام آن را در صورت بروز نیافتن درد به 10 برسانید. در صورت آسان بودن حرکت، 1 تا 2 ثانیه در حالت نهایی بمانید. این تمرین یکی از حرکات اصلاحی برای درمان دیسک کمر با ورزش می باشد.

تمرین ششم

• در حالت سینه‌خیز قرار بگیرید و دست‌ها و پاها را به اندازه عرض شانه از یکدیگر باز کنید.
• عضله‌های مرکزی را با منقبض کردن کمر و شکم سفت کنید.
• ابتدا بازو را بلند کنید، سپس در صورت آسان بودن این حرکت، پا را هم بالا بیاورید. اگر باز هم با دشواری مواجه نشدید، پا و بازوی مخالف، برای مثال پای چپ و بازوی راست، را بلند کنید.
• برای مشکل‌تر کردن این حرکت سعی کنید بازو و پای یک سمت را بالا بیاورید.
• این حرکت را در سه نوبت 10 مرتبه‌ای انجام دهید. اگر اندکی شروع به لرزیدن کردید یا نتوانستید به طور کامل تعادل خود را حفظ کنید. آنگاه میزان دشواری این حرکت برایتان مناسب خواهد بود. برای مثال ممکن است بلند کردن فقط پا یا بازو آسان باشد، اما بالا آوردن پا و بازوی مخالف تا حدی تعادل‌تان را به هم بزند. پیش از انجام گونه دشوارتری از این ورزش مطمئن شوید که می‌توانید تعادل خود را هنگام انجام حرکت آسان‌تر کاملاً حفظ کنید. این تمرین برای کل ستون فقرات مفید می باشد و برای فیزیوتراپی کمر و همچنین به عنوان ورزش گردن نیز کاربرد دارد.