فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی در مطب و منزل برای بازتوانی جسمی بیماران
فیزیوتراپی سکته مغزی یک بخش مهم از اقدامات توانبخشی پس از سکته مغزی است. اگر شما به دلیل سکته مغزی توان حرکت ندارید، تمرکز اصلی فیزیوتراپی بر این است تا به شما کمک کند که یاد بگیرید از دستها و پاهای خود دوباره استفاده کرده و قدرت و حرکت خود را مجدداً بازیابد. نوروفیزیوتراپی نوعی فیزیوتراپی تخصصی است. یک متخصص نوروفیزیوتراپی برای درک تأثیر تغییرات ایجادشده به دلیل آسیب‌دیدگی‌های مغزی و سیستم عصبی پس از سکته آموزش می‌بیند.
مهمترین علائم سکته مغزی
آزمون سکته مغزی به شناسایی علایم و نشانه های این بیماری کمک می کند. این آزمون شامل جزئیات زیر است:
– چهره: از فرد بخواهید لبخند بزند. آیا یک طرف از صورت او بی حس است؟
– بازوها: از فرد بخواهید دست هایش را بالا ببرد. آیا فقط یک دست را بالا آورده است؟
– حرف زدن: از فرد بخواهید یک جمله ساده را تکرار کند. آیا در به یاد آوردن و بیان کلمات دچار مشکل می شود؟
چگونه سکته مغزی بر حرکات فردی تأثیر می‌گذارد؟
پس از سکته مغزی ممکن است شما موارد زیر را تجربه کنید:
- ضعف یا حتی فلج کامل (به آن همی پلاژی نیز گفته می‌شود) عضلات یک طرف بدن پس از سکته مغزی که ممکن است حرکت و استفاده از اندام‌ها را دشوار کند. ممکن است زمانی که شما می‌خواهید از اندام‌های خود استفاده کنید آنها به سمت دیگر حرکت کنند.
- سمت آسیب‌دیده بدن ممکن است احساس متفاوتی داشته باشد. ممکن است در اندام‌های خود احساس سنگینی کنید زیرا ضعف، حرکت آنها را مشکل کرده یا ممکن است برخی افراد در اندام‌های آسیب‌دیده خود احساس‌های غیرعادی مانند درد و سوزن سوزن شدن، احساس گرما یا سرما یا احساس این که آب روی اندام آنها می‌ریزد را تجربه کنند. معمولاً این عوارض با درد همراه هستند.
- ممکن است شما در حفظ تعادل و وضعیت بدنی خود با مشکل روبرو شوید و صاف ماندن برای شما دشوار شده و احتمال زمین خوردن شما افزایش یابد.
- مفاصل سمت آسیب‌دیده بدن مانند شانه ممکن است مستعد آسیب‌دیدگی شوند، برای مثال اگر دست‌های شما کشیده شود یا وزن آن برای مفصل سنگین شود دچار دررفتگی جزیی یا نیمه دررفتگی می‌شود. یا اگر شانه‌های شما دردناک بوده و حرکت آن با مشکل مواجه شود ممکن است به عارضه شانه یخ‌زده مبتلا شوید.
- برخی عضلات در سمت آسیب‌دیده بدن دچار خشک‌شدگی و گرفتگی می‌شوند (بیشتر این عوارض در مچ دست، انگشتان دست و مچ پا ایجاد می‌شود) که می‌تواند حرکات مفاصل شما را محدود کند. برخی افراد ممکن است دچار اسپاسم یا خشکی عضلانی شوند که به آن اسپاستیک گفته می‌شود.
فیزیوتراپی چگونه به افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند کمک می‌کند؟
سلول‌های جدید مغزی پس از سکته مغزی رشد نمی‌کنند تا جایگزین سلول‌های آسیب‌دیده شوند اما مغز این توانایی را دارد که سلول‌های آسیب‌دیده خود را دوباره ساماندهی کند تا آنچه را که از دست داده‌اند دوباره جبران نمایند. به این عمل نوروپلاستیسیتی گفته می‌شود. این فرایند ممکن است در اقدامات توانبخشی شما پس از سکته مغزی انجام شود و متخصص فیزیوتراپ راهنمایی‌ها لازم را برای آموزش شما برای حرکت و بازیابی عملکرد اندام‌ها انجام می‌دهد. متخصص فیزیوتراپی غالباً با همکاری متخصصین دیگر کمک می‌کند تا برخی مشکلات ناشی از سکته مغزی کاهش یابد. ممکن است متخصص طب شغلی، متخصصین گفتار درمانی، پزشکان و پرستاران و مددکاران اجتماعی نیز به شما کمک کنند.
متخصص فیزیوتراپی چه کاری انجام می‌دهد؟
متخصص فیزیوتراپی در فیزیوتراچی بعد از سکته مغزی اقدامات زیر را متناسب با نیازهای شما انجام می‌دهد:
- کمک به پرستار برای تنظیم برنامه مراقبتی که حال شما را خوب کرده و از بروز عوارضی که ممکن است روند بهبودی شما را کندتر کند پیشگیری کند.
- توصیه در مورد چگونگی وضعیت بدنی شما در هنگام دراز کشیدن یا نشستن و آموزش چگونگی نحوه انجام حرکات
- تصمیم‌گیری در مورد برخاستن شما از رختخواب و شروع پیاده‌روی و در صورت لزوم استفاده از وسایل کمکی برای حرکت
- انگیزه دادن به شما برای مشارکت فعال در جلسات فیزیوتراپی برای کمک به آموزش الگوهای حرکتی طبیعی
- توصیه‌های درمانی برای تقویت اندام‌ها و آموزش چگونگی بازیابی دوباره استقلال
- همکاری با تیم توانبخشی و پرستاران، اعضای خانواده یا دوستان برای مدیریت و هماهنگی دوره بهبودی
- توصیه به شما، اعضای خانواده و پرستاران در مورد چگونگی انجام فعالیت‌ها توسط خود شما و حرکات در حد امکان
فیزیوتراپی چه موقع شروع می‌شود؟
شما ترغیب می‌شوید که از 24 ساعت پس از سکته مغزی برخاسته و کارهای خود را در حد توان انجام دهید. ممکن است شما فعالیت‌های گذشته خود را ادامه داده یا فقط روی صندلی بنشینید.
فیزیوتراپی در مراحل اولیه و برای افرادی که مشکلات آنها نسبتاً خفیف است بر پیشگیری از بروز عوارض و بازیابی توانایی حرکتی متمرکز است. با گذشت زمان، اقدامات فیزیوتراپی بر کمک به شما برای مستقل شدن و انجام کارهای مهم متمرکز می‌شود.
فیزیوتراپی شامل چه اقداماتی می‌شود؟
ارزیابی و مراقبت‌های اولیه
پس از سکته مغزی و پس از پذیرش در بیمارستان شما باید در اسرع وقت توسط یک متخصص فیزیوتراپی مورد معاینه قرار گیرید. مراقبت مناسب در روزهای اولیه در پیشگیری از خشک شدگی مفاصل یا سفت شدن عضلات نقش مهمی دارد. اگر شما مجبور به ماندن در رختخواب یا روی صندلی هستید، درمانگر با تغییر وضعیت شما برای بهبودی وضعیت بدنی و افزایش تعادل شروع کرده تا شما بیشتر احساس راحتی کنید. اگر شما قادر به حرکت نیستید، باید فیزیوتراپی قفسه سینه را انجام دهید تا از بروز عفونت در ریه‌های شما پیشگیری شود. در صورت امکان باید برای نشستن کمک بگیرید زیرا این کار باعث می‌شود که از لخته شدن خون در پاهای شما جلوگیری شده و تنفس شما بهبود یافته و دوران بهبودی شما راحت‌تر باشد.
حرکت دوباره
اگر پس از گذشت چند روز علائم بهبود نیافت و شما از نظر پزشکی به وضعیت ثابتی رسیدید، متخصص فیزیوتراپی از درمان‌های فعال برای آموزش چگونگی انجام کارها که شما با انجام آنها مشکل دارید استفاده کرده و به شما کمک می‌کند تا حرکات خود را دوباره بازیابید. زمانی که شما از نظر پزشکی به ثبات رسیدید، هدف شروع سریع و دوباره حرکات شما است. این شامل حرکت در اطراف رختخواب، سپس از رختخواب به سمت صندلی، تغییر حالت از نشستن به ایستادن، پیاده‌روی با کمک یا بدون کمک و در نهایت بالا رفتن از پله‌ها می‌شود. این احتمالاً یک فرایند کند است و درست انجام دادن هر مرحله از اهمیت زیادی برخوردار است تا شما در نهایت بتوانید تعادل را در هنگام انجام حرکات به دست آورید.
ورزش
در خلال فیزیوتراپی شما غالباً باید حرکات فیزیوتراپی سکته مغزی مخصوص انجام دهید که به بهبود شما کمک می‌کند. بنابراین اگر شما با حفظ تعادل خود در زمان ایستادن مشکل دارید از شما خواسته می‌شود که تمرین کنید که بیشتر بایستید و اگر شما در بلند کردن دست‌های خود مشکل دارید باید تمریناتی را انجام دهید که به شما در بلند کردن دست‌هایتان کمک می‌کند. اگر شما با راه رفتن مشکل دارید باید بیشتر تمرین پیاده‌روی کنید. یکی از مشکلات اصلی پس از سکته مغزی، ضعف دستها و پاها است. این ممکن است با انجام تمرینات تقویتی برطرف شود. تمرینات کششی و استقامتی برای پیشگیری از خشک شدن عضلات و مفاصل نیز مفید خواهد بود.
تمرین 1
هدف از این تمرین، استحکامِ عضلاتِ تثبیت کننده است.
به پشت خوابیده و بازوهای خود را در دو طرف بدن قرار دهید. آرنج خود را صاف کرده، بازوی خود را در سمتی که دچار مشکل است، هم سطح شانه و بطور قائم بالا بیاورید. دست خود را به سمت سقف بالا آورده، استخوان شانه خود را از زمین بالا بیاورید. برای سه تا پنج ثانیه در این وضعیت باقی بمانید و سپس عضلات خود را شل کنید و اجازه دهید کتف شما به کف زمین برگردد. تعداد دفعات تکرار حرکت با تجویز فیزیوتراپیست تعیین می گردد. بازوی خود را پایین آورده و روی زمین قرار دهید.
تمرین 2
هدف از این تمرین، استحکام عضلات شانه و همچنین صاف نمون آرنج می باشد.
به پشت دراز کشیده، یک طرفِ باند کشی را در یک دست و طرف دیگرِ آن را در دست دیگر با فشار کافی بگیرید تا مقاومت اندکی نسبت به ورزش نشان دهید، اما فشار بیش از حدی را موجب نشوید. برای شروع کار، دو دست خود را در کنار باسن در سمت آسیب دیده قرار داده و آرنج خود را تا حد توان صاف کنید. بازوی تحت تاثیر خود را به صورت اریب به سمت بالا حرکت داده و به بالای سر برسانید و آرنج خود را صاف نگه دارید. بازوی تحت تاثیر شما باید در سراسر ورزش در یک طرف باقی بماند. در طول ورزش، باند کشی را بکشید تا حرکتی استقامتی را ارائه کند.
تمرین 3
هدف از این تمرین، استحکام عضلاتی که آرنج شما را صاف می‌کند، می باشد.
به پشت خود دراز کشیده و بازوهای خود را در طرفین قرار دهید و یک حوله تا شده را زیر آرنج آسیب دیده قرار دهید. آرنج آسیب دیده را خم کرده و دست خود را به سمت شانه خود حرکت دهید. آرنج خود را روی حوله قرار دهید. به مدت چند ثانیه در این وضعیت باقی بمانید. آرنج خود را صاف کرده و در این وضعیت نگه دارید. این حرکت را چندین بار به آرامی تکرار کنید.
توجه: سعی کنید دست شما به سمت شکم شما نچرخد.
تمرین4
هدف از این تمرین، بهبودِ کنترل برای آماده کردنِ فرد جهت راه رفتن است.
ساقِ پای سالم خود را روی کف زمین قرار دهید و ساق پای آسیب دیده خود را خم کنید. پای آسیب دیده را بالا بیاورید و ساق پا را روی ساق پای سالم قرار دهید. پای آسیب دیده خود را بالا بیاورید و از روی پای دیگر بردارید و حرکت مرحله 2 را دوباره تکرار کنید. یک پا را بر روی پای دیگر گذاشته و بردارید. این حرکت را چندین مرتبه تکرار کنید.
تمرین 5
هدف از این تمرین، بهبودِ کنترلِ زانو و باسن است.
زانوهای خود را خم کرده، پاهای خود را روی زمین قرار دهید. به آرامی پاشنه ساقِ پای آسیب دیده خود را به سمت پایین بلغزانید تا ساق پای شما صاف شود. به آرامی پاشنه پای آسیب دیده خود را هم عرض زمین قرار دهید و به وضعیت اولیه برگردید. در طول این حرکت ورزشی پاشنه پای خود را در تماس با زمین قرار دهید.
توجه: انجام این حرکت ورزشی بدون کفش باعث می شود، پای شما بهتر بلغزد.
تمرین6
هدف از این تمرین، شبیه سازیِ کنترل زانو و تغییرِ وزن مناسب برای راه رفتن است.
بایستید و سمتی از بدن خود را که تحت تاثیر سکته قرار گرفته، در نزدیکی اپن آشپزخانه یا هر سطح صاف دیگری قرار دهید. بازوی سالم خود را برای محافظت روی سطح قرار دهید. پای سالم خود را از روی زمین بالا بیاورید تا بر روی پای آسیب دیده خود بایستید. پایی را که روی آن ایستاده‌اید به آرامی از طریق دامنه کوچکی از حرکات خم و صاف کنید. سعی کنید به صورت صاف حرکت دهید و اجازه ندهید در حین خم کردن زانو، زانوی شما قفل کند یا وقتی زانوی خود را صاف می‌کنید ، زانو پیچ بخورد. خم و راست کردن زانو را به آرامی و چندین مرتبه تکرار کنید.
تمرین7
هدف از این تمرین، شبیه سازیِ تغییرِ وزنِ مناسب است.
بایستید و برای محافظت به سمت اپن آشپزخانه یا سطح صاف دیگری قرار بگیرید. وزن خود را روی پای راست خود تغییر دهید و زانوی خود را صاف کنید. به سمت مرکز برگردید و هر دو پای خود را روی زمین قرار دهید. وزن خود را به پای چپ تغییر دهید و پای راست خود را به طرفین بالا بیاورید و کمر و زانوی خود را صاف نگه دارید. این حرکت را چندین مرتبه تکرار کنید و هر بار وزن بدن بر روی یک پا قرار دهید.
تمرین های کلیدی
لبه تخت نشسته دست مبتلا را روی لبه تخت قرار دهید و اجازه ندهید آرنج او خم شود. وزن خود را روی دست مبتلا بیاندازید.
به پشت خوابیده انگشت ها را در هم گره کرده و آرنج ها را خم کنید و روی زمین قرار دهید. با کمک دست سالم دست مبتلا را در امتداد سینه به بالا کشیده تا آرنج از زمین بلند شود. برای 5 ثانیه مکث کنید و در نهایت دست ها را پایین آورده و روی زمین قرار دهید.
ابتدا به پشت داراز کشیده زانوها را خم می کنید سپس دستها را در امتداد بدن کف پا روی زمین قسمت تحتانی بدن را بلند کرده و به کمک پاها کنترل خود را حفظ می کنید. 5 ثانیه مکث کنید و به حالت اول بر می گردید.
بایستید دستها را برای محافظت به لبه یک تکیه گاه بگذارید. بدون اینکه زانوها خم شود وزن را روی پای مبتلا بیاندازید. این حرکت را چندین بار انجام دهید.
از پله با محافظ استفاده کنید. دستها را دو طرف آن گرفته و پای مبتلا را روی پله گذاشته و وزن خود را روی پای مبتلا انداخته با پای دیگر پله ها بالا می روید .
همین روند را در پایین آمدن نیز انجام دهید.
تجهیزات
با این که بیشتر افراد توانایی خود را در راه رفتن بازمی‌یابند اما برخی افراد نمی‌توانند راه بروند یا برخی دیگر فقط می‌توانند فواصل کوتاهی مانند اطراف خانه را پیاده بروند. اگر شما هم جزو این دسته از افراد هستید، متخصص فیزیوتراپی و متخصص طب شغلی در فیزیوتراپی در سکته مغزی به شما ویلچر داده و نحوه استفاده از آن را به شما آموزش می‌دهند. پس از معاینه، تجهیزاتی مانند بالابر در نظر گرفته می‌شود تا به شما در بلند شدن از رختخواب یا از روی صندلی کمک کند. ممکن است نیاز باشد که بخش‌هایی از خانه متناسب با شرایط شما بازسازی شود مثلاً سطوح شیب دارد ایجاد شده یا درها عریض‌تر شوند.
متخصص فیزیوتراپی تجهیزاتی برای شما در نظر می‌گیرد تا بتوانید با استفاده از آنها کارهای خود را راحت‌تر انجام دهید مانند فریم‌های پیاده‌روی، رولاتورها (فریم‌های پیاده‌روی چرخدار) و عصا یا چوب‌دستی.
فیزیوتراپی در منزل
اگر شما پس از ترخیص از بیمارستان به درمان‌های بیشتری نیاز دارید، روش‌های متعددی در دسترس شما است. اگر شما نمی‌توانید به راحتی در اطراف منزل حرکت کنید و نیاز به کمک دارید باید به تیم فیزیوتراپی مراجعه کنید تا به شما در منزل آموزش دهند. اگر شما فقط به فیزیوتراپی نیاز دارید باید به متخصص فیزیوتراپی در بیمارستان محلی که در درمان‌های سرپایی تخصص دارد رجوع کنید. اینکه شما در کجا اقدامات فیزیوتراپی خود را ادامه دهید به توانایی‌ها، نیازها و اولویت‌های شما و همچنین به روش‌های اجرایی سازمان‌های سرویس‌دهنده در منطقه زندگی شما بستگی دارد. در این مورد با شما بحث و تبادل نظر خواهد شد. زمانی که شما به منزل می‌روید سعی کنید فعالیت‌های خود را در حد امکان افزایش دهید و برای این کار خطرات احتمالی ناشی از تصادفات و زمین خوردن را کاهش دهید. متخصص فیزیوتراپی به شما روش‌هایی را توصیه می‌کند که باعث تقویت شما و افزایش سلامت عمومی شما شود و همچنین فعالیت‌هایی را برای شما تجویز می‌کند که به سالم ماندن شما بیشترین کمک را می‌کنند.
اعضای خانواده و دوستان چگونه می‌توانند کمک کنند؟
این امکان وجود دارد که اعضای فامیل، دوستان یا پرستاران شما را در جلسات فیزیوتراپی و توانبخشی همراهی کنند. این افراد می‌توانند در تمرینات و توانبخشی شما پس از ترخیص از بیمارستان مشارکت داشته باشند. متخصص فیزیوتراپی ممکن است به خانواده و پرستاران شما آموزش دهد که چگونه با شما تمرین کرده و در فعالیت‌های روزمره به شما یاری برسانند. اگر شما برای انجام فعالیت‌های روزمره خود مانند لباس پوشیدن، برخاستن از رختخواب یا به رختخواب رفتن و بالا و پایین رفتن از پله‌ها به کمک نیاز داشته باشید، متخصص فیزیوتراپی به اعضای خانواده و پرستار شما آموزش می‌دهد که چگونه به شما کمک کنند و چگونه از تجهیزاتی که به شما داده می‌شود استفاده کنند.
چه موقع درمان پایان می‌یابد؟
بیشتر افراد به سرعت و یک هفته پس از سکته مغزی بهبود می‌یابند. پس از گذشت حدود سه ماه، روند بهبودی کندتر می‌شود. پس از این مدت، معمولاً بهبودی حاصل شده است زیرا شما قوی‌تر شده و قادر خواهید بود از بدن خود که به دلیل سکته مغزی آسیب دیده بود استفاده کنید. مغز شما قادر خواهد بود تا با شروع چالش به روش‌های مشابه که شما آموزش می‌بینید تغییر کند. توصیه می‌شود که اگر مشکلاتی ناشی از سکته مغزی رخ داده است، توانبخشی (شامل فیزیوتراپی) و فیزیوتراپی برای افراد سکته مغزی را برای مدتی طولانی‌تری ادامه دهید. این بدان معنا است که تا زمانی که شما اهداف مشخصی دارید و اقدامات درمانی به شما در پیشروی به سمت آنها کمک می‌کند درمان را ادامه دهید. شما باید شش ماه پس از سکته مغزی دوباره مورد معاینه قرار گیرید تا در صورت لزوم درمان‌های بیشتری برای شما تجویز شده یا تغییراتی در برنامه درمانی شما ایجاد شود. در هر زمان اگر مشکل جدیدی بروز کرد یا مشکلات قدیمی دوباره ظاهر شدند به پزشک مراجعه کرده یا با متخصص فیزیوتراپی مشورت کنید.